Splijtstof

Atoms for peace. Met die slogan probeerde president Eisenhower in 1953 de wereld ervan te overtuigen geen kernwapens meer te ontwikkelen, maar kernenergie. Samen met de Verenigde Staten uiteraard. Maar hoe vreedzaam is het atoom eigenlijk? Zijn kernwapens en kernenergie twee kanten van dezelfde medaille? Kernwapens waren ooit een belangrijk argument tegen kernenergie. Het één zou hoe dan ook leiden tot het ander. Terwijl dat precies datgene is dat het Non Proliferatie Verdrag (NPV) moet tegengaan. Het is één van de meest ondertekende verdragen ter wereld. Maar het is volgens critici nogal tegenstrijdig; het stimuleert de ontwikkeling van kernenergie, maar verbiedt landen zonder kernwapens deze te ontwikkelen. Kan dat wel, als je weet dat de stap van een kernreactor naar een kernwapen behoorlijk klein? Diederik en Daan duiken in de geschiedenis van het verdag en proberen een antwoord te formuleren op de vraag hoe succesvol het NPV is. En dus of kernenergie en kernwapens nu wel of niet te splitsen zijn. En los van die wapens, is er een relatie tussen civiele en militaire toepassingen van kerntechnologie? Verschillende onderzoeken wijzen erop dat een vloot nucleaire onderzeeërs voor de toestroom van geld, kennis en kunde zeer gebaat is bij een sterke kernenergie sector. Als dat het geval is, zou proliferatie dan wel degelijk een rol kunnen en mogen spelen in het kernenergiedebat?

Splijtstof is een podcast van BNR. 

Over de makers 

Splijtstof is een podcast van BNR, gemaakt door Diederik Jekel en Daan Nieber

Redactie, interviews en montage: Connor Clerx  

Muziek en sounddesign: Gijs Friesen en Connor Clerx  

Mixage: Wesley Schouwenaars 

Eindredactie: Manon van der Knaap-Hartig 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Groene weiden vol gelukkige mensen en prachtige architectuur. Zo ziet de toekomst er in de promo filmpjes van de nucleaire industrie eruit. De grote grijze angst kathedralen die kerncentrales waren, zijn vervangen door kleine Scandinavische design panden die opgaan in hun groene omgeving, met daarbinnen lieflijk snorrende reactoren die alles behalve risico’s en gevaar uitstralen. Techniek en wetenschap staan namelijk niet stil. En volgens de nucleaire industrie, en ook veel voorstanders van kernenergie, heeft elk probleem een technische oplossing. Kerncentrales te duur omdat je ze niet in series kan bouwen? Ga dan voor de Small Modular Reactor(SMR)! Klein maar fijn, én: betaalbaar. Bang voor meltowns en kernafval? Ga voor Thorium! Diederik en Daan verkennen de nucleaire toekomst. Ze beginnen op een bedrijventerrein in het Gelderse Duiven, waar in de toekomst - naast Ikea! - mogelijk een SMR moet gaan komen. Hoe reëel zijn de verwachtingen? En al zouden al die verwachtingen mbt nieuwe nucleaire technologieën kloppen: elk voordeel heeft zijn nadeel. Leuk als iedereen straks zo’n schattig klein reactortje in zijn schuur heeft, maar wie gaat daar toezicht op houden? Kun je in het kernenergiedebat als voorstander wel een voorschot op de toekomst nemen? En aan de andere kant: kun je als tegenstander ontkennen dat wetenschap en techniek niet stil staan?  

Splijtstof is een podcast van BNR. 

Over de makers 

Splijtstof is een podcast van BNR, gemaakt door Diederik Jekel en Daan Nieber

Redactie, interviews en montage: Connor Clerx  

Muziek en sounddesign: Gijs Friesen en Connor Clerx  

Mixage: Wesley Schouwenaars 

Eindredactie: Manon van der Knaap-Hartig 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

