Historia Polski dla dzieci

Na wojnie ludzie stosują różne rodzaje broni, np. pistolety, karabiny, armaty, czołgi czy tzw. broń białą jak szable, miecze, bagnety. Żołnierze używają tej broni podczas wojny. Jest jednak broń, która zabija także po wojnie. Tą bronią są miny. Dlaczego tak się dzieje? Karabinu używa żołnierz. Gdy wojna się kończy żołnierze o tym wiedzą i przestają do siebie strzelać. Niestety podczas wojny żołnierze zakopali w ziemi miny i gdy wojna się kończy te miny nie wiedzą, że wojna się skończyła. Gdy ktoś nadepnie na minę ona wybuchnie i to niezależnie czy trwa wojna czy może się już skończyła. Ale czy można znaleźć wszystkie miny, które schowano podczas wojny?

Dziś będziemy mówić o polskim inżynierze, który uratował tysiące żołnierzy, a także cywilów. Uratował ich przed śmiercią lub kalectwem. Będziemy mówić o Polaku, który wynalazł ręczny wykrywacz min. Kim z wykształcenia był Józef Kosacki?

Kosacki w 1933 uzyskał dyplom inżyniera elektryka na politechnice warszawskiej. Po studiach odbył służbę wojskową w szkole podchorążych saperów. W 1934 przeszedł do rezerwy i do 1939 roku pracował w Państwowym Instytucie Telekomunikacyjnym. Co robił podczas we wrześniu 1939 roku?

Podczas obrony Warszawy w 1939 roku prezydent tego miasta Stefan Starzyński przemawiał przez radio. Niemcy uszkodzili nadajnik, a Józef Kosacki go naprawił. Co się stało gdy Polacy przegrali wojnę w 1939?

Jak wielu innych Polaków Kosacki przedostał się do Francji przez Węgry. Gdy Francja upadła pojechał do Wielkiej Brytanii, a konkretnie do Szkocji. Dlaczego Polscy żołnierze przeszli z Polski na Węgry?

Polscy żołnierze nie uciekali. Dostali taki rozkaz, aby przejść południową granicę i później dalej walczyć z Niemcami. Tak samo Józef Kosacki. Zgodnie z rozkazem przeszedł na Węgry, ale później dołączył do armii najpierw we Francji, a potem w Anglii. Jak się nazywał przywódca, który wydał rozkaz aby polscy żołnierze wycofali się na Węgry?

W Polsce najwyższym dowódcą wojskowym był marszałek Rydz-Śmigły. Niemcy zaatakowali Polskę 1 września 1939 roku. 17 września zaatakowali też Rosjanie. Wtedy marszałek wydał rozkaz aby polskie wojsko wycofało się na Węgry. Czy pamiętacie kto podczas II wojny światowej rządził w Niemczech, a kto w Anglii? Co chciał zrobić Hitler gdy już pokonał Polskę w 1939, a później Francję w 1940?

Hitler chciał najechać na Brytanię, a Churchill oczywiście chciał obronić tą wyspę. Dlaczego Churchill kazał minować plaże w Brytanii? Jak można sprawdzić czy na polu przed tobą są miny?

Krowa, która weszła na pole minowe mogła wykryć tylko pierwszą minę. Z kolei ludzie, którzy próbowali odkopać miny musieli to robić bardzo wolno i delikatnie. To było bardzo powolne i niebezpieczne. Właśnie dlatego stworzono wykrywacz min. Kiedy wynaleziono polski wykrywacz min?

Józef Kosacki zbudował ten wykrywacz w 1941, a pierwszy raz był użyty na wojnie w 1942. II wojna światowa trwała od 1939 do 1945, a więc ten wykrywacz zaczęto używać gdzieś w połowie wojny. Ile ważył ten wykrywacz min?

Ten wykrywacz min był zbudowany z dwóch cewek. Przez jedną cewkę płynął prąd, który wytwarzał fale magnetyczne. Gdy te fale spotkały na swojej drodze coś metalowego to odbijały się i wracały do wykrywacza. Te odbite fale wytwarzały prąd w drugiej cewce, która była podłączona do słuchawek. Tak więc gdy w ziemi było coś metalowego to saper słyszał dźwięk w słuchawkach. Jak długo używano tego wykrywacza?

