Κάθε γωνία μια ιστορία, με την Ελένη Λετώνη

Υπήρξε βασιλιάς μας που ήταν έτοιμος να πάει στην Κωνσταντινούπολη να τον στέψουν αυτοκράτορα. Ναι, αμέ. Απλά το ήξερε μόνο ο ίδιος. Η προσήλωση του Όθωνα στη Μεγάλη Ιδέα είναι τόσο συγκινητική όσο και επικίνδυνη – ενίοτε δε καταντούσε γελοία. Τα αγνά του κίνητρα είναι αδιαμφισβήτητα, αλλά αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι η τύφλωση του όσον αφορά τη Μεγάλη Ιδέα οδήγησε σε εξαιρετικά επικίνδυνα μονοπάτια την Ελλάδα και τελικά – κατά τραγική για τον ίδιο ειρωνεία – συντέλεσε στο να χάσει τον θρόνο του.

Η βασίλισσα Αμαλία δεν χρειάζεται πολλές συστάσεις. Τη συναντάμε πίσω από τον Εθνικό Κήπο, το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο, τον μοναδικό στην Ελλάδα Πύργο Βασιλίσσης στο Ίλιον. Η στολή που εκείνη καθιέρωσε έχει γίνει η γυναικεία εθνική μας φορεσιά και έχει το όνομά της. Ακόμη και στην ίδρυση του ΝΑΤ, του πρώτου ασφαλιστικού φορέα στην Ελλάδα – και του δεύτερου στον κόσμου – έβαλε το χεράκι της. Γιατί όσο αναποφάσιστος και παντελώς ανίκανος να ηγείται ήταν ο Όθωνας, τόσο αποφασιστική και δυναμική ήταν η Αμαλία.

Στις 20 Μαΐου 1835 ο Όθωνας ενηλικιώθηκε. Χαρές και πανηγύρια εμείς – νομίζαμε ότι τα πράγματα θα άλλαζαν τώρα που θα αναλάμβανε την εξουσία ο νεαρός βασιλιάς. Η ψυχρολουσία όμως δεν άργησε να έρθει – η Βαυαροκρατία συνεχίστηκε και ένα φωτεινό διάλειμμα, όπου ανατέθηκε η προεδρία της κυβέρνησης στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, δεν επιβίωσε ούτε 40 μέρες. Η χρόνια αδιαλλαξία του Όθωνα σε συνδυασμό με τη χρεοκοπία της χώρας στις αρχές του 1843 ήταν βέβαιο ότι θα οδηγούσαν σε Επανάσταση. Έτσι κι έγινε – στις 3 Σεπτεμβρίου 1843.

Εκκλησία, Στρατός, Δικαιοσύνη, Εκπαίδευση, Δημόσια Διοίκηση – η Αντιβασιλεία έλαβε μέτρα σε όλους τους τομείς, με στόχο να δημιουργήσει ένα ισχυρό κράτος δυτικού τύπου. Ωστόσο, η αυταρχικότητα που μεταχειρίστηκε επανειλημμένως, το πολιτισμικό χάσμα ανάμεσα σε Έλληνες και Βαυαρούς, η προώθηση των τελευταίων στη δημόσια διοίκηση και τον στρατό καθώς και η επιβολή τελικά του Άρμανσμπεργκ ως κυρίαρχη δύναμη της Αντιβασιλείας έδωσε καθαρά αρνητικό πρόσημο σε αυτή την ιστορική περίοδο.

Το 1834 η Αθήνα μας γίνεται πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Μπορεί να μην υπήρχαν δρόμοι, ύδρευση, αποχέτευση, δημόσιος φωτισμός ή συγκοινωνίες αλλά το αρχαίο κλέος της παρέμενε ασυναγώνιστο – ειδικά στα μάτια των Βαυαρών που αποφάσισαν τη μεταφορά της πρωτεύουσας του νεογνού ελληνικού κράτους από το Ναύπλιο στην πόλη του Περικλή. Πώς βρέθηκαν όμως οι Βαυαροί στην Ελλάδα και ποιοι την κυβερνούσαν επί σχεδόν δυόμισι χρόνια μέχρι την ενηλικίωση του νεαρού βασιλιά Όθωνα;

Το 1850 δεν μπήκε καλά για τους Έλληνες. Δύο μόλις μέρες μετά την Πρωτοχρονιά είδαν τον βρετανικό στόλο να καταπλέει στον Πειραιά. Με μια ασήμαντη αφορμή, οι Βρετανοί επέβαλαν ναυτικό αποκλεισμό στην Ελλάδα, που οδήγησε σε πολλούς θανάτους από πείνα. Μπροστά στην αισχρή αυτή παραβίαση της εθνικής τους κυριαρχίας, οι Έλληνες επέδειξαν αξιοθαύμαστη ομοψυχία και αντοχή, βάζοντας στην άκρη κομματικές διαφορές και οικονομικά συμφέροντα μπροστά στην ηθική ταπείνωση της χώρας. Πρόκειται για τα «Παρκερικά» ή αλλιώς την «υπόθεση Πατσίφικο».

Ένα επεισόδιο με πρωταγωνιστή τον Κωστάκη Μουσούρο Μπέη, πρέσβη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην Ελλάδα το 1847, έγινε η αφορμή για να εκδηλωθούν τα αντικρουόμενα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων στην ανατολική Μεσόγειο αλλά και να διαταραχθούν οι εύθραυστες ισορροπίες που κρατούσε ο Κωλέττης στο εσωτερικό της χώρας. Η παρακαταθήκη του Κωλέττη θα παρέμεινε ζωντανή για πολλά χρόνια μετά το θάνατό του, με το στρεβλό σύστημα που είχε εγκαθιδρύσει να συνεχίζει να κυριαρχεί.

«Θυμόσοφος, ξετσίπωτος, αδίστακτος, που κυβερνούσε δίχως να δίνει λόγο σε κανέναν». Οι βουλευτές του τον έτρεμαν μιας και ήξεραν ότι αν δεν υποστήριζαν τα νομοσχέδιά του απλούστατα δεν θα ξαναέβγαιναν… Ο Ιωάννης Κωλέττης, ο πατέρας του ρουσφετιού και ο νονός της Μεγάλης Ιδέας, ήταν ο πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της Ελλάδας. Πώς διοικούσε την Ελλάδα; Και πώς προέκυψε η φράση «μαϊμού του Κωλέττη» που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα;

Την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 ακολούθησε η Εθνοσυνέλευση που θα ψήφιζε το πρώτο Σύνταγμα του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους - το Σύνταγμα του 1844. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων προέκυψαν αρκετές διαφωνίες, με πιο σημαντική εκείνη που αφορούσε τους ετερόχθονες. Τότε ήταν που ο Ιωάννης Κωλέττης σε μια ομιλία του, δίχως να το επιδιώκει, “βάφτισε” το αλυτρωτικό όραμα των Ελλήνων - τη Μεγάλη Ιδέα.

Το 1843 το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος ήταν μόλις 13 ετών και το πολίτευμά του ήταν Απόλυτη Μοναρχία, δηλαδή ο βασιλιάς - ο Όθωνας εν προκειμένω- συγκέντρωνε στο πρόσωπό του όλες τις εξουσίες. Κόμματα υπήρχαν -τα λεγόμενα «ξενικά»- αλλά εκλογές δεν γινόντουσαν. Όλα θα άλλαζαν όμως τα ξημερώματα της 3ης Σεπτεμβρίου, όταν στρατός και λαός συγκεντρώθηκαν στον ανοιχτό χώρο μπροστά από τα ανάκτορα απαιτώντας από τον βασιλιά να παραχωρήσει Σύνταγμα.

8 Μαρτίου 1875. Επί της οδού Ερμού 291, στην περιοχή του Κεραμεικού, η «Εφημερίς», η πρώτη καθημερινή πολιτική εφημερίδα που κυκλοφόρησε στην Αθήνα, παρουσιάζει εκείνη τη μέρα τα ονόματα 82 βουλευτών και το εξής κείμενο: «Οι πρόγονοί μας έγραφαν πάνω σε στήλες τα ονόματα όσων πρόδιδαν το χρέος τους προς την πατρίδα. Ο Τύπος σήμερα οφείλει να επιτελέσει την υπηρεσία που άλλοτε επιτελούσαν τα δημόσια μάρμαρα». Εκλογές βίας και νοθείας, ωμή παραβίαση του Συντάγματος, γεγονότα που έχουν μείνει στην Ιστορία ως «Στηλιτικά» και η καθιέρωση του κοινοβουλευτικού συστήματος στην Ελλάδα.

Γούναρης, Πρωτοπαπαδάκης, Στράτος, Θεοτόκης, Μπαλτατζής, Χατζηανέστης. Στις 11 και 27 πρώτα λεπτά της 15ης Νοεμβρίου 1922, 36 πυροβολισμοί ακούστηκαν στο Γουδί και οι Έξι έπεσαν νεκροί. Η Εκτέλεση των Έξι παραμένει ένα γεγονός φρικτό, τραγικό και ανεπανάληπτο. Η φυσική εξόντωση ολόκληρης σχεδόν της ηγεσίας του Αντιβενιζελισμού αποτελεί κορυφαία στιγμή του Εθνικού Διχασμού και διατηρεί όλη της την τραγικότητα έναν και πλέον αιώνα αργότερα.

Η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελεί μια από τις πιο τραγικές – αν όχι την πιο τραγική στιγμή του Ελληνισμού. Πώς όμως φτάσαμε από την εντολή αποστολής ελληνικού στρατού στη Σμύρνη την άνοιξη του 1919 στην τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής 3,5 χρόνια αργότερα; Στα τέλη Αυγούστου 1922, οι φλόγες της Σμύρνης «κατάπιαν» και τη Μεγάλη Ιδέα και η κοινή γνώμη απαιτούσε να αποδοθούν ευθύνες για την Εθνική Τραγωδία.

Δύσκολα μπορεί κανείς να ακούσει τη λέξη «Γουδί» και να μην πάει το μυαλό του αυτόματα στο ομώνυμο στρατιωτικό κίνημα. Το Κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου ήταν το πρώτο στρατιωτικό κίνημα που εκδηλώθηκε στο νεότερο ελληνικό κράτος ως πρωτοβουλία αμιγώς στρατιωτική – δίχως δηλαδή εμπλοκή πολιτικών δυνάμεων. Άλλαξε για πάντα την πορεία της χώρας αλλά εγκαινίασε και μια μακρά περίοδο εμπλοκής του Στρατού στα πολιτικά δρώμενα.

«Από το Πεδίον του Άρεως, επί αιώνας, κάθε πρωί και κάθε βράδυ, θα παίρνει το δρόμο του Ελληνικού ονείρου ένας Βασιλιάς καβαλάρης, ο Κωνσταντίνος». Με τέτοια λόγια εγκαινιάστηκε το μεγαλύτερο και εντυπωσιακότερο άγαλμα στην Ελλάδα. Ο Κωνσταντίνος ο Α’, ο βασιλιάς που λατρεύτηκε και μισήθηκε όσο κανένας άλλος, έμεινε για πάντα δέσμιος του ονόματός του και των θρύλων με τους οποίους ήταν συνυφασμένο. Η Μεγάλη Ιδέα άλλωστε ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με το όνομα «Κωνσταντίνος» - μόνο που έμελλε και το τέλος της να συνδεθεί με το ίδιο όνομα.

Το μανιασμένο πλήθος ουρλιάζει κραδαίνοντας πέτρες. Ανατριχιαστικές κατάρες αντηχούν στο Πεδίον του Άρεως, με μπροστάρη τον Μητροπολίτη Αθηνών Θεόκλητο. Είναι 12 Δεκεμβρίου 1916 και η Αθήνα του Εθνικού Διχασμού αναθεματίζει τον «προδότη» Βενιζέλο, την ώρα που εκείνος φτιάχνει στρατό για να πολεμήσει στη Μακεδονία εναντίον των Γερμανοβουλγάρων. Μια από τις πιο μαύρες σελίδες του Εθνικού Διχασμού, μας θυμίζει πόσο εύκολο είναι να επιστρέψει ο σύγχρονος άνθρωπος σε πρακτικές μεσαιωνικές, όταν το τυφλό μίσος συναντηθεί με τον σκοταδισμό.

Ποιος ήταν ο μεγαλύτερος Έλληνας πολιτικός του 2ου μισού του 19ου αιώνα; Συνέδεσε το όνομα του με σπουδαία έργα που άλλαξαν το πρόσωπο της Ελλάδας αλλά και με την πιο γνωστή πτώχευση του Κράτους μας. Ο Χαρίλαος Τρικούπης, η νοητή γέφυρα που ενώνει την Επανάσταση και την Ελλάδα του 20ου αιώνα, είχε άδοξο πολιτικό τέλος με αφορμή ένα γεγονός που συνέβη στο Πεδίον του Άρεως, και είχε πρωταγωνιστή τον τότε Διάδοχο Κωνσταντίνο.

Από που πήρε το όνομά του το μεγαλύτερο πάρκο της Αθήνας; Το Πεδίον του Άρεως έχει πολλές ιστορίες να μας διηγηθεί. Σε αυτό το επεισόδιο θα παρακολουθήσουμε την πρώτη φοιτητική διαδήλωση στην Ελλάδα, με πολιτικές προεκτάσεις. Από το Πεδίον του Άρεως μέχρι τα Εξάρχεια, και από την επέμβαση του στρατού στο Πανεπιστήμιο μέχρι την πρώτη αναφορά περί πανεπιστημιακού ασύλου στην Γερουσία, τα “Σκιαδικά” έδωσαν το έναυσμα για τα γεγονότα που θα οδηγούσαν τελικά στην έξωση του Όθωνα.

Πόσοι ξέρουμε ότι απέναντι από το ξενοδοχείο Hilton, επί της σημερινής Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας, διαπράχθηκε μια στυγερή δολοφονία με θύμα έναν από τους πρωταγωνιστές του Εθνικού Διχασμού; Ίων Δραγούμης: ο αριστοκράτης, ο διπλωμάτης, ο παθιασμένος αγωνιστής του Μακεδονικού Αγώνα, ο πεζογράφος, ο μεγάλος έρωτας της Πηνελόπης Δέλτα και της Μαρίκας Κοτοπούλη, εξακολουθεί να αποτελεί μια από τις πλέον αμφιλεγόμενες προσωπικότητες. Σε ένα σημείο συμφωνούν όλοι – θαυμαστές και επικριτές του: στο εντελώς άδικο και βάρβαρο της δολοφονίας του.

Τη νύχτα της 6ης Ιουνίου 1933 η Αθήνα θύμιζε Σικάγο. Στην Λεωφόρο Κηφισίας, από τον Παράδεισο Αμαρουσίου μέχρι το Γηροκομείο στους Αμπελόκηπους, εξελίχθηκε μια γκανγκστερικού τύπου δολοφονική απόπειρα, με κυνηγητό αυτοκινήτων που άφησε πίσω της έναν νεκρό, δύο τραυματίες και περισσότερους από 50 κάλυκες σε μήκος 4 χιλιομέτρων. Στόχος: για ακόμα μια φορά ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Δύο στρατιωτικά πραξικοπήματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με αυτή την απόπειρα, όπου βλέπουμε τον Εθνικό Διχασμό την περίοδο της τελευταίας του έξαρσης.

Η Ελλάδα του 1898 προσπαθούσε να συνέλθει από την ταπεινωτική ήττα που είχε υποστεί λίγους μήνες νωρίτερα σε έναν ανεκδιήγητο πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Βαριά οικονομικά μέτρα ήρθαν να προστεθούν στην εθνική ντροπή του 1897. Η απόπειρα δολοφονίας του βασιλιά Γεωργίου Α΄ στη σημερινή Λεωφόρο Συγγρού αποτέλεσε την πρώτη σαφή εκδήλωση της λαϊκής αγανάκτησης που είχε φτάσει στο ζενίθ.

Μια πριγκίπισσα που πέθανε νέα πριν προλάβει να χαρεί τη μητρότητα και μια ζάπλουτη Ελληνίδα ομογενής που δεν έγινε ποτέ μητέρα – ή μήπως έγινε...; «Αλεξάνδρα» και «Έλενα»: δύο γυναίκες συνομήλικες, εντελώς διαφορετικές, που οι δρόμοι τους δεν διασταυρώθηκαν ποτέ. Η αδερφή του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ και η δεύτερη σύζυγος του Ελευθερίου Βενιζέλου τα έφερε έτσι η μοίρα ώστε να συνδεθούν τα ονόματά τους άρρηκτα με τα δύο γνωστότερα δημόσια μαιευτήρια της πρωτεύουσας.

14 Σεπτεμβρίου 1920. Το Καλλιμάρμαρο Στάδιο είναι ασφυκτικά γεμάτο. Μέρα γιορτής. Γιορτάζαμε το άγγιγμα του ονείρου. Την εκπλήρωση των μακραίωνων πόθων του Γένους. Το άπιαστο που τώρα έμοιαζε εφικτό. Ανάμεσα στα χιλιάδες πρόσωπα ο φωτογραφικός φακός απαθανατίζει ένα γκρο πλαν δύο ανδρών, καθισμένων δίπλα-δίπλα. Ήταν ο βασιλιάς και ο πρωθυπουργός, που παρακολουθούσαν την εκδήλωση χαμογελαστοί κι εντελώς ανίδεοι της κατηφόρας που παραμόνευε στην επόμενη στροφή.

Υπάρχει ένα μνημείο στο κέντρο της Αθήνας που έχει φιλοξενήσει από την Aida του Verdi το 1916 μέχρι τον τελικό του ευρωπαϊκού κυπέλλου μπάσκετ το 1968, με την ΑΕΚ να στέφεται κυπελλούχος Ευρώπης μπροστά σε 80.000 άτομα. Εκεί υποδεχτήκαμε και τιμήσαμε Ολυμπιονίκες μας, αλλά και τη θρυλική Εθνική Ελλάδος που τον Ιούλιο του 2004 κέρδισε το Euro στην Πορτογαλία. Το πρώτο...Ολυμπιακό Στάδιο που ονομάζεται Παναθηναϊκό, μα οι περισσότεροι το λέμε...Καλλιμάρμαρο.

Τα πριγκιπόπουλα των παραμυθιών είναι νέα, όμορφα, ζωηρά και όταν ερωτευτούν θυσιάζουν τα πάντα για την αγάπη τους. Ένα τέτοιο πριγκιπόπουλο λοιπόν γεννήθηκε το καλοκαίρι του 1893 στο Τατόι και πήρε το όνομα Αλέξανδρος. Βρέθηκε απρόσμενα στο θρόνο της Ελλάδας, μέσα στη δίνη του Εθνικού Διχασμού. Ο ίδιος, βαθιά ερωτευμένος με μια νεαρή καλλονή ονόματι Ασπασία Μάνου. Αυτός ο έρωτας είχε όλα, μα όλα τα παραμυθένια στοιχεία – εκτός από το πιο βασικό… το happy end.

Η αίθουσα της Παλιάς Βουλής, που υπήρξε το σκηνικό του πολιτειακού εκτροχιασμού την εποχή του Εθνικού Διχασμού, φιλοξένησε και την πιο ακραία του εκδήλωση – την Δίκη που κατέληξε στην Εκτέλεση των Έξι, τον Νοέμβριο του 1922. Δέκα χρόνια αργότερα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα διάβαζε από του βήματος της Βουλής τον...επικήδειό του...Και οι περιπέτειες του κτιρίου θα συνεχίζονταν για 4 ακόμη δεκαετίες μέχρι να ανοίξει τις πόρτες του ως Εθνικό Ιστορικό Μουσείο πλέον.

Υπάρχει ένα κτίριο μέσα στο οποίο ακούστηκαν λόγια κορυφαίων πολιτικών ανδρών αλλά και καταδικαστικές ετυμηγορίες στρατοδικείου. Πάρθηκαν αποφάσεις που διπλασίασαν την Ελλάδα και άλλες που οδήγησαν στον ξεριζωμό περισσότερων του ενός εκατομμυρίου Μικρασιατών και Θρακιωτών από τις πατρογονικές τους εστίες. Αυτό το κτίριο είναι πλέον η έδρα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. Ωστόσο, αποτελεί από μόνο του ένα ολοζώντανο σκηνικό της ιστορίας της Νεότερης Ελλάδας.

Μετά την έξωση του Όθωνα και της Αμαλίας έμελλε να ξεκινήσουν οι μεγάλες περιπέτειες για το κτίριο των Ανακτόρων. Νέα Δυναστεία, πυρκαγιές, επαναστάσεις, καταστροφές, αλλαγές πολιτεύματος και τέλος πλήρης αλλαγή χρήσης ήταν μερικά απ’ όσα θα διαδραματίζονταν με φόντο το αυστηρό κτίριο που συμπλήρωσε φέτος 190 χρόνια λειτουργίας.

Πόσα γνωρίζουμε για το πιο αναγνωρίσιμο κτίριο της σύγχρονης Αθήνας; Χτίστηκε για να στεγάσει τους πρώτους βασιλείς της Ελλάδας και κατέληξε να γίνει η έδρα του Κοινοβουλίου. Σε αυτό το επεισόδιο θα δούμε πώς αποφασίστηκε να χτιστούν εκεί τα ανάκτορα, ποιες ήταν οι άλλες υποψήφιες τοποθεσίες, με ποιο σπουδαίο γεγονός συνέδεσαν το όνομά τους πριν καλά καλά...σαραντίσουν καθώς και την ιστορία του υπέροχου Κήπου που τα συμπληρώνει.