Eerste hulp bij klassiek

1834. De getalenteerde Fanny Mendelssohn leeft lang in de schaduw van haar broer Felix. Tot ze trouwt met de schilder Wilhelm Hensel, die haar enorm aanmoedigt om te blijven componeren. Een reis naar Rome verandert alles en motiveert Fanny om haar eigen muziek te componeren en uit te geven. Zo schrijft ze op haar 29 een eigenzinnig strijkkwartet, los van alle regels. Moeilijke woorden: fantasie. Uitvoering: Quatuor Ebène.

1982. De Amerikaanse componist Philip Glass krijgt een platencontract en komt naar buiten met Glassworks. Een album als een kamersymfonie in zakformaat. Met de combinatie van akoestische en elektronische instrumenten, korte tracks en repetitieve patronen speelt Glass in op de smaak van een breed publiek. Niet voor niets werd van deze klassieker ook een speciale versie gemixt om je walkman te kunnen beluisteren. Moeilijke woorden: minimal music, polyritmiek. Uitvoering: Philip Glass Ensemble.

1875. De Franse componist Camille Saint-Saëns schrijft de perfecte Halloweenmuziek met zijn Danse Macabre. Een orkestwerk waarin alle doden uit hun graf komen en samen walsen op het kerkhof, met de xylofoon die bibbert als dansende skeletten. Ook de viool maakt een duivelse entree! Clara en Sander vertellen er alles over in deze live-aflevering met publiek vanop het festival Iedereen Klassiek in Brugge. Moeilijke woorden: duivelsinterval, tremolo. Uitvoering: Renaud Capuçon (viool).

1935. De Russische componist Sergej Prokofjev keert na een carrière in Amerika en Parijs terug naar de Sovjet Unie. Hij componeert er het ballet Romeo en Julia. Net zoals het verhaal was ook de productie tragisch. De muziek werd ondansbaar verklaard en Prokofjev stond erop de Shakespeare-klassieker een happy end te geven. Uiteindelijk kon het ballet toch in première gaan en werd het een immens succes. Moeilijke woorden: Romeo en Julia, leidmotief. Uitvoering: Brussels Philharmonic.

1939. De Spaanse componist Joaquín Rodrigo krijgt van een bevriend gitarist de vraag om een gitaarconcerto te schrijven: Concierto de Aranjuez. Een ode aan de Spaanse flamenco met als inspiratie de koninklijke tuinen van Aranjuez, waar je de Spaanse burgeroorlog even kon vergeten. Joaquín Rodrigo maakte van de gitaar een volwaardig concertinstrument, waar zelfs jazztrompettist Miles Davis een versie van maakte. Moeilijke woorden: flamenco, rasgueado. Uitvoering: Paco de Lucia.

1875. Tegen zijn zin verzorgt de Noorse componist Edvard Grieg de muziek voor een nieuw toneelstuk van Henrik Ibsen. Peer Gynt groeit uit tot Grieg zijn grote hit en wordt hét schoolvoorbeeld van romantische klassieke muziek. In tegenstelling tot wat je zou denken, hoor je in de muziek de Sahara en niet de Noorse fjorden. En is Peer Gynt meer een egoïst dan een volksheld. Moeilijke woorden: Hardanger, pentatoniek. Uitvoering: Bergen Philharmonic Orchestra o.l.v. Ole Kristian Ruud.

12e eeuw. Hildegard von Bingen zag niet alleen sterren tijdens haar visioenen of maakte brouwsels met organen van draken, ze componeerde in haar vrouwenklooster ook prachtige muziek zoals 'O Virtus Sapientiae'. Ze was een vrouw met vele talenten en ook muzikaal bevestigde ze haar plaats in de geschiedenis. Maar is zij nu echt de eerste vrouwelijke componiste? Moeilijke woorden: gregoriaans, melisme. Uitvoering: Armonico

1905. Het woelig liefdesleven van de Franse componist Claude Debussy staat in fel contrast met zijn zorgeloze 'Clair de Lune'. Al is deze pianohit wel ideaal op te zetten tijdens je romantische date. Dat weten ook alle film- en reclamemakers, want deze schilderachtige muziek duikt nog steeds overal op in films en reclamespots. Moeilijke woorden: Suite Bergamasque, impressionisme. Uitvoering: Hélène Grimaud.

In 1945 schreef de Engelse componist Benjamin Britten de soundtrack voor Instruments of the Orchestra. Een film waarmee hij een bende pubers elk instrument van het symfonisch orkest leert kennen. Of toch bijna, want Sander en Clara missen wel hun favoriete instrument. Toch blijft The Young Person's Guide to the Orchestra van Britten de perfecte introductie tot klassieke muziek. Herken jij alle instrumenten? Moeilijke woorden: fuga. Uitvoering: London Symphony Orchestra o.l.v. Benjamin Britten

1678, Venetië. Antonio Vivaldi wordt tijdens een aardbeving geboren. Om zijn moeder een plezier te doen wordt hij priester. Maar hij onderbreekt zijn missen regelmatig wanneer hij een muzikale ingeving heeft. Componeren is zijn echte roeping. Hij reist heel Europa rond en zo belandt hij voor een job ook in Mantua. Daar, met uitzicht op de velden schrijft hij zijn grootste meesterwerk: De Vier Seizoenen. Moeilijke woorden: sonnet, programmamuziek Uitvoering: B’Rock

1819 Leipzig. Clara Schumann wordt geboren als Clara Wieck. Haar vader heeft maar één missie: van zijn dochter de beste pianiste van Europa maken. En dat lukt hem. Clara debuteert op haar negen en niet veel later schrijft ze haar pianoconcerto, met de hulp van haar toekomstige man Robert Schumann. Samen vormen ze het eerste powerkoppel uit de klassieke muziek. Moeilijke woorden: romance, rondo Uitvoering: Isata Kanneh-Mason

1929. De 8-jarige Astor Piazzolla krijgt van zijn vader een bandoneon. Het tango-instrument wordt een cadeau dat de rest van zijn leven zou bepalen. Maar niet zonder tegenslag, want na een moeilijke start van zijn carrière gaat Piazzolla in de leer bij Nadia Boulanger in Parijs. Zij geeft hem een gouden tip: vergeet nooit wie Piazzolla écht is. De componist keert terug naar Argentinië en geeft de tango een grondige facelift. De Tango Nuevo is geboren. moeilijke woorden: bandoneon

1913. De Engelse componist Gustav Holst zit in een depressie en zoekt naar antwoorden in zijn sterrenbeeld. Door een boek over astrologie begint hij aan een nieuw orkestwerk: The Planets. Een zevendelige suite waarin elke deel opgedragen is aan een planeet. Alsof het in de sterren geschreven stond, was de première in 1920 een groot succes. Ook filmcomponist John Williams haalde voor Star Wars de mosterd bij dit meesterwerk. Moeilijk woord: col legno Uitvoering: London Symphony Orchestra

1933. Het gaat niet goed met de Amerikaanse componiste Florence Price. Als moeder van twee kinderen zit ze in een vechtscheiding en als zwarte vrouwelijke componiste moet ze vechten voor erkenning. Een muziekwedstrijd verandert alles. Plots staat Florence Price op het podium van de Wereldtentoonstelling in Chicago met haar eerste symfonie. Een uniek werk waarin ze haar eigen roots en stijl laat horen. moeilijke woorden: juba uitvoering: Philadelphia Orchestra o.l.v. Yannick Nézet-Séguin.

1828. De 28-jarige Frédéric Chopin kampt met een zwakke gezondheid en overwintert in Mallorca. De vakantie valt in het water, want er is geen zon te bespeuren en de componist moet maanden op een piano wachten. Met zijn vriendin George Sand vindt Chopin onderdak in een klooster in Valldemossa waar hij zijn 24 pianopreludes componeert. Tegen Chopin zijn zin hoorde George Sand de regendruppels vallen in het ritme van de vijftiende prelude. moeilijke woorden: prelude uitvoering: Maurizio Pollini

1878. De Russische componist Peter Tsjaikovski zit gevangen in een ongelukkig huwelijk en vlucht weg van zijn vrouw richting Clarens. In alle rust aan het meer van Genève begint Tsjaikovski aan zijn vioolconcerto, met de assistentie van violist en minnaar Iosif Kotek. Drie jaar later werd het werk onspeelbaar verklaard door muzikanten en critici, maar vandaag kan je met dit meesterwerk de Koningin Elisabethwedstrijd winnen. moeilijke woorden: attacca uitvoering: Vadim Repin

25 maart 1436. De Vlaamse polyfonist Guillaume Dufay componeert voor de paus een nieuw vocaal werk voor de nieuwe kathedraal in Firenze. Op een ingenieuze manier verwerkt hij de architecturale verhoudingen van de legendarische Duomo in de ritmische verhoudingen van de stemmen. Als de Van Eyck van de muziek is Dufay de belangrijkste componist van de eerste helft van de 15de eeuw. Moeilijke woorden: polyfonie, isoritmisch motet Uitvoering: Huelgas Ensemble o.l.v. Paul Van Nevel

17 juli 1717. De Duitse componist Georg Friedrich Händel componeerde voor de Engelse King Georg I feestmuziek voor een boottocht op de River Thames in Londen. 50 muzikanten speelden 5 uur lang op het water en kwamen na middernacht aan op hun bestemming. Om goed hoorbaar te zijn voor het publiek aan de kade gebruikte Händel voor deze danssuites niet toevallig veel blaasinstrumenten die met hun volle klank ver te horen waren. Moeilijke woorden: sarabande Uitvoering: Akademie für alte Music Berlin

1874. De Tsjechische componist Bedřich Smetana heeft een groot hart voor zijn vaderland en componeert Má Vlast, een verzameling van zes symfonische gedichten, waaronder Vltava: de Moldau. Als een spannende soundtrack horen we hoe de rivier ontspringt uit twee bronnen en verder stroomt langs een jachtpartij, boerenbruiloft, zeemeerminnen, watervallen en uiteindelijk aankomt in Praag. Moeilijke woorden: Symfonisch gedicht, sordino uitvoering: Czech Philharmonic Orchestra o.l.v. Jiří Bělohlávek

1804. Ludwig van Beethoven kampt met zware gehoorproblemen en schrijft de frustratie van zich af met de Vijfde Symfonie. Een overweldigend werk met het beroemd openingsmotief dat in alle vier delen subtiel terugkomt. Deze dubbele aflevering is opgenomen met livepubliek tijdens het live podcastevent van VRT MAX met special guest Marcel Vanthilt. Hij hoort in de 5de symfonie 'de roetsjbaan van het leven.' Moeilijke woorden: fermate Uitvoering: Orchester Wiener Akademie o.l.v. Martin Haselböck

1736. De Italiaanse componist Giovanni Battista Pergolesi blaast een nieuwe wind door de kerk met zijn versie van het Stabat Mater. Vocale muziek op een hartverscheurend middeleeuws gedicht over Moeder Maria bij haar gekruisigde zoon Jezus. Met dit ontroerend werk werd Pergolesi de one-hit wonder uit de klassieke muziek. Zijn Stabat Mater werd de meest gedrukte muziek uit de 18de eeuw. Moeilijke woorden: Stabat Mater, castraatzanger, syncope Uitvoering: Philippe Jaroussky, Julia Lezhneva

1913. Het grootste schandaal uit de muziekgeschiedenis vindt plaats in Parijs. Igor Stravinsky schrijft met Le Sacre du Printemps een nieuw ballet voor Les Ballets Russes waarin een jonge maagd zichzelf de dood indanst. Door het gruwelijke verhaal, de atypische instrumenten en de woeste muziek breekt in de zaal een gevecht los. Veertig mensen worden gearresteerd en de dirigent ontsnapt uit een wc-raam. Moeilijke woorden: guiro Uitvoering: Orchestre de Paris o.l.v. Klaus Mäkelä

1888. De Franse componist Erik Satie woont in Parijs op een appartement van enkele vierkante meters groot, maar leeft vooral in zijn eigen muzikale wereld. Als tegengif voor alle bombastische en abstracte orkestmuziek componeert hij zijn Trois Gymnopédies. Voor een componist die alleen maar witte dingen at, voelt deze muziek als opnieuw beginnen van een wit blad papier. Moeilijke woorden: Gymnopédie, septiemakkoord Uitvoering: Reinbert De Leeuw

1875. Prends garde à toi! De Franse componist Georges Bizet zorgt in Parijs voor een klein schandaal met zijn opera Carmen, een levensecht verhaal waarin een Spaanse femme fatale alle mannen tegen elkaar opzet. Bizet stierf plots na de 33ste uitvoering, maar blijft onsterfelijk met de grote aria L’amour est un oiseau rebelle. moeilijke woorden: verisme, habanera uitvoering: Elina Garanca

1924. De Amerikaanse componist George Gershwin is aan het biljarten met zijn broer wanneer hij in de krant leest dat hij een nieuw werk moet schrijven. Gershwin valt uit de lucht maar begint meteen aan zijn Rhapsody in Blue. Een speels concerto voor piano en jazzband waarin hij klassiek en jazz combineert. Na zijn succes op Broadway als musicalcomponist slaat Gershwin een nieuwe weg in. De Rhapsody in Blue is een schot in de roos. Moeilijke woorden: Rapsodie Uitvoering: Leonard Bernstein

1919. De Engelse componist Edward Elgar laat zijn amandelen trekken en ontwaakt uit de verdoving met nieuwe ideeën voor een celloconcerto. De eerste noten van dit meeslepend werk maken definitief komaf met zijn writer's block. De cello klaagt, zucht en weent, alsof Elgar de pijn laat voelen die de Eerste Wereldoorlog had nagelaten. Sindsdien is dit werk niet meer weg te denken uit de muziekgeschiedenis. moeilijke woorden: pizzicato, zestiende noten uitvoering: Jacqueline du Pré

1610. Als zoon van een apotheker vindt Claudio Monteverdi het beste medicijn in muziek. Op de rand van een burn-out stopt hij met zijn muziekjob in Mantua en solliciteert hij bij paus Paulus V in Rome. Monteverdi solliciteert met indrukwekkende avondgezangen voor Moeder Maria: de Mariavespers. Een muzikale show waar Monteverdi uitpakt met muzikale effecten en waar hij focust op de verstaanbaarheid van de tekst. Moeilijke woorden: Mariavespers Uitvoering: Ensemble Pygmalion o.l.v. Raphael Pichon

1885. Johannes Brahms is 52 en componeert zijn laatste symfonie: de vierde. Met invloeden van Bach en Beethoven laat Brahms horen dat hij de derde grote ‘B’ uit de muziekgeschiedenis zal worden. Als een origineel Ottolenghi-recept is dit werk een kleurrijke mix van smaken en stijlen en voegt Brahms nieuwe ingrediënten toe aan de eeuwenoude traditie van het symfonisch genre. Moeilijke woorden: passacaglia Uitvoering: London Philharmonic Orchestra o.l.v. Marin Alsop

1979. De Nederlandse componist Simeon ten Holt laat de complexe afstandelijke muziek achter zich en keert terug naar een eenvoud met zijn Canto Ostinato. Een minimalistisch werk voor 4 piano's waar de muzikanten heel wat vrijheid krijgen en mee de koers bepalen. Elke uitvoering is uniek. De Canto Ostinato maakte van ten Holt één van de belangrijkste componisten uit Nederland. Moeilijke woorden: serialisme, Canto Ostinato Uitvoering: Jeroen en Sandra Van Veen, Irene Russo, Fred Oldenburg

1791, Wenen. Mozart lag op zijn sterfbed toen er plots een anonieme opdrachtgever aan zijn deur stond. Hij vroeg hem om een requiem te schrijven. Ondanks zijn slechte gezondheid en drukke agenda nam Mozart de opdracht toch aan. Maar zonder dat hij het wist, schreef hij zijn eigen dodenmis. Nog voor hij het werk kon voltooien, stierf Mozart en liet hij één van de grootste mysteries uit de klassieke muziek na. Moeilijke woorden: requiem en basso continuo Uitvoering: René Jacobs

Wenen, 1867. Johann Strauss jr. stoot zijn vader van de troon als koning van de Weense wals. Met 'An der schönen blauen Donau' componeert hij éen van de grootste hits die we nog elk jaar horen op het Nieuwjaarsconcert van de Wiener Philharmoniker. Iedereen kan het begin meezingen, maar hoe gaat het verder? En waarom was walsen ooit verboden? Moeilijke woorden: wals Beste uitvoering: Wiener Philharmoniker

1909. De Russische pianist en componist Sergei Rachmaninov vertrekt op zijn eerste tournee door Amerika met zijn derde pianoconcerto onder de arm. Een muzikale Mount Everest vol snelheid en grote sprongen waar hij flink wat geld mee verdiende, wat hij vooral uitgaf aan snelle wagens. Moeilijke woorden: pianoconcerto - cadens Uitvoering: Yuja Wang

1826. Het gaat niet goed met de Weense componist Franz Schubert: zijn gezondheid laat te wensen over, hij heeft financiële zorgen en ondanks het componeren van meer dan 600 liederen, blijft zijn grote doorbraak uit. Ondertussen zit de dood Schubert, nauwelijks 31, op de hielen. Met zijn laatste krachten schrijft hij één van de mooiste strijkkwartetten ooit: Der Tod und das Mädchen. Moeilijke woorden: strijkkwartet en tarantella Beste uitvoering: Jerusalem Quartet

1735, de Franse barokcomponist Jean Philippe Rameau blaast als laatbloeier iedereen omver met zijn tweede opera Les Indes Galantes. Maar het publiek is zijn voorganger Jean-Baptiste Lully nog lang niet vergeten. Er ontstaan twee kampen: de Ramisten en de Lullysten. De Swifties en de Beyhive van hun tijd. Maar wat maakt Rameau zijn muziek zo anders en kan Clara Sander overtuigen en hem tot haar kamp bekeren? Moeilijke woorden: barok en sequens. Beste uitvoering: Sabine Devieilhe en Aimery Lefèvre

1968. Een jonge Estse componist wordt in de Sovjet-Unie op het matje geroepen. Zijn werk is te experimenteel, zijn boodschap te religieus. Arvo Pärt belandt in een crisis. Hij trekt zich terug als een kluizenaar en verdiept zich in Middeleeuwse gezangen. Enkele jaren later slaat hij terug met een nieuw soort muziek, die zeer spiritueel klinkt en waarvoor hij een eigen composietechniek bedacht heeft: tintinnabuli. Moeilijke woorden: arpeggio en minimalisme Beste uitvoering: Anne Akiko Meyers

Parijs, 19de eeuw. Louise Farrenc wil componiste worden. Er is maar één probleem: vrouwen mogen geen compositielessen volgen. En er volgen meer obstakels. Ze wil symfonieën schrijven terwijl die op dat moment in Frankrijk niet goed in de markt liggen. Maar Louise zet door. Om vervolgens vergeten te worden. Waarom zijn sommige componisten onsterfelijk en belanden anderen in de vergeetput? Moeilijke woorden: kamermuziek en sonate Beste uitvoering: Laurence Equilbey & het Insula Orchestra

1741. De Duitse kerkcomponist Johann Sebastian Bach voltooit een muziekcyclus waarbij één stuk dertig keer na elkaar gespeeld wordt, maar telkens op een andere manier. De jonge pianist Johann Goldberg zou er zijn baas mee in slaap gewiegd hebben, een graaf die last had van slapeloosheid. Het is nog maar de vraag of dat klopt, want de Goldbergvariaties klinken allerminst als een meditatie-app. Moeilijk woord: wat betekenen opusnummer, majeur en mineur? Beste uitvoering: Glenn Gould

1928. De Franse componist en kattenliefhebber Maurice Ravel krijgt de opdracht om muziek te schrijven voor een ballet. Het resultaat lijkt poepsimpel, maar voor de muzikanten op het podium is het een aartsmoeilijke klus. Later wordt de Bolero de soundtrack bij die verschrikkelijke beep-test in de lessen L.O. Ook al slaat dat nergens op, de Bolero is afzien. En pure seks. Moeilijk woord: ontdek wat thema’s en modulaties zijn Beste uitvoering: een opname van dirigent John Wilson

Eind 19de eeuw. Een Tsjechische componist maakt zijn Amerikaanse droom waar. Antonin Dvořák schopt het van violist in een simpel orkestje tot wereldberoemde componist. En dan doet een rijke Amerikaanse hem een aanbod dat hij niet kan weigeren. Dvořák steekt de oceaan over en componeert een werk dat de ziel van Amerika uitdrukt. Het wordt zo bekend dat Neil Armstrong het in 1969 meeneemt naar de maan. Moeilijk woord: ontdek wat een symfonie is Beste uitvoering: New York Philharmonic

Denk je bij een mandoline alleen maar aan een groenterasp? Begin je al te zweten bij woorden als sonate, scherzo of symfonie? Sander De Keere en Clara De Decker gidsen je op een luchtige manier door hun favoriete klassiekers. Om beurt kiezen ze een klassiek muziekstuk dat je minstens één keer gehoord moet hebben. Voor moeilijke woorden is er een alarmknop en voor Sander die nogal graag uitweidt een timer. Klassieke muziek niets voor jou? Toch wel!