Studio Energie

As COP29 gets underway in Azerbaijan, most Western countries will once again argue for a rapid transition away from fossil fuels. Saudi Arabia, meanwhile, is promoting its own narrative. One of a more holistic and just approach. What exactly is the Saudi approach? And how realistic is it? I will put these and other questions to Jan Braun, author of the study 'Saudi Arabia's Net-Zero World Narrative' (https://www.kas.de/en/single-title/-/content/saudi-arabiens-netto-null-welt). Presentation Saudi Arabia's Minister of Energy: https://www.youtube.com/watch?v=r9YeQV_tcxU

Bij het maken van staal komt traditioneel veel, héél veel broeikasgas vrij. En dus werken ook staalbedrijven aan het terugdringen van hun uitstoot. Heilige graal is uiteraard het maken van staal zónder uitstoot. Oftewel: groen staal. Maar hoe doe je dat precies? Welke methoden zijn er? En wat zijn hun voor- en nadelen? Ik vraag het Jeroen Klumper, directeur Sustainable Transition bij Tata Steel Nederland.

Groene waterstof moet op een heel andere manier worden gemaakt, vervoerd en opgeslagen. Vergeet elektrolyse van water, waterstofleidingen en ammoniak, dé oplossing is…natrium-metaal. De voordelen zijn enorm, aldus mijn gast. Wat zijn die voordelen? En wat zal de natrium-route in de praktijk voor de energietransitie betekenen? Ik vraag het een man die zichzelf een disruptive technology provider noemt. Mijn gast In Search of Europe’s Energy Future is Rob Vasbinder. Video Alkalium: https://alkalium.com/index.php/alkalium-process/ Artikel Mining Weekly: https://www.miningweekly.com/article/decarbonised-iron-production-possible-using-sodium-company-says-2024-04-19

Nieuwsbrief 'Europe's energy future'. Abonneer je hier: https://www.linkedin.com/newsletters/europe-s-energy-future-7253095227089948672/ World Energy Outlook: https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2024 Reactie OPEC: https://www.opec.org/opec_web/en/7386.htm Goldman Sachs Research over batterijen: https://www.goldmansachs.com/insights/articles/electric-vehicle-battery-prices-are-expected-to-fall-almost-50-percent-by-2025 Brief Deltalinqs: https://www.deltalinqs.nl/stream/position-paper-tweede-kamer-debat-verduurzaming-industrie-definitief The AI boom may give Three Mile Island a new life supplying power to Microsoft’s data centers: https://apnews.com/article/three-mile-island-nuclear-power-microsoft-8f47ba63a7aab8831a7805dfde0e2c39 Column Energiepodium: https://www.energiepodium.nl/artikel/versoepeling-europese-klimaatdoelen-mag-geen-taboe-zijn Global Gas Security Review 2024: https://www.iea.org/reports/global-gas-security-review-2024 Natural Gas Producer Agrees to Settlement to Reduce Emissions in New Mexico: https://www.justice.gov/opa/pr/natural-gas-producer-agrees-settlement-reduce-emissions-new-mexico

Met de invoering, vorig jaar, van het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) wil de Europese Unie z’n eigen uitstoot verder verlagen, ‘koolstoflekkage’ voorkomen en zo een gelijk speelveld voor Europese bedrijven garanderen. Is die CBAM na het Draghi-rapport, steeds meer handelsconflicten én deglobalisering nog wel de oplossing? Ik vraag het Mohammed Chahim (PvdA), lid van het Europees Parlement en CBAM-rapporteur. Luister ook de aflevering met Diederik Samsom, september 2021: https://soundcloud.com/studio-energie/europa-klimaatneutraal-maken-met-diederik-samsom-kabinetschef-eurommissaris-frans-timmermans

Vorige maand was de officiële opening van een innovatieve bio-LNG-installatie van afvalverwerker Attero en het Nederlandse technologiebedrijf Nordsol. Vooral voor de vergroening van het zware weg- en watertransport wordt bio-LNG gezien als essentieel. Zelf noemt Nordsol z’n technologie cutting edge. Maar wat is er precies cutting edge aan? En hoe ver is de ontwikkeling van bio-LNG eigenlijk? Dat en meer vraag ik Léon van Bossum, ceo van Nordsol.

In publishing the 2024 edition of its Energy Outlook, bp aims to contribute to the wider debate about the factors shaping the global energy system. The two main scenarios this year are Current Trajectory and Net Zero. What are the key trends driving the transition? How might the energy system evolve? I’m delighted to be joined by Spencer Dale, bp’s Chief Economist, to discuss these questions. bp Energy Outlook 2024: https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/energy-outlook/bp-energy-outlook-2024.pdf

Big Oil gaat het een stuk moeilijker krijgen en vooral bp zit in de gevarenzone. We hebben het over het Draghi-rapport en dan vooral over aardgas. Gaat gezamenlijk inkopen, wat Draghi adviseert, inderdaad de prijs omlaag brengen, wat de bedoeling is. Nee, zegt Jilles. En over aardgas gesproken: de baas van Chevron is boos op Biden en Canada en Mexico willen in het LNG-gat stappen dat de VS laten vallen. Dat en nog veel meer in deze aflevering.

In een even helder als snoeihard rapport heeft Mario Draghi de EU met z’n neus op de feiten gedrukt: Europa staat er slecht voor. Verregaande hervormingen zijn nodig, ook op het gebied van de zware industrie, grondstoffen en energie. Wat moet de EU doen? Wat kán de EU doen? Ik vraag het aan Leon de Graaf die als ‘sustainability advocate’ bij Sustainable Public Affairs in Brussel koplopers in de energie en industrie bijstaat.

Europa is voor veel van z’n grondstoffen sterk afhankelijk van niet-Europese landen, zoals China. Zélf meer uit de grond halen stuit op verzet, zoals de afgelopen maanden in Servië tegen de winning van lithium. En winning is nog maar één onderdeel. Hoe kan Europa meer in z’n eigen behoefte gaan voorzien? Dat vraag ik aan Benjamin Sprecher, industrieel ecoloog gespecialiseerd in kritieke grondstoffen en supply chain resilience.

Op 2 september vond op het schip Prinses Amalia de viering plaats van de bouw van Porthos, het project voor het transport en de opslag van CO2 in een leeg gasveld op de Noordzee. Is Porthos inderdaad wegbereider van meer CCS in Europa, wat de Europese Commissie hoopt? Want het klopt dat Brussel er fors op inzet, maar dat wil nog niet automatisch zeggen dat het ook gebeurt. Wat is er voor nodig? En welke lessen kunnen we trekken uit Porthos? Over dat en meer praat ik met Jan Willem van Hoogstraten (ceo EBN), Willemien Terpstra (ceo Gasunie) en Mechthild Wörsdörfer (adjunct-directeur generaal DG Energie, Europese Commissie).

In deze aflevering: het opblazen van Nord Stream en hoe het vonnis in een arbitragezaak ook de mogelijk toekomstige uitvoer van gas door Gazprom naar Europa vrijwel onmogelijk maakt. We hebben kort nieuws over steenkool (gaat financieel top) en groene waterstof (gaat financieel helemaal niet top), over innovatie in de oliewinning en over de energieprijzen in Groot-Brittannië. Uitgebreid aandacht is er voor ontwikkelingen in Scandinavië, vooral Noorwegen.

Voor het garanderen van een doeltreffend en betaalbaar aanbod van schone waterstof, zijn dringend maatregelen nodig. Dat is de oproep van de Nederlandse, Duitse en Belgische waterstof-belangenverenigingen. Hoog tijd voor actie, zeggen de drie. Wat moet er precies gebeuren? Wie is er aan zet? En wie betaalt de rekening? Dat vraag ik, In Search of Europe's Energy Future, aan Marcel Galjee, de voorzitter van NLHydrogen, de Nederlandse waterstof-branchevereniging.

Alles over wat er op de internationale energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij Publieke Zaken. Rapport Publieke Zaken & Quo Mare: 'Grote kostenverschillen in keuzes klimaatbeleid' https://publiekezaken.eu/marktupdates-preview/grote-kostenverschillen-in-keuzes-klimaatbeleid/

Met de presentatie van haar ‘political guidelines’ heeft Ursula von der Leyen de lijnen voor de nieuwe Europese Commissie uitgezet. Om zowel de broeikasuitstoot als de energieprijzen omlaag te krijgen, komt er onder meer een Clean Industrial Deal. Over dé grote opgave voor de nieuwe commissie, de resultaten van de vorige en de politieke verhoudingen in Brussel, praat ik In Search of Europe's Energy Future met Tom Berendsen, de CDA-fractievoorzitter in het Europees Parlement.

In deze aflevering: welke plannen heeft de nieuwe Labour-regering, kunnen de Franse partijen elkaar op energiegebied straks misschien vinden en welke ambities heeft Ursula von der Leyen? Ook hebben we het over de Europese Rekenkamer die naar de waterstof-ambities van de Europese Commissie heeft gekeken: een reality check is nodig, aldus de rekenmeesters. Jilles heeft zich over de kosten van hernieuwbare versus fossiele energie gebogen en we hebben kort nieuws, onder meer over Shell – NAM-verkoop, problemen biobrandstoffabriek, interview CEO Wael Sawan – en Italië dat weer aan de kernenergie wil.

Onlangs nam mijn gast na drieëntwintig jaar afscheid als directeur van het Haagse Centre for International Energy Policy (CIEP). Decennialang werkte ze op het snijvlak van energie, geopolitiek en economie, onder meer als hoogleraar in Groningen. Hoe staat Europa er op dit moment voor? Hoe zijn we in deze positie beland, maar belangrijker: hoe kan het continent zich de komende jaren het best staande houden? In Search of Europe’s Energy Future praat ik deze aflevering met Coby van der Linde.

Mijn nieuwe boek Droomland bestellen kan door een mail te sturen aan: droomland@studioenergie.nl Interesse in een presentatie over Droomland? Mail remco@studioenergie.nl In deze aflevering hebben we het over nieuwe sancties van EU die de Russische LNG-export moeten gaan raken. Maar, gaan ze dat ook doen? Is er überhaupt nog toekomst voor Russisch gas? En dus gaat het óók over Power of Siberia 2 en dús over China – Jilles schreef er een artikel over. En wat is er gaande in het Middellandse Zee-gebied, en wat is er niet gaande in de Noordzee? En waarom gaat Jilles binnenkort misschien wel naar Namibië.

Droomland: 34,50 euro Bestel jouw gesigneerde exemplaar via: droomland@studioenergie.nl Als met de oorlog in Oekraïne een wereldwijde energiecrisis uitbreekt, wordt Nederland hard met z’n neus op de feiten gedrukt. Het kabinet kondigt ‘Gascrisis niveau 1’ af. Maar er zijn meer zorgen. Heel andere zorgen. Ambitieus gaat Nederland deze eeuw aan de slag met energie en klimaat. Er zijn doelen en die doelen gaan omhoog. Maar vrijwel alles waarmee ze kunnen worden gehaald, komt onder vuur. Aardgas, biomassa, kernenergie, CO2-opslag, windmolens, zonneparken. Nederland wil vooral heel veel niet. Toch is er vooruitgang. Sterker nog, vrijwel alle doelen worden gehaald. Maar in plaats van dat te vieren, wordt het gebagatelliseerd. Soms zelfs ontkend. Nederland is het slechtste jongetje van de klas. Polarisatie, populisme en politieke spelletjes domineren, waar juist nuance en redelijkheid nodig zijn. Droomland is het ontnuchterende, ontroerende en bij vlagen ontluisterende verhaal van een kwart eeuw energie- en klimaatbeleid. Een verhaal over de rauwe praktijk. Over dromen als wenkend perspectief, en dromen die vooral bedrog zijn. En over de rekening die intussen meeloopt.

As Dr. Fatih Birol, the IEA’s Executive Director, stated it in the previous episode: the EU’s reliance on Russian energy, especially natural gas, was a monumental historic mistake. Prior to 2022, the country accounted for over 40% of the EU’s natural gas supply. Last year the Russian share fell to approximately 15%. To achieve this the EU significantly reduced its demand and replaced Russia with other suppliers. But, at what cost? And which sectors have reduced their demand the most. And how? I put these and other questions to Ben McWilliams, an economist in the field of Energy and Climate Policy. He is an affiliate fellow at the Brussels-based independent economic think tank Bruegel. Since 2022 he has worked on a monthly overview of European natural gas import flows, storage levels and demand. - European natural gas imports: https://www.bruegel.org/dataset/european-natural-gas-imports - European natural gas demand tracker: https://www.bruegel.org/dataset/european-natural-gas-demand-tracker

How will Europe be able to balance energy security, affordability and sustainability? Is Brussels going to be able to hold it’s own now geopolitical storms are raging? And where is Europe’s energy intensive industry heading? I put these and other questions to the head of an organization that was established in the aftermath of the 1973 oil crisis. In the last 50 years this international agency has grown to be one of the most authoritative voices in the world on energy. In Search of Europe’s Energy Future my guest today is Fatih Birol, the Executive Director of the Internationale Energy Agency.

De Nederlandse start-up Thorizon is onlangs opgenomen in het nucleaire innovatieprogramma van de Franse overheid. Daarmee komt hún innovatie weer een stap dichterbij: een gesmoltenzoutreactor op thorium en kernafval. Hoe ver is het bedrijf op dit moment? En hoe gaat het met kernenergie? Is er inderdaad sprake van een nucleaire renaissance. Dat en meer vraag ik aan Kiki Lauwers, CEO van Thorizon.

Speciale aflevering by Studio Energie

Bedrijven luiden de noodklok: de industrie in Nederland staat onder grote druk. Fabrieken verdwijnen, leggen de productie stil of kunnen niet op eigen kracht hun uitstoot voldoende reduceren. Mag de Staat steun geven? En zo ja: hoe dan? Ik vraag het aan Melvin Könings. Hij werkte zes jaar bij het ministerie van Economische Zaken, daarna vier jaar bij de Europese Commissie en is inmiddels twintig jaar als senior-adviseur staatssteun verbonden aan adviesbureau Lysias.

Vorige week stuurde minister Jetten de Actieagenda Netcongestie Laagspannings-netten naar de Tweede Kamer. Tot 2030 kunnen 1,5 miljoen huishoudens problemen krijgen, variërend van knipperende lampen en uitvallende warmtepompen tot afschakeling. Hoe zijn we als rijk, welvarend land in deze situatie terechtgekomen en wat moet er nu gebeuren? Wat kan er nog? Dat en meer vraag ik aan Paul Giesbertz, een van de meest vooraanstaande kenners van het Nederlandse elektriciteitssysteem.

Vorige week lanceerde Yara Sluiskil het eerste grensoverschrijdende CCS-project ter wereld. Per jaar wordt straks 800.000 ton CO2 ondergronds opgeslagen. Niet in Nederland, maar in Noorwegen. CCS is een essentieel onderdeel van de reductiestrategie van het bedrijf. Hoe ziet die strategie er verder uit? En hoe gaat het met de ‘maatwerkafspraken’ met de Nederlandse overheid? Dat en meer vraag ik aan Gijsbrecht Gunter, directielid van Yara Sluiskil.

Mijn twee gasten werken samen aan twee projecten die op het eerste gezicht exemplarisch zijn voor de volgende fase in de energietransitie: de productie van groene waterstof en de aanleg van een grootschalig CO₂-opslagproject, beide op zee. Zoals zo vaak zijn de ambities groot en de woorden mooi. Maar hoe gaat het nu écht? Wat zijn de voetangels en klemmen? Dat vraag ik aan Lex de Groot, directeur van Neptune Energy Nederland en Roger Miesen, ceo van RWE Generation.

Met hun protestacties op de A12 heeft Extinction Rebellion het onderwerp ‘fossiele subsidies’ bij een groot publiek op de agenda gekregen. Wat? Subsidies voor fossiel? Afschaffen! Maar zo zwart-wit als het wordt voorgesteld, is het niet. Johannes Bollen deed al in de jaren negentig onderzoek naar klimaatbeleid, emissiehandel en de economische impact. Jarenlang was hij verbonden aan het CPB en sinds kort aan TNO. Een gesprek over de zin en onzin van fossiele subsidies.

Alles over wát er op de energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij Publieke Zaken. - How Dubai is Reshaping the global Oil Trade (podcast): https://www.ft.com/content/1e9ced86-795c-433e-a29f-082850cebed3 - column Hans: 'Inflatiespook kan energietransitie langer blijven achtervolgen' http://www.energiepodium.nl/artikel/inflatiespook-kan-energietransitie-langer-blijven-achtervolgen

Vanuit Hotel Wientjes in Zwolle een nieuwe aflevering van Blik op Olie en Gas, met onafhankelijk energieanalist Jilles van den Beukel en Remco de Boer. - Bedrijven willen niet aan flexibel stroomgebruik (FD) https://fd.nl/bedrijfsleven/1477678/bedrijven-willen-niet-aan-flexibel-stroomgebruik - Blog Henri Bontenbal https://henribontenbal.medium.com/fossiele-subsidies-de-nabeschouwing-ecbf10e94499 - Opinie Ed Groot https://fd.nl/opinie/1477148/brandbrief-aan-het-abp - Column Jan Paul van Soest (Energiepodium) https://energiepodium.nl/artikel/liever-geen-discussies-over-fossiele-subsidies-blokkeren - Interview Frans Timmermans (NRC) https://www.nrc.nl/nieuws/2023/06/09/er-is-steeds-meer-verzet-tegen-zijn-green-deal-maar-frans-timmermans-weet-dat-hij-moet-doordrukken-a4166796#:~:text=Interview-,Frans%20Timmermans%20weet%20dat%20hij%20moet%20doordrukken%2C%20ondanks%20steeds%20meer,Green%20Deal%20van%20Frans%20Timmermans. - Trump Supporters’ Violent Rhetoric in His Defense Disturbs Experts (New York Times) https://www.nytimes.com/2023/06/10/us/politics/trump-supporter-violent-rhetoric.html - Oud-toezichthouder Groningen dringt aan op exitplan: ook buiten het gasveld worden nu bevingen gemeten’ (NRC) https://www.nrc.nl/nieuws/2023/06/05/oud-toezichthouder-groningen-dringt-aan-op-exitplan-ook-buiten-het-gasveld-worden-nu-bevingen-gemeten-a4166435 - Technisch Twitter-draadje Jilles over Groningen https://twitter.com/JillesAppelscha/status/1666085325578579968 - Hoog spel, de politieke biografie van Shell (Marcel Metze) https://www.bol.com/nl/nl/p/hoog-spel/9300000130269305/?Referrer=ADVNLGOO002008J-S--&gclid=CjwKCAjwhJukBhBPEiwAniIcNYpF1NMpPw9el_p3rdjfxTH-viLsbkn-lMlm10MlEf4j1v-nxuJuSxoCtmQQAvD_BwE - Nieuwe baas Shell: Waarom vecht Nederland tegen een bedrijf dat probeert zijn kracht ten goede te gebruiken? (Volkskrant) https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/nieuwe-baas-shell-waarom-vecht-nederland-tegen-een-bedrijf-dat-probeert-zijn-kracht-ten-goede-te-gebruiken~ba9d054a/ - U.S. had intelligence of detailed Ukrainian plan to attack Nord Stream pipeline (Washington Post) https://www.washingtonpost.com/national-security/2023/06/06/nord-stream-pipeline-explosion-ukraine-russia/ - Apache announces end to North Sea drilling hours after UK scales back windfall tax (Financial Times) https://www.ft.com/content/7a8e73e2-de4c-4f11-985b-80a6c56d8ee5

Alles over wát er op de energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij Publieke Zaken. - Rapport ‘Energiesysteem op weg naar 2050’ https://www.ebn.nl/feiten-en-cijfers/kennisbank/energietransitie/rapport-energiesysteem-op-weg-naar-2050/ - The U.S. Needs Minerals for Electric Cars. Everyone Else Wants Them Too (New York Times) https://www.nytimes.com/2023/05/21/business/economy/minerals-electric-cars-batteries.html - G7 urged to phase out fossil fuels by Netherlands, Chile, others (Reuters) https://www.reuters.com/business/energy/g7-urged-phase-out-fossil-fuels-by-netherlands-chile-others-2023-05-19/ - Column Hans: Klimaatbeleid 2.0, het betere alternatief (Energiepodium) https://www.energiepodium.nl/artikel/klimaatbeleid-2-0-het-betere-alternatief - IEA Oil Market Report mei https://www.iea.org/reports/oil-market-report-may-2023 - Global LNG-Asian spot LNG prices slip to 2-year low on tepid demand (Reuters) https://www.reuters.com/article/global-lng/global-lng-asian-spot-lng-prices-slip-to-2-year-low-on-tepid-demand-idUSL8N37G36T - Expensive energy may have killed more Europeans than covid-19 last winter (The Economist) https://www.economist.com/graphic-detail/2023/05/10/expensive-energy-may-have-killed-more-europeans-than-covid-19-last-winter - The Economist podcast (vanaf 11 min.) https://open.spotify.com/episode/7pAUlg1ZggVWa5jmtZ9TZp?si=IrCEJnDRRBOn9KZ8Pgj0Sg

Vorige week heeft Battolyser Systems de eerste demonstratie-unit op industriële schaal geleverd van wat het bedrijf de enige in de wereld noemt: een batterij die tegelijk ook elektrolyser is – een Battolyser. Inmiddels heeft de scale-up plannen voor een fabriek waar ieder jaar 1 GW aan battolysers van de band rolt. Met CEO Mattijs Slee praat ik over de ontwikkeling, de aanstaande opschaling en de potentie van de battolyser. - video werking van de battolyser: https://www.youtube.com/watch?v=4f1F5ij4VRQ - video eerste unit geplaatst bij RWE: https://www.youtube.com/watch?v=c4_jhcHS9e4 - patent: https://patents.google.com/patent/WO2016178564A1/en - website Battolyser Systems: https://www.battolysersystems.com/

Vanuit Hotel Wientjes in Zwolle een nieuwe aflevering van Blik op Olie en Gas, met onafhankelijk energieanalist Jilles van den Beukel en Remco de Boer. - kritiek OPEC op IEA: https://twitter.com/JavierBlas/status/1651528309929541637 - Bloomberg: OPEC Should Be Very Careful About Boosting Oil Price, IEA Warns https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-04-26/opec-should-be-very-careful-about-boosting-oil-price-iea-warns - artikel Jilles – Fossiel in de VS: verleden, heden en toekomst https://energeia.nl/trilemma/40106356/fossiel-in-de-vs-verleden-heden-en-toekomst - vonnis ONE-Dyas: https://uitspraken.rechtspraak.nl/#!/details?id=ECLI:NL:RBDHA:2023:5966

Uraniumverrijker Urenco is na Rusland de grootste speler in de productie van brandstof voor kerncentrales. En de groei zit er flink in. Zo maakte het Brits-Duits-Nederlandse bedrijf onlangs bekend te gaan uitbreiden, ook in Nederland. Zit kernenergie in de lift? En in hoeverre gooit het vorige week, tijdens de G7, gesloten akkoord om Rusland van de markt te verdrijven, roet in het eten? Ik vraag het Ad Louter, directeur Urenco Nederland en voorzitter van Nucleair Nederland.

Voor de strategische autonomie die Europa nastreeft, wil het meer, véél meer windenergie. De ambities zijn enorm, maar met de sector gaat het niet goed. Niet alleen maken turbinebouwers verlies, er zijn ook technische problemen. Zijn nóg grotere turbines nog wel de oplossing? Kan offshore wind straks nog wel zonder subsidie? En wat is er aan de hand met windpark Hollandse Kust Zuid? Ik vraag het aan David Molenaar, CEO van Siemens Gamesa Renewable Energy Nederland.

Vanuit Hotel Wientjes in Zwolle een nieuwe aflevering van Blik op Olie en Gas, met onafhankelijk energieanalist Jilles van den Beukel en Remco de Boer.

Vanuit café Luden in Den Haag bespreken we met bier en bitterballen het nieuws van de afgelopen maand, met Marien Boonman (onafhankelijk energie-nerd), Pieter Grinwis (Tweede Kamerlid ChristenUnie)en Michelle Prins (programmaleider Duurzame Industrie bij Natuur & Milieu).

Vanuit de Club van Hotel Wientjes in Zwolle een nieuwe aflevering van Blik op Olie en Gas, met onafhankelijk energieanalist Jilles van den Beukel en Remco de Boer.

Martien Visser's Grafiek van het Jaar (januari 2023) by Studio Energie

Schone, mobiele energiesystemen worden een essentieel onderdeel van het elektriciteitsnet. Althans, dat denkt Skoon Energy, de Nederlandse scale-up die met hun software de wereld wil veroveren als The Mobile Clean Energy Platform. Momenteel organiseert het bedrijf een nieuwe investeringsronde. Hoeveel geld is er nodig en vooral: waarvoor precies? Wat is de missie, de visie en de strategie vraag ik Peter Paul van Voorst, oprichter en CEO van Skoon Energy.

Vorige week presenteerde het Noorse energiebedrijf Equinor in Nederland z’n jaarlijkse energie- en klimaatscenario’s: op welke koers zit de wereld en welke koers moet het worden om de opwarming van de aarde tot 1,5 graden te beperken. Ook dit jaar staat het rapport vol mooie grafieken en harde getallen. Maar wat betekenen ze in de praktijk? Wat zijn de implicaties? Is 1,5 graden nog haalbaar? Dat en meer vraag ik Eirik Waerness, Chief Economist van Equinor.

Alles over wat er op de energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij ABN Amro.

Op 21 oktober besloot het kabinet dat warmtenetten voortaan alleen nog in publieke handen mogen zijn. Dat besluit leidde tot woedende reacties van de, private, warmtebedrijven: onverstandig, onbegrijpelijk en onwerkbaar, het kabinet gooit de markt op slot, aldus de bedrijven. Is dat zo? En als het zo is, waarom heeft het kabinet er dan toch toe besloten? Over de achtergronden van een van dé politieke hoofdpijndossiers van de komende jaren, praat ik met Manja Thiry, de directeur Warmte bij Eneco.

Vanuit café Luden in Den Haag bespreken we met bier en bitterballen het nieuws van de afgelopen maand, met Silvio Erkens (VVD-Tweede Kamerlid), Laetitia Ouillet (partner e-Risk Group en voorzitter De Windvogel)en Menno Snel (voorzitter Element NL).

Alles over wat er op de energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij ABN Amro.

Terwijl het nieuwe kabinet precies een half jaar regeert en Europa wordt geteisterd door een ongekende energiecrisis, is het tijd om de rekening op te maken: hoe gaat het in Nederland nu écht met de energietransitie en het klimaatbeleid? De man met alle antwoorden is Martien Visser: lector Energietransitie aan de Hanzehogeschool, manager Strategie bij Gasunie, maar wij kennen hem als de ongekroonde cijferkoning van de Nederlandse energietransitie.

Cyril Widdershoven is energie- en defensie-analist gespecialiseerd in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Werkte jarenlang in de regio. Spreekt Arabisch en Hebreeuws. Promoveerde in War Studies aan King’s College London. Geeft regelmatig commentaar in internationale media. Met Widdershoven bespreek ik – in afwezigheid van Jilles van den Beukel, wegens vakantie – de ontwikkelingen op de olie- en gasmarkt.

Alles over wat er op de energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij ABN Amro.

Alles over wat er op de energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij ABN Amro.

Netbeheerder Stedin luidde vorige week de noodklok: er is te weinig geld, te weinig materiaal, te weinig gekwalificeerd personeel en vooral te weinig fysieke ruimte voor de aanleg en uitbreiding van het elektriciteitsnet. Wat zijn de belangrijkste oorzaken? Wat moet er gebeuren? En waar hebben de netbeheerders het zélf laten liggen? Dat en meer vraag ik aan David Peters, chief transition officer en lid van de Raad van Bestuur van Stedin Groep.

Milieuorganisatie Bellona was een van de eerste ngo’s die vóór afvang en -opslag van CO2 (CCS) pleitte. Zónder die techniek is het onmogelijk om de opwarming van de aarde tot 1,5 graden te beperken, aldus de Noorse ngo. Over de rol van CCS bij het decarboniseren van de industrie praat ik, in Brussel, met Laurien Spruyt, senior climate policy manager bij Bellona Europa. Aanleiding is de oproep die de milieuorganisatie samen met 24 organisaties en bedrijven op 14 februari publiceerde: Joint call to action for a strategy on regional CO2 infrastructure in the Netherlands, Belgium and North Rhine-Westphalia.

Na de mededing, afgelopen donderdag door minister Blok, dat er dit jaar “waarschijnlijk” méér gas uit Groningen moet worden gewonnen dan gedacht, brak er een storm van kritiek los. De teneur: het kabinet houdt zich wéér niet aan z’n woord. Maar is dat ook zo? Dat vraag ik Bart Jan Hoevers, ceo van Gasunie Transport Services (GTS), de landelijk netbeheerder die de rapporten maakt waarop het kabinet zich baseert. Ook is Hoevers lid van de Raad van Bestuur van moederbedrijf Gasunie.

Alles over wat er op de energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij ABN Amro.

Aan het begin van het nieuwe jaar is het tijd om de rekening op te maken: hoeveel hernieuwbare energie heeft Nederland afgelopen jaar geprocedeerd en hoeveel uitstoot ging er niet de lucht in? En wat gaat er dit jaar gebeuren? En waarom? De man met álle antwoorden is Martien Visser, lector Energietransitie aan de Hanzehogeschool, manager Strategie bij Gasunie, maar vooral bekend als de ongekroonde cijferkoning van de Nederlandse energietransitie.

Studio Energie heeft er vijf vrienden bij. Vijf organisaties met heel verschillende achtergronden en rollen in de transitie die ‘bedrijfsvriend van de show’ zijn geworden. Organisaties die het belangrijk vinden dat Studio Energie bestaat, er graag hun naam aan verbinden en een financiële bijdrage leveren. Je hoort waaróm ze vriend van de show zijn geworden, dat ze geen enkele invloed krijgen – niet op onderwerpen, op gasten of op wat dan ook – en waarom ze dat prima vinden. Sterker nog: waarom ze dat belangrijk vinden.

Nieuws Update #3 – Gasprijs door het dak richting baan om de aarde by Studio Energie

Afgelopen week zijn de onderhandelingen over ‘Fit for 55’ gestart. Dit in juli door de Europese Commissie gepresenteerde wetgevingspakket moet ervoor zorgen dat de EU in 2030 55% minder uitstoot dan in 1990. Einddoel: klimaatneutraal in 2050. Over dat pakket – en vooral het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) – praat ik met Diederik Samsom, kabinetschef van Europees Commissaris Frans Timmermans. Hoe de EU de rest van de wereld op klimaatsleeptouw wil nemen.

Over de torenhoge gasprijs, de nogal lege Nederlandse gasbergingen en onze groeiende afhankelijkheid van Rusland. Over de strategie van Gazprom, Nord Stream 2 – de pijpleiding tussen Rusland en Europa die eindelijk klaar is – en over het verband van dit alles met de aangekondigde aardgaswinning onder de Waddenzee vanaf het Friese dorp Ternaard. [02.10] extreem hoge gasprijs [10.09] gaswinning bij Ternaard [16.41] nogal lege gasopslagen [20.57] Rusland [1] [26.57] Nord Stream 2 [28.49] Rusland [2] [31.30] dan maar gas uit Noorwegen? [33.10] wat moet Nederland doen? [45.45] vooruitblik

#25 Blik op Olie en Gas met Hans van Cleef by Studio Energie

- Shell-zaak [3.08] - emissies broeikasgassen door olie- en gasbedrijven https://energeia.nl/trilemma/40093702/over-de-klimaatzaak-en-de-emissies-van-broeikasgassen-door-olie-en-gasbedrijven [10.07] - gerucht: Shell verkoopt Texaanse schalie-bezittingen https://www.reuters.com/article/us-shell-usa-permian-exclusive/exclusive-shell-considering-possible-sale-of-us-permian-assets-idUSKCN2DP0FH [17.36] - IEA Oil Market Report: olie-vraag al in 2022 op pre-COVID-niveau https://www.iea.org/reports/oil-market-report-june-2021 [19.49] - IEA-rapport: The Role of Critical Minerals in Clean Energy Transitions https://www.iea.org/reports/the-role-of-critical-minerals-in-clean-energy-transitions [23.54] - HSCC-studie: Internationale ontwikkelingen en de Nederlandse energietransitie https://hcss.nl/report/internationale-ontwikkelingen-en-de-nederlandse-energietransitie/ [27.35] - Nord Stream 2 & onze groeiende afhankelijkheid [30.04] - vooruitblik: hiep hiep hoera [39.58]

- hackers leggen brandstofpijplijn VS plat; hoe veilig is onze energie-infrastructuur? [4.00] - leestip: Toekomstperspectieven van gas in Nederland [15.35] - moet Nederland aan de (diepe) geothermie? [16.11] - achtergronden bij gaswinning Groningen en de ruzie over de rekening [32.24] - vooruitblik: CO2 Conferentie en…Songfestival [1.05.35]

- EBN’s Week van de Noordzee [2.33] - zoektocht naar gas in de Zuidelijke Noordzee [5.42] - IEA Gas Market Report Q2 [18.35] - Chinese steenkoolmachine [25.26] - het échte verhaal achter de ontdekking van het Groningen-gasveld [27.48] - vooruitblik [56.17]

- China’s 14e vijfjarenplan met veel klimaat & energie [02.39] - wat is er eigenlijk met 'peak oil' gebeurd? [19.47] - nieuwe afspraken OPEC+ [25.03] - vooruitblik [33.41]

Iedere twee weken actualiteit, achtergrond en analyse én het ongezouten commentaar van Laetitia Ouillet en Remco de Boer. Met deze week: - het Waterstofpact [2.40] - laat Den Haag gemeenten in de kou staan? [20.49] - leveringszekerheid: Eneco schakelt Belgisch offshore windpark af [38.35] - politiek 1: PvdA wil geen fossiele bedrijven meer aan tafel [45.46] - politiek 2: FNV en CNV bang voor ‘fossiel’ baanverlies [53.09] - vooruitblik [56.05]

Iedere twee weken actualiteit, achtergrond en analyse én het ongezouten commentaar van Laetitia Ouillet en Remco de Boer. Met deze week: - de verkiezingsdebatten [2.05] - Tennet’s Monitor Leveringszekerheid 2020 [9.30] - deal Shell & Eneco met Amazon [21.45] - NOGEPA-reclamecampagne [31.20] - belangrijk rapport: ‘Bestemming Parijs’ [32.28] - wat ons is opgevallen: D66 en GroenLinks [41.50] - vooruitblik [1.00.34]

Afgelopen maand pleitte een coalitie van 'afvalvergroeners' in paginagrote advertenties voor het afschaffen van de importheffing op afval. Die is ingevoerd in het kader van het Urgenda-vonnis, maar heeft volgens de afvalbedrijven juist een negatief effect op het klimaat. Ik praat erover met Jasper de Jong, commercieel directeur bij afvalbedrijf AVR.

- film 'Deepwater Horizon' [2.35] - gasprijs door het dak: hoe zeker is de leveringszekerheid in Nederland [7.04] - kort: minister Wiebes, Volkskrant ‘van gas los’ en 61 Noorse exploratievergunningen [14.20] - HCSS-studie naar de duistere, ondoorzichtige Russisch olie- en gasindustrie [28.56] - vooruitblik [43.01]

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen praat ik met mensen die niet alleen verstand van zaken hebben, maar ook een duidelijke mening. Deze week is mijn gast Margriet Kuijper. Zij wil dat Nederland een Carbon Take Back Obligation(CTBO) invoert. Zie ook: https://www.gemeynt.nl/bericht/carbon-takeback-obligation-a-producers-responsibility-scheme-on-the-way-to-a-climate-neutral-energy-system

Luistertip voor de basisindustrie en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, voor Tennet, Gasunie en de ACM.

04.00 Bontenbal nr. 18 CDA-kandidatenlijst 08.12 waarom is dit de laatste aflevering? 09.49 Klimaat- en Energieverkenning (KEV) 2020 & de rol van PBL 52.48 politicus Bontenbal & het CDA-verkiezingsprogramma 1.17.05 afscheid

Hij was een flinke tijd uit de roulatie, maar inmiddels is onafhankelijk energieanalist Jilles van den Beukel hersteld en fitter en scherper dan ooit. Met hem bespreek ik de stormachtige ontwikkelingen de afgelopen maanden in de olie- en gaswereld. Zoals de sombere vooruitzichten voor gaswinning in Nederland, hoe de grote olie- en gasbedrijven worstelen met de energietransitie, de nieuwe World Energy Outlook (IEA) en nog veel meer.

Nu ook de nadelen van de alternatieven voor fossiele energie steeds duidelijker worden, lijkt aardgas bezig aan een comeback. Vorig jaar al stelde D66 dat als de keuze tussen aardgas en biomassa gaat, de partij voor aardgas kiest. Maar wat vindt de rest van Nederland? Voor het antwoord op die vraag heeft NOGEPA, branchevereniging van de olie- en gassector, onderzoek laten doen. Met algemeen directeur Arendo Schreurs praat ik over de resultaten van dat onderzoek en over de positie van aardgas in Nederland.

EXTRA Bontenbal & de Boer EXTRA by Studio Energie

4.56 Ruzie op de warmtemarkt - monopolist onder vuur of terechte kritiek? 25.17 Duitsland wil waterstof. Groen moet het zijn. Blauw, oftewel met CCS? Nein danke. Is dat verstandig? 31.00 Houtige biomassa onder vuur: over een opvallend zinnetje in het stikstof-rapport van de Commissie-Remkes, PBL dat reageerde op kritiek op hun uitgebreide biomassa-studie en Marjan Minnesma (Urgenda)die een interview gaf dat veel stof deed opwaaien.

Vorige week kwam het CBS met cijfers over huishoudelijk gebruik van hout in de haard. En twee weken geleden kreeg de Tweede Kamer een petitie aangeboden tegen ‘grootschalige boomkap’. Hoog tijd dus voor een goed gesprek over houtige biomassa. Over die energiebron, over bosbeheer en bos in Nederland praat ik met Henk Wanningen. Hij studeerde bosbouw, werkt al veertig jaar bij Staatsbosbeheer en is directeur van Bio Enerco, een bedrijf dat van resthout biomassa maakt.

Vanuit Abcoude de laatste aflevering van Blik op Olie en Gas, met onafhankelijk energieanalist Jilles van den Beukel én van de Markt Update, met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij Publieke Zaken.

Het nieuwe jaar is begonnen, en dus is het weer tijd om de rekening op te maken: hoe staat de Nederlandse transitie er nu écht voor? Hoeveel hernieuwbare energie produceren we? Hoe zit het met de uitstoot? En wat gaat er de rest van het jaar gebeuren, en waarom? Dé man met álle antwoorden is lector Energietransitie aan de Hanzehogeschool Groningen, manager Strategie bij Gasunie, maar wij kennen hem als de ongekroonde cijferkoning van de Nederlandse energietransitie: Martien Visser!

Alles over wát er op de energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij Publieke Zaken. HOW ENERGY TRADERS LEFT A COUNTRY IN THE COLD https://www.bloomberg.com/features/2023-how-commodity-traders-switched-off-pakistan-energy/

Vriend van de Show: https://vriendvandeshow.nl/studio-energie LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/remcodboer/

Vanuit Appelscha en Amsterdam een nieuwe aflevering van Blik op Olie en Gas, met onafhankelijk energieanalist Jilles van den Beukel en Remco de Boer.

Alles over wát er op de energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij Publieke Zaken.

Zinkproducent Nyrstar deed al jaren geleden steenkool de deur uit, elektrificeerde, gebruikt alleen maar groene stroom én kan heel flexibel produceren. Toch is de toekomst van dit toonbeeld van ‘de nieuwe industrie’ niet zeker. Hoge energieprijzen en een ongelijk speelveld brengen de multinational, gevestigd in het Brabantse Budel, in problemen. Met co-CEO Guido Janssen praat ik over de positie van de energie-intensieve industrie in Nederland.

Vanuit hotel Wientjes in Zwolle een nieuwe aflevering van Blik op Olie en Gas, met onafhankelijk energieanalist Jilles van den Beukel en Remco de Boer.

Met bier en bitterballen én de verkiezingen op komst, is het hoog tijd om in de Haagse stroom aan verkiezingsbeloften het kaf van het koren te scheiden. Oftewel Boonman & de Boer, uw baken van licht in de duisternis der electorale twijfel, geven vanuit café Luden in Den Haag stemadvies! Met Jan Willem van Hoogstraten (EBN), Hans Grünfeld (VEMW), Ruut Schalij (eRisk Group) en Hans Timmers (ECHT).

Ook vijftig jaar geleden was er oorlog in het Midden-Oosten. Steun aan Israël leidde toen tot een olieboycot tegen onder meer de Verenigde Staten en Nederland. De oliecrisis van 1973 was een feit. Zondagen zonder auto en benzine op de bon. Jacques de Jong was er allemaal bij, als jonge ambtenaar van Economische Zaken: in het crisisteam, bij de oprichting van het Internationaal Energie Agentschap en de gesprekken met OPEC. Ik praat met hem over toen en eventuele lessen voor nu.

Alles over wát er op de energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij Publieke Zaken.

Vanuit Zwolle een nieuwe aflevering van Blik op Olie en Gas, met onafhankelijk energieanalist Jilles van den Beukel en Remco de Boer.

Alles over wát er op de energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij Publieke Zaken.

Bijna twintig jaar geleden leerde ik mijn gast kennen. Toen had deze fysisch-chemicus – en gerespecteerd wetenschapsjournalist – nog geen letter over klimaatverandering geschreven. Inmiddels heeft hij dat wél en werd hij eerst controversieel en daarna gecanceld. Met Stichting Clintel probeert hij de wereld te overtuigen dat van een klimaatcrisis géén sprake is. “Ik ben een roepende in de woestijn geworden”, zei hij vijf jaar geleden. Wat is hij nu? En waarom aanvaardt hij de consensus niet? Dat en meer vraag ik aan Marcel Crok.

Vanuit Zwolle een nieuwe aflevering van Blik op Olie en Gas, met onafhankelijk energieanalist Jilles van den Beukel en Remco de Boer. - TNO: Binnenlandse gasproductie blijft achter https://www.tno.nl/nl/newsroom/2023/09/binnenlandse-gasproductie-blijft-achter/ - brief staatssecretaris Vijlbrief https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2023/09/05/jaarverslag-tno-2022-delfstoffen-en-aardwarmte - Tenaz Energy https://www.tenazenergy.com/

Vanuit café Luden in Den Haag bespreken we met bier en bitterballen het nieuws van de afgelopen maand, met Marien Boonman (onafhankelijk energie-nerd), Maayke Maas (Ploum Advocaten en Notarissen) en Jan Vos (Nederlandse Wind Energie Associatie NWEA).

Steun van het Rijk heeft zo’n 400.000 huishoudens uit de energiearmoede gehouden. Op 1 januari loopt de belangrijkste maatregel – het prijsplafond – af. En met nog altijd hoge energieprijzen, de winter én verkiezingen voor de deur, is de vraag: hoe nu verder? Algemene steun komt ook bij mensen die het helemaal niet nodig hebben. Maar hoe gerichter de steun, hoe complexer de uitvoering. Met energiearmoede-expert Peter Mulder, senior wetenschapper bij TNO, praat ik over dilemma's en oplossingen. - De energiekosten van verschillende typen huishoudens in Nederland (juli 2023) https://publications.tno.nl/publication/34640987/MwJFek/TNO-2023-P10493.pdf - Energiearmoede in Nederland 2022 (januari 2023) https://publications.tno.nl/publication/34640439/KjLV5U/TNO-2023-energiearmoede.pdf

Terwijl de energiecrisis voorbij lijkt, maar nog lang niet is, is het weer tijd om de rekening op te maken: hoe staat de Nederlandse transitie er nu écht voor? Hoeveel hernieuwbare energie produceren we? Hoe zit het met de uitstoot? En wat gaat er de rest van het jaar gebeuren, en waarom? Dé man met álle antwoorden is Martien Visser, lector Energietransitie aan de Hanzehogeschool, manager Strategie bij Gasunie, maar wij kennen hem als de ongekroonde cijferkoning van de Nederlandse energietransitie.

Vanuit café Luden in Den Haag bespreken we met bier en bitterballen het nieuws van de afgelopen maand, met Marien Boonman (onafhankelijk energie-nerd), Raoul Boucke (Tweede Kamerlid D66)en Coby van der Linde (Clingendael International Energy Programme). - problemen op het elektriciteitsnet (vanaf 8 min. 2 sec.) - Groningen per 1 oktober dicht; waar komt straks ons gas vandaan? (vanaf 30 min. 15 sec.) - industriebeleid en de maatwerkafspraken (vanaf 50 min. 21 sec.)

Zonthermiepark Dorkwerd is met 12 hectare de grootste van Nederland. 24.000 zonnecollectoren leveren straks warmte voor zo'n 2600 huishoudens. Een half jaar geleden is de bouw begonnen. Inmiddels is het buffervat klaar en wordt sinds deze week gevuld met water. Over het project praat ik met Jelmer Pijlman, oprichter/directeur van Novar (voorheen Solarfields) en Maarten Kral, constructiemanager van het zonthermiepark.

In 2050 moet er zo'n 70 GW aan windturbines op het Nederlandse deel van de Noordzee staan, zo wil het kabinet. Nu staat er 4 GW. In de héle Noordzee moet minimaal 300 GW komen. Grote vraag: wat is de impact daarvan op het ecosysteem? Het antwoord moet komen van Wozep, het Wind op Zee Ecologisch Programma, dat in 2016 is gestart. Over dat programma praat ik met Luca van Duren, marine ecoloog bij Deltares, die al jaren aan het Wozep werkt. - Wozep https://www.noordzeeloket.nl/functies-gebruik/windenergie/ecologie/wind-zee-ecologisch-programma-wozep/ - Rapport Ecosystem effects of large upscaling of offshore wind on the North Sea - Synthesis report https://www.noordzeeloket.nl/publish/pages/190265/synthesis-ecosystem-effects-of-large-upscaling-of-offshore-wind-on-the-north-sea.pdf

Alles over wát er op de energiemarkt gebeurt, en waarom. Met Hans van Cleef, senior energie-econoom bij Publieke Zaken. - column Hans: 'Een disruptief scenario lijkt onvermijdelijk' https://energiepodium.nl/artikel/een-disruptief-scenario-lijkt-onvermijdelijk - verkoop Neptune Energy https://www.neptuneenergy.com/media/press-releases/year/2023/proposed-acquisition-neptune-energy-eni-and-var-energi

Behalve met bekende bronnen als zon en wind, kun je ook hernieuwbare elektriciteit opwekken door zoet en zout water met elkaar in contact te brengen. Blauwe energie heet het en in Nederland werkt REDstack er al ruim tien jaar aan. Onlangs is een nieuwe subsidie toegekend. Komt de doorbraak daarmee nu echt in zicht? En zo ja, hoe groot is de potentie van blauwe energie? Ik praat erover met Pieter Hack, oprichter en eigenaar van REDstack. - Vijf miljoen subsidie voor energiecentrale REDstack op de Afsluitdijk https://redstack.nl/vijf-miljoen-subsidie-voor-energiecentrale-redstack-op-de-afsluitdijk/ - Blue Energy from Salinity Gradients (The Journal of Ocean Technology) https://www.thejot.net/article-preview/?show_article_preview=1411 - The Story of REDstack (video) https://www.youtube.com/watch?v=giioGrHELf0 - https://redstack.nl/

Met deze week het belangrijkste nieuws van de afgelopen week, zoals de ophef over kerncentrale Dodewaard; ik praat erover met Hans Schoenmakers. Coby van der Linde geeft een inkijkje in hoe Russische olie z’n weg naar de markt vindt en Jan Vos wil een maximumhoogte voor windmolens op zee. Het kabinet zet in op ‘energiediplomatie’, Rob Jetten vertelt waarom en hoe. Meer Den Haag: Henri Bontenbal probeert de Carbon Takeback Obligation op de politieke agenda te krijgen. Maar eerst Hans van Cleef over het OPEC-besluit van zondag. OPEC+ - https://www.opec.org/opec_web/en/press_room/7160.htm Windmolens op Zee - https://www.nwea.nl/windmolens-op-zee-niet-hoger-dan-1000-voet/ Carbon Takeback Obligation - https://soundcloud.com/studio-energie/margriet-kuijper-over-de-invoering-van-een-carbon-takeback-obligation-ctbo-voor-fossiele-energie Kerncentrale Dodewaard - https://www.kcd.nl/historie/index.html - https://nos.nl/artikel/2477043-miljoenen-nodig-voor-sloop-kerncentrale-dodewaard-bij-aandeelhouders-beland Energiediplomatie - https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2023/06/02/kabinet-versterkt-basis-voor-toekomstige-import-van-energie - https://open.overheid.nl/documenten/3b08e36c-7e15-430b-a5c6-2577fa9ca05f/file Russische ship-to-ship transfers - https://www.vortexa.com/insights/crude/new-locations-arise-for-russian-urals-sts-activity/