Od 1941 roku, aż do 1991 czyli jakieś 50 lat, a więc pół wieku. Ten polski wykrywacz min był bezpieczniejszy, ale jakie jeszcze miał zalety?

Pole minowe można było przejść w ten sposób, że jechał czołg, który miał takie długie ramię z przodu. To ramię powodowało wybuch miny przed czołgiem. Był to dobry sposób, ale głośny. Wrogowie słyszeli wybuch miny i wiedzieli, że ktoś idzie. Ten polski wykrywacz min był cichutki. Można było po cichu wykryć miny i...

Dziś będziemy mówić o chorobie, której kiedyś bali się wszyscy. Dzisiaj wielu ludzi nawet nie zna nazwy tej choroby. Dlaczego? Dlatego, że ludzie ją pokonali. Tą chorobą był tyfus. Tym który pokonał tą zarazę był Rudolf Weigl. Zanim jednak powiemy o nim coś więcej przypomnijmy jak straszna to była choroba.

W 1492 roku Hiszpanie zdobyli Granadę. Katolicy pokonali muzułmanów. Umarło wtedy 20 tysięcy żołnierzy katolickich. W walce zginęło 3 tysiące, a 17 tysięcy zmarło na tyfus. Ta choroba zabijała też później. Np. podczas I wojny światowej na tyfus zmarło około 3 milionów ludzi. Gdy Maria Skłodowska miała 9 lat na tyfus zmarła jej siostra. Także Anna Frank zmarła na tyfus. Podczas II wojny światowej na tyfus umierała co trzecia osoba, która zachorowała. Tej choroby bali się wtedy wszyscy.

Znalazło się kilku lekarzy i naukowców, którzy próbowali znaleźć lekarstwo lub szczepionkę na tyfus. Niestety wielu z nich się też zaraziło i zmarło. Tak więc leczenie tyfusu było bardzo groźne. Można było od tego umrzeć, bo bardzo łatwo można się było zarazić. Jak szybko się rozpowszechniała ta choroba świadczy historia z Anglii. W 1577 do sądu w Oksfordzie przyprowadzono ludzi z więzienia byli oni chorzy. Podczas rozprawy w tym sądzie zarazili się wszyscy, którzy tam byli łącznie ze strażnikami i sędziami.

Właśnie taką chorobą miał się zająć Rudolf Weigl. Zanim jednak do niego przejdziemy przypomnijmy trochę historii Polski. Kiedy Polska odzyskała niepodległość po zaborach? Kiedy Rudolf Weigl został Polakiem? Czy to znaczy, że Rudolf Weigl nie był Polakiem jak nie było Polski? Kim byli rodzice Rudolfa?


Ojcem Rudolfa był Austryjak, a matką Czeszka. Gdy jednak jego ojciec umarł, jego mama wyszła za mąż za polskiego nauczyciela. Józef Trojnar był profesorem w gimnazjum. Ojczym czyli przybrany ojciec Rudolfa nauczył go mówić po polsku. Czy jednak może być Polakiem ktoś, kogo ojciec był Austryjakiem, a matka Czeszką?

Rudolf Weigl uważał się za Polaka. W 1918 roku powstała ponownie Polska. Ludzi pytano wtedy o obywatelstwo. Każdy się wtedy określał czy jest Polakiem, Niemcem, Austryjakiem, Czechem, Ukraińcem czy jeszcze kimś innym. Rudolf uważał się za Polaka. Gdzie pracował w wyzwolonej Polsce?


Rudolf Weigl został profesorem na uniwersytecie we Lwowie. Postanowił znaleźć szczepionkę na tyfus. Wraz z grupą asystentów wynalazł taką szczepionkę i uratował wielu ludzi jeszcze przed II wojną światową. A ile osób uratował podczas II wojny światowej?


Nie wiemy ile dokładnie osób uratował lecząc je. Rudolf Weigl zrobił tyle szczepionek, które uratowały mnóstwo osób. Nie wiemy dokładnie ile. Gdy jednak mówimy, że uratował 5000 osób chodzi o coś innego. Gdy wybuchła II wojna światowa Lwów zajęli najpierw Rosjanie, a potem Niemcy. Właśnie w tym okresie profesor Weigl uratował około 5000 ludzi.