“Too cheap to meter”, zei de voorzitter van de Amerikaanse Atomic Energy Commission in 1954. Kernenergie was volgens hem de toekomst omdat het ons bijkans kosteloos zou voorzien van een onuitputtelijke hoeveelheid energie. Maar het liep anders. Kerncentrales staan, naast de Olympische Spelen en kernafval opslag, in de top drie van projecten met de grootste budget- en planning overschrijding. Dat kernenergie veel te duur is en niet concurrerend kan zijn met zon- en wind is op dit moment het belangrijkste argument van tegenstanders. De centrale in Hinkley Point C in Groot Brittannië gaat geen 18 miljard maar 35 pond kosten, die in het Franse Flammanville geen 3 maar 19 miljard. En dat zijn dan nog alleen maar de ‘harde’ kosten. Wat zijn de lokale gevolgen van een bouwput waar duizenden mensen - voor een groot deel arbeidsmigranten - dag in dag uit werken?  Diederik en Daan duiken in de werking van de energiemarkt, pluizen uit wat kerncentrales nu zo duur maakt, kijken of en hoe het goedkoper kan, en wat de gevolgen daar dan weer van zijn. Kunnen kosten een doorslaggevend argument zijn in de kernenergie discussie?   

Splijtstof is een podcast van BNR. 

Over de makers 

Splijtstof is een podcast van BNR, gemaakt door Diederik Jekel en Daan Nieber

Redactie, interviews en montage: Connor Clerx  

Muziek en sounddesign: Gijs Friesen en Connor Clerx  

Mixage: Wesley Schouwenaars 

Eindredactie: Manon van der Knaap-Hartig 

Met dank aan Machiel Mulder van de RUG

See omnystudio.com/listener for privacy information.

We gaan op reis en nemen mee: kernafval! En we gaan deze vierde aflevering van Splijtstof  niet alleen fysiek op reis - naar België en Gabon - maar ook op een tijdreis. Kernenergie levert namelijk afval op dat soms na tienduizenden jaren nog radioactief en dus gevaarlijk is. Daar willen we onze ‘achterachterachterkleinkinderen’ niet mee opzadelen. Een belangrijke reden voor tegenstanders om kernenergie af te wijzen. Maar voorstanders zeggen dat kernafval helemaal geen probleem hoeft te zijn. De oplossing ervoor ligt diep onder grond. De aflevering begint daarom in een onderzoekslab in België, in een 250 meter diepe kleilaag. Daar zou kernafval mogelijk veilig kunnen worden opgeslagen. Sterker nog, dat is al eens gebeurd. Diederik neemt ons mee naar het Afrikaanse Gabon miljoenen jaren geleden, waar het kernafval van een natuurlijk optredende nucleaire kettingreactie onder de grond geen gevolgen heeft gehad voor de omgeving. Maar ja, toen waren er ook geen mensen. Hoe zorgen we ervoor dat dien achterachterachter (etc) kleinkinderen weten dat ze op die opslagplek onder de grond niet moeten gaan graven? Dikke kans dat ze onze taal, onze symbolen dan niet meer kennen of begrijpen. Millennials Diederik en Daan snappen niet eens het emoticon gebruik van Gen-Z-ers! Hoe communiceer je indeep time? Daar zijn hele creatieve ideeën over. Wat te denken van katten die verkleuren als ze bij kernafval in de buurt komen?

Met dank aan de experts van het Belgische, nucleaire onderzoekscentrum SCK CEN, de Nationale Instelling voor Radioactief Afval en Verrijkte Splijtstoffen (NIRAS) en hun samenwerkingsverband EURIDICE voor alle hulp bij deze aflevering.

Splijtstof is een podcast van BNR. 

Over de makers 

Splijtstof is een podcast van BNR, gemaakt door Diederik Jekel en Daan Nieber

Redactie, interviews en montage: Connor Clerx  

Muziek en sounddesign: Gijs Friesen en Connor Clerx  

Mixage: Wesley Schouwenaars 

Eindredactie: Manon van der Knaap-Hartig 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zeg je kernenergie, dan zeg je Tsjernobyl: de nucleaire ramp die lange tijd de definitieve doodsklap leek voor de nucleaire industrie. Het beeld dat bestaat van de ramp is er eentje van enorme aantallen straling doden, kinderen met geboorteafwijkingen en een nucleair no mans land waar niks meer mag en kan leven. Kortom, een apocalyps die ertoe leidde dat kernenergie voor altijd werd geassocieerd met levensgevaarlijke straling. Dat werd nog eens gevoed door de ‘culturele fall-out’ in films, boeken, series en muziek. Veiligheid is veel minder een issue in het huidige kernenergiedebat dan vroeger, maar er hoeft maar een ongeluk te gebeuren en het staat weer stijf bovenaan het argumentenlijstje.

Maar wat weten we eigenlijk zekerover een nucleaire ramp als Tsjernobyl? Wat kunnen we met wetenschappelijke zekerheid zeggen over het gevaar van straling? En wat zijn eigenlijk de gevolgen van angst voorstraling? Diederik legt uit dat alle modellen over het gevaar van straling zijn gebaseerd op Hiroshima en Nagasaki. Maar de gevolgen van een kernbom zijn anders dan die van een nucleaire meltdown zoals in Tsjernobyl. Echte harde wetenschappelijke uitspraken over de gevolgen blijken daardoor heel lastig. Over Fukushima weten we wel meer. Daar viel waarschijnlijk maar één stralingsdode (mogelijk!), maar bleek de massale evacuatie en het uitzetten van alle Japanse kerncentrales dodelijker dan de meltdown zelf. 

Splijtstof is een podcast van BNR. 

Over de makers 

Splijtstof is een podcast van BNR, gemaakt door Diederik Jekel en Daan Nieber

Redactie, interviews en montage: Connor Clerx  

Muziek en sounddesign: Gijs Friesen en Connor Clerx  

Mixage: Wesley Schouwenaars 

Eindredactie: Manon van der Knaap-Hartig 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wil je iets over kernenergie kunnen zeggen, dan moet je op z’n minst ook enigszins weten hoe het eigenlijk werkt. En dat is goed uit te leggen aan de hand van de eerste door de mens gecontroleerde nucleaire kettingreactie ooit. Diederik en Daan duiken de nucleaire geschiedenis in en reizen naar het Chicago van 1942, waar op een squashbaan een kubus van 6 bij 6 meter, bestaande uit 350-duizend kilo grafiet en uranium, gedurende vierenhalve minuut een halve watt aan energie produceerde.

Een halve watt? Ja, small step in wattage, een giant leap voor de wetenschap en mensheid. Reden voor de aanwezige wetenschappers om een fles Chianti te signeren, open te trekken en te proosten. Die fles is nu Amerikaans cultureel erfgoed. Maar wat gebeurde er in die blokkendoos van grafiet en uranium? Hoe werkt kernenergie? Diederik kan dat het best uitleggen aan de hand van... koekjes! Wijn en spijs: een smakelijke aflevering. 

Splijtstof is een podcast van BNR. 

Over de makers 

Splijtstof is een podcast van BNR, gemaakt door Diederik Jekel en Daan Nieber

Redactie, interviews en montage: Connor Clerx  

Muziek en sounddesign: Gijs Friesen en Connor Clerx  

Mixage: Wesley Schouwenaars 

Eindredactie: Manon van der Knaap-Hartig 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Waarom een podcast over kernenergie? En wat kan je als luisteraar verwachten? De eerste aflevering van Splijtstof begint in de nieuwbouwschuur van Daan. Daar liggen, weggestopt achter tuingereedschap en kinderspeelgoed, een paar mysterieuze steentjes: Trinitiet. Gevormd tijdens de eerste door de mens gecreëerde kernexplosie waren ze ooit radioactief, maar nu niet meer. Dat laat Diederik Daan ook zien. Toch blijft Daan het maar enge steentjes vinden. De onderbuik (gevoel)  - gevoed door verhalen over Tsjernobyl, de Simpsons, Godzilla, etc. - lijkt sterker dan het hoofd (ratio). Zoiets lijkt ook in het kernenergiedebat te spelen - een debat dat plotseling weer helemaal terug is.

Wilde na Fukushima niemand meer iets weten van kernenergie, nu is een meerderheid in de Tweede Kamer voorstander. Het nieuwe kabinet wil zelfs vier nieuwe kerncentrales. Voor- én tegenstanders zeggen zich uitsluitend te baseren op feiten - en dat de andere partij dat juist niet doet. Hoe kan dat? Waar eindigen feiten en beginnen meningen, en welke rol spelen de geschiedenis en verhalen over kernenergie (in populaire cultuur)?

Hoogste tijd om dit complexe, verhitte debat te ontwarren. Diederik en Daan zoomen in op de actualiteit en lichten alvast een tipje van de sluier van wat je van de serie kunt verwachten.   

Splijtstof is een podcast van BNR. 

Over de makers 

Splijtstof is een podcast van BNR, gemaakt door Diederik Jekel en Daan Nieber

Redactie, interviews en montage: Connor Clerx  

Muziek en sounddesign: Gijs Friesen en Connor Clerx  

Mixage: Wesley Schouwenaars 

Eindredactie: Manon van der Knaap-Hartig 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

“Kernenergie is veilig!”, “Nee, het brengt enorme risico’s met zich mee! En wat te denken van dat afval?!”, “Dat kun je hartstikke veilig opslaan!”, “Maar kernenergie is veel te duur!”, “Nee hoor, en wat als er geen zon en wind is voor doe windmolen en zonnepanelen van jou?!”

Kernenergie is terug van weggeweest. Niet alleen op de politieke agenda - het nieuwe kabinet wil niet minder dan 4 nieuwe centrales gaan bouwen - maar ook in het publieke debat. En dat debat is soms even explosief als de bom waarmee het nucleaire tijdperk begon. Voor- en tegenstanders buitelen over elkaar heen met feiten en verwijten over veiligheid, betaalbaarheid, etc. Althans, ieder kamp zégt feiten te gebruiken en verwijten de ander dat juist niet te doen. Kortom, het is hard tegen hard. Maar wie heeft er nu gelijk? Of kun je die vraag helemaal niet - of niet geheel - beantwoorden? Waar eindigen de feiten en beginnen de meningen? Wanneer verandert ‘weten’ in ‘vinden’ en ‘geloven’?

In Splijtstof duiken wetenschapsjournalist Diederik Jekel en presentator & afgestudeerd cultuurwetenschapper Daan Nieber in het kernenergiedebat om deze vragen te beantwoorden. Zonder een kant te kiezen, dat mag de luisteraar zelf doen. Als bèta (Diederik) en alfa (Daan) kunnen zij zowel uitleggen hoe kernenergie werkt als laten zien hoe het verleden ons denken over deze technologie en onze cultuur hebben beïnvloed. Van kernsplitsing voor dummies en Small Modular Reactors tot de invloed van de Simpsons op de publieke opinie en een nucleaire religie om toekomstige generaties te wijzen op het gevaar van kernafval. Het komt allemaal voorbij.   

In elk van de 8 afleveringen staat een onderdeel van het kernenergiedebat centraal. En Diederik en Daan blijven daarvoor niet alleen in de studio. Verschillende afleveringen beginnen op locatie. Zo laat Diederik Daan in aflevering 2 in een werkende onderzoeksreactor kennis maken met de zogenoemde Cherenkov straling, een mysterieuze blauwe gloed die ontstaat bij een nucleaire kettingreactie onderwater. Voor de aflevering over nucleair afval dalen ze naar een Belgisch onderzoekslab 250 meter onder de grond. En de laatste aflevering trappen ze af in Wunderland Kalkar, een extreem dure kerncentrale net over de grens in Duitsland die uiteindelijk nooit in gebruik werd genomen en verbouwd werd tot pretpark. Want hoe voorkomen we straks niet eindigen met vier peperdure pretparken in Borssele, Terneuzen en op de Tweede Maasvlakte? 

Door te ontrafelen waar voor- en tegenstanders over botsen, te onderzoeken waar de zekerheid eindigt en onzekerheid begint, kan de luisteraar van Splijtstof uiteindelijk zelf een keuze maken over het nut en de noodzaak van kernenergie. We gaan van kernenergie als ‘splijtstof’ naar stof tot nadenken. En hij/zij/hen kan op feestjes en verjaardagen de blits maken met fijne feitjes, wonderbaarlijke weetjes en fascinerende verhalen. 

Splijtstof is een podcast van BNR. 

Over de makers 

Splijtstof is een podcast van BNR, gemaakt door Diederik Jekel en Daan Nieber

Redactie, interviews en montage: Connor Clerx  

Muziek en sounddesign: Gijs Friesen en Connor Clerx  

Mixage: Wesley Schouwenaars 

Eindredactie: Manon van der Knaap-Hartig 

See omnystudio.com/listener for privacy information.