Rudofl Weigl potrzebował ludzi do pracy w swoim laboratorium. Podczas II wojny światowej Niemcy chcieli zabić wiele osób, np. profesorów we Lwowie, Żydów i jeszcze inne osoby. Profesor Weigl dawał takim ludziom pracę w swoim laboratorium. Niemcy bardzo się bali tyfusu i nie przeszkadzali profesorowi. Wszystkie osoby, które pracowały u niego były bezpieczne. Pracował tam np. wielki polski matematyk profesor Stefan Banach. Ale jaką pracę dał tym ludziom Rudolf Weigl?

Aby zrozumieć dlaczego mógł uratować tylu ludzi, aż 5000 trzeba zrozumieć jaką pracę ci ludzie robili w jego laboratorium. Oni pracowali przy wytwarzaniu szczepionki na tyfus. Jak się robiło taką szczepionkę? Aby wyprodukować szczepionkę trzeba było złapać wszy. Żywią się one krwią ludzką. Tak więc wszy wkładano do pudełeczka, a to pudełko przykładano do nogi ludzi, którzy tam pracowali. Po kilku dniach w takie nakarmione wszy wstrzykiwano bakterie tyfusu. Później ponownie przez parę dni karmiono te wszy na nogach ludzi. Potem z tych wszy wyciągano wnętrzności i z tego robiono...

Islam to druga największa religia na świecie. 30% ludzi wyznaje religie chrześcijańskie, a 25% islam. 30% to oznacza, że mniej więcej co trzeci człowiek na świecie jest chrześcijaninem. Z kolei 25% znaczy, że co czwarty człowiek wyznaje islam. Jak nazywa się wyznawców tej religii?

Wyznawcy chrześcijaństwa to chrześcijanie. To proste, ale wyznawcy islamu to muzułmanie lub po angielsku muslim. Świątynia muzułmanów to meczet, po angielsku mosque.
Jaka jest różnica między chrześcijaństwem, a Islamem?

Główna różnica między chrześcijaństwem, a islamem to kwestia Jezusa. Muzułmanie uznają go za proroka i to wcale nie najważniejszego proroka. Tak więc muzułmanie też wierzą w Jezusa, ale uważają, że miał on dużo mniejszą rolę.

Islam się opiera na pięciu filarach. To znaczy, że jest pięć rzeczy, które musi zrobić każdy muzułmanin. Muzułmanin musi 1. wyznać, że wierzy w Allaha czyli w Boga, 2. musi modlić się 5 razy dziennie, 3. musi dawać jałmużnę dla biednych, 4. musi pościć w 9 miesiącu (ramadanie) oraz 5. musi choć raz w życiu pójść na pielgrzymkę do Mekki.

Koran dzieli się na 114 sur czyli takich rozdziałów. Gdzie powstał Koran? 90 sur powstało w Mecce, a 24 w Medynie. Razem jest ich 114. Czym się różnią te sury powstałe w Mecce od tych powstałych w Medynie? Te sury nie są ułożone po kolei. Np. sura 1, 6, 7 i 10 powstały w Mecce, a 2, 3, 4, 5 oraz 8 i 9 w Medynie. Jak je rozpoznać? Jeżeli sura mówi o tym by pokłonić się Allahowi to pochodzi z Mekki, a gdy mówi o dżihadzie to pochodzi z Medyny. Tak więc te sury z Mekki zachęcają do kłaniania się Allahowi, a te z Medyny zachęcają do dżihadu co często tłumaczy się jako świętą wojnę.

Kiedy powstał Islam? Dla muzułmanów najważniejszym prorokiem jest Mahomet. Według nich ten prorok miał wizje już w 610 roku. Jednak najważniejszy rok dla muzułmanów to 622. Co się wydarzyło w 622 roku? Prorok Mahomet mieszkał w mieście Mekka, ale ludzie postanowili go wygonić dlatego uciekł do innego miasta, które się nazywało Medyna. Wydarzyło się to w 622 roku i od tego roku muzułmanie liczą lata.

Jak policzyć jaki rok jest dzisiaj według kalendarza muzułmańskiego? Chrześcijanie liczą lata od dnia narodzin Jezusa. Dzisiaj mamy 2023 rok, a więc wg kalendarza chrześcijańskiego minęło 2023 lata od narodzin Jezusa. Muzułmanie liczą swoje lata od ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny. Wg naszego kalendarza było to w 622 roku, ale dla muzułmanów jest to rok zerowy. Według ich kalendarza teraz jest rok 1444. My jednak używamy kalendarza słonecznego, który ma zwykle 365 dni, a oni używają kalendarza księżycowego, który ma zwykle około 355 dni. Gdybyście chcieli posłuchać więcej o kalendarzach księżycowych to polecam wam odcinek 111, w którym mówiliśmy o kalendarzach słonecznych i księżycowych. Gdybyście do tego roku 622 dodali 1444 lata wyszłoby wam 2066, a przecież my mamy dopiero 2023. Wynika to właśnie z tych dodatkowych 10 dni. Gdy dla chrześcijan mija 36 lat to dla muzułmanów mija 37 lat. Tak więc co około 36 lat muzułmanie mają jakby jeden dodatkowy rok. Warto się zatrzymać i spróbować to sobie policzyć na kartce.

Co zaczęli robić muzułmanie jeszcze za życia Mahometa? Muzułmanie podbili dużo krajów. Od Hiszpanii, aż po Indie. Dzisiaj w Hiszpanii najwięcej jest chrześcijan, ale przez 700 lat w Hiszpanii rządzili wyznawcy Islamu.

Kupcy muzułmańscy podróżowali przez całe to terytorium i przywieźli różne rzeczy. Jakie np. rzeczy? To właśnie muzułmanie przynieśli do Europy cyfry arabskie (0-9). Dlatego o tych cyfrach mówi się “arabskie”, bo sprowadzili je Arabowie. Algebra czyli część matematyki to jest arabskie słowo. Wiele słów, które zaczynają się na “al” jest pochodzenia arabskiego. Np. algebra, alkohol, algorytm itd.

Co zrobił Islam w Europie? Chrześcijanie walczyli między sobą. Gdy jednak wyznawcy Islamu zdobyli Egipt, Syrię i inne chrześcijańskie państwa, chrześcijanie się wystraszyli i zjednoczyli....

6 maja 2023 roku zostanie koronowany Karol III Windsor na króla. Należy on do dynastii Windsor, ale co to jest dynastia? Dynastia to jest jakby nazwisko królów, ale jakie dynastie panowały w Anglii?

W Anglii panowali władcy z takich rodzin jak Tudor czy Stuart. Teraz panuje rodzina Windsor. Dlatego o nowym królu mówi się, że to Karol III Windsor. Podobnie w Polsce był Zygmunt III Waza. Zygmunt to imię. Liczba 3 oznacza, że był on trzecim Zygmuntem na Polskim tronie, a słowo Waza to nazwa dynastii, albo nazwisko. Tak samo w Anglii królem będzie teraz Karol III Windsor. Karol to imię, numer trzeci oznacza, że przed nim rządzili już kiedyś Karol I i Karol II, a Windsor to nazwisko.

W historii Anglii było kilka dynastii, np. dynastia Normańska, potem Plantagentów, później Yorków i Lancasterów, po nich byli Tudorowie i później Stuartowie. Potem zaczęły w Anglii rządzić dynastie niemieckie najpierw Hanowerska, a później Sachsen-Coburg und Gotha. Teraz rządzi dynastia Windsor. Gdy się jednak przyjrzeć królom Anglii, to rządzi wciąż ta sama rodzina. Dlaczego więc zmieniały się dynastie?

Np. była dynastia Normańska i królową została Matylda, wyszła ona za mąż za Plantageneta i przyjęła jego nazwisko. Dlatego ich syn miał już nazwisko taty czyli Plantagenet i tak zaczęła się nowa dynastia. Tak było za każdym razem gdy zmieniała się dynastia w Anglii. Np. królowa Wiktoria z dynastii Hanowerskiej wyszła za mąż za Alberta Sachsen-Coburg und Gotha. Przyjęła jego nazwisko i rozpoczęła się nowa dynastia. Wyjątkiem jest ostatnia dynastia czyli Windsor.

Podczas I wojny światowej królem był Jerzy V z dynastii Sachsen-Coburg und Gotha. Anglicy walczyli wtedy jednak z Niemcami. Niektórzy Anglicy przypomnieli sobie, że królowie Anglii to też są Niemcy. Nawet ich nazwisko o tym świadczyło. Z tego powodu król Jerzy V zmienił swoje niemieckie nazwisko Sachsen-Coburg und Gotha na angielskie Windsor.

Król z dynastii Tudorów zmienił religię w Anglii. Henryk VIII chciał się rozwieść ze swoją żoną, ale papież nie chciał dać mu rozwodu. W dawnych czasach rozwody czyli zakończenie małżeństwa zdarzało się bardzo rzadko. Wcześniej Anglia była krajem katolickim jak Polska, a po tej zmianie Anglia stała się krajem protestanckim. Religię w Anglii nazywa się protestantyzmem lub anglikanizmem.

My skupimy się teraz na dynastii Stuartów. Dwóch królów z tej dynastii straciło władzę. Król Karol I Stuart walczył z własnym parlamentem i z tego powodu stracił głowę. Po nim panowali jego dwaj synowie. Najpierw Karol II, a potem Jakub II. Ten Jakub II wrócił do religii katolickiej. Co się stało z jego córkami?

Z powodu religii Jakubowi II zabrano mu córki Marię i Annę i wychowano je w innej religii, religii anglikańskiej czyli protestanckiej. Ale gdy Jakub II był już królem urodził mu się jeszcze syn, też Jakub. Wtedy doszło do chwalebnej rewolucji. Co to było?

Ta chwalebna rewolucja polegała na tym, że niektórzy Anglicy nie chcieli króla katolika i wezwali jego córkę z Holandii. Maria przybyła z Holandii wraz ze swoim mężem. Jakub II nie chciał walczyć ze swoją córką i wraz z żoną wyjechał do Francji. W ten sposób bez walki, czyli bez rozlewu krwi władza przeszła na jego córkę Marię. Czemu ludzie odrzucili Jakuba II i jego żonę oraz syna?

W historii tej dynasti ważną rolę odegrała szkandela. Co to jest? Szkandela wygląda trochę jak taka patelnia z przykrywką. Co wkładano do środka? Wkładano do niej coś gorącego np. żarzące się węgle lub gorący piasek i taką szkandelę wkładano do łóżka pod pościel, aby ogrzać łóżko i dlatego po angielsku mówiło się na to bed warmer. Jaka plotkę sobie wtedy opowiadali ludzie?

Ci ludzie, którzy nie chcieli katolickiego króla opowiadali, że królowa urodziła martwego chłopca, a potem przyniesiono jej żywego chłopca w szkandeli. Poszukajcie razem z rodzicami jak wyglądała szkandela i zastanówcie się czy zmieściłoby się tam...

Łucja, Zuzia i Tadeusz mieszkają w Warszawie. Postanowiliśmy więc razem omówić historię tego miasta. Będziemy mówić o tym skąd się wzięło to miasto i dlaczego stało się takie ważne. Zanim jednak przejdziemy do historii tego miasta to poznajmy legendę dotyczącą jego powstania.

Jedna z legend mówi o rybaku, który miał na imię Wars i syrence, która miała na imię Sawa. W herbie Warszawy jest właśnie syrenka. Historycy jednak nie lubią legend i twierdzą, że nazwa pochodzi od imienia Warcisław. To imię znaczy “Wróci sława”. Początkowo to miasto nazywano Warszewa i Warszowa. Dopiero później nazwano Warszawa.

Warszawa powstała po zachodniej czyli lewej stronie Wisły. Ale dlaczego? Prawa strona Wisły była niebezpieczna. Z tamtej strony na Warszawę mogli napaść Litwini. Było to jeszcze w czasach zanim Polska się połączyła z Litwą i Litwini często wtedy napadali na miasta w Polsce. Litwini mogli przyjść od wschodu czyli z prawej strony Wisły. Ponieważ jednak Warszawę zbudowano po lewej stronie tej rzeki, a w tamtych czasach nie było mostów, miasto było bezpieczne.

Ale czemu Warszawę zbudowano nad Wisłą? Było tam dużo miejsca i była też woda. Ale co jeszcze dawała rzeka? W tamtych czasach lasy były bardzo gęste. Trudno było przez nie przejść. Najłatwiej i najszybciej było płynąć rzeką. Dzisiaj mamy drogi, a w tamtych czasach poruszano się po rzekach. Można powiedzieć, że wtedy rzeki to były autostrady.

Czy pamiętacie kto doprowadził do rozbicia dzielnicowego? Kiedy skończył ten podział Polski? Czy jednak Łokietek połączył wszystkie kawałki? A jak się nazywa ta część Polski, gdzie leży Warszawa? Tak więc czy Warszawa powstała w Polsce? Kto rządził na Mazowszu?

Rządzili tam książęta mazowieccy, z których wielu miało na imię Janusz. 26 lipca 1376 Janusz I dał Warszawie przywilej wybudowania łaźni miejskiej. W tamtych czasach ludzie nie mili łazienki w swoich domach i wszyscy chodzili do jednej łaźni. Nawet książę mazowiecki Janusz I nie miał łaźni. Ludzie, którzy tam przychodzili musieli płacić za wejście, ale książę Janusz mógł się kąpać raz w tygodniu za darmo. Ten sam książę, który pozwolił wybudować w Warszawie łaźnię zrobił coś jeszcze. Czym otoczona była Warszawa?

Warszawa była otoczona murami i nie było miejsca aby wybudować nowe domy. Co więc postanowiono? Na północ od Warszawy wybudowano drugie miasto, które też otoczono murem. Czyli była jedna Warszawa, a zaraz obok niej zbudowano drugą Warszawę. Jak się je nazywa?

Jak będziecie kiedyś zwiedzać Warszawę to z rynku Starego Miasta na rynek Nowego Miasta idzie się około 10 minut. Te dwa miasta, te dwie Warszawy były bardzo blisko siebie. Barbakan to stare mury, które właśnie oddzielały starą Warszawę od tej nowej. Jeżeli pójdziecie zwiedzać rynek Starego Miasta. To tam gdzie jest Syrenka. Stamtąd można pójść na rynek Nowego Miasta. To tam gdzie jest taka stara studnia. Po drodze z jednego rynku na drugi możecie zobaczyć stare mury czyli Barbakan.

Stare i Nowe miasto czyli Stara i Nowa Warszawa powstały w czasach gdy Mazowsze nie należało do Polski. Był to osobny kraj, gdzie rządzili książęta mazowieccy. Rządził tam wtedy książę Janusz I Starszy, którego nazywa się Januszem warszawskim, bo on dał Starej Warszawie ten przywilej pozwalający otworzyć łaźnie i to też on pozwolił zbudować drugą Nową Warszawę.

W 1374 urodziła się Jadwiga, późniejszy król Polski. W tym samym roku Janusz I został księciem warszawskim. Z tego powodu Janusza nazywa się też Januszem warszawskim.

Jadwiga urodziła się w 1374. Gdy miała 10 lat została koronowana na króla Polski, a gdy miała 12 lat została żoną Jagiełły. W ten sposób Polska i Litwa niejako wzięły ślub. Polska i Litwa stały się jakby jednym krajem, ale pomiędzy nimi leżało Mazowsze, które było wtedy osobnym krajem.
Książę mazowiecki czyli Janusz I Starszy nazywany też Januszem warszawskim był jednak przyjacielem Jagiełły i walczył...

Dzisiejszy odcinek poświęcimy pani, która była żoną dwóch polskich królów. Przyjechała do Polski z Francji, a była najbogatszą kobietą w tamtych czasach. Wprowadziła też w Polsce dużo zmian.
Zacznijmy jednak od władców Polski. Zwykle dzieli się ich na trzy grupy.

W Polsce rządzili najpierw Piastowie. Oznaczało to, że rządzili królowie z dynastii, czyli z rodziny Piastów. Później rządzili Jagiellonowie, czyli królowie z dynastii jagiellońskiej. Kiedy zmarł ostatni król z tej dynastii, a był nim Zygmunt August, w Polsce zaczęto wybierać królów. Trochę tak jak dzisiaj głosuje się na prezydenta, tak w tamtych czasach głosowano, kto ma zostać królem Polski.
Do rządów wybrano aż trzech królów z rodziny Waza. Ale dlaczego?

Ostatni król z dynastii Jagiellonów czyli Zygmunt August, miał siostrę Katarzynę Jagiellonkę. Ona wyszła za mąż za Jana Wazę i tak jej syn i wnukowie mieli nazwisko taty czyli Waza. Do rządzenia w Polsce wybrano najpierw syna Katarzyny, czyli Zygmunta Wazę, a potem jego synów czyli Władysława IV Wazę oraz Jana Kazimierza Wazę.
My dzisiaj będziemy mówić o żonie, którą miało tych dwóch synów Zygmunta III Wazy. Władysław IV Waza i Jan Kazimierz mieli tą samą żonę. Jak się ona nazywała?

Zacznijmy jednak od początku. Po śmierci pierwszego Wazy na polskim tronie, czyli po śmierci Zygmunta III Wazy na króla wybrano jego syna Władysława IV Wazę. W Europie dwa kraje chciały się wtedy bić. Były to Austria i Francja. Każdy z tych krajów chciał aby Polska mu pomogła. Król Władysław IV chciał jednak pokoju i najpierw się ożenił z księżniczką austriacką, a gdy ona umarła ożenił się z księżniczką francuską. W tamtych czasach takie małżeństwo było jak podpisanie traktatu między dwoma narodami. Król Polski przez pierwsze małżeństwo zadbał o pokój z Austrią, a przez drugie o pokój z Francją. Najpierw ożenił się z Cecylią Habsburżanką, która urodziła mu syna. W 1640 roku urodził się mały Zygmunt. A co się działo z bratem króla? Co się działo z Janem Kazimierzem?

Gdy w Polsce rządził Władysław IV Waza, jego brat Jan Kazimierz Waza pojechał do Portugalii, aby zostać tam wicekrólem. Niestety, gdy jechał przez Francję, aresztował go kardynał Richelieu. Kiedy to się wydarzyło?

Gdy więc w Polsce w 1640 roku urodził się syn Władysława IV, to Jan Kazimierz przebywał w więzieniu we Francji. Miał tam dość dobre warunki. Właśnie wtedy w Paryżu, będąc w niewoli, Jan Kazimierz poznał Marię Gonzagę. Podobno się w sobie zakochali. Niektórzy mówią nawet, że mieli razem dziecko. Miała nim być Marysieńka, która wiele lat później zostanie żoną Jana III Sobieskiego.

Marysieńka urodziła się w 1641 roku, czyli rok po poznaniu się Marii Gonzagi i Jana Kazimierza. Chcieli wziąć ślub, ale nie zgodził się na to kardynał Richelieu, który wtedy rządził we Francji. Jan Kazimierz wyjechał wtedy do Włoch i dostał od papieża tytuł kardynała. A co się stało z Marią Gonzagą?

W 1644 roku zmarła Cecylia Habsburżanka, żona króla Władysława IV. Postanowił on ożenić się z księżniczką z Francji. Jego żoną została właśnie Maria Gonzaga. Dostała wtedy nowe imię. W Polsce w tamtych czasach nie wolno było nosić imienia Maria. Tak więc Maria Gonzaga dostała w Polsce imię Ludwika. Ich ślub był per procura. Co to znaczy?

“Per procura” to po łacinie znaczy “w zastępstwie”. Do Paryża król Władysław IV posłał swojego wysłannika Krzysztofa Opalińskiego. To on 5 listopada 1645 w imieniu króla zawarł małżeństwo z Marią Gonzagą, a potem przywiózł ją do Polski. Maria Gonzaga miała pierwszy ślub z zastępcą w Paryżu. Drugi ślub odbył się już w Polsce 10 marca 1646 roku. 15 lipca Ludwika Maria Gonzaga została koronowana na królową Polski. Czy król Władysław IV ożenił się z Marią Gonzagą z miłości? Dlaczego więc Władysław IV ożenił się z nią?

Władysław IV ożenił się z Marią z powodów politycznych, a także dla jej pieniędzy. Była ona wtedy najbogatszą kobietą w całej Europie....

Dzisiaj będziemy mówić o szyfrach, kodach i tajnych językach. Będziemy też oczywiście mówić także o łamaniu takich szyfrów. Jak pewnie się domyślacie z tytułu tego odcinka, najwięcej czasu poświęcimy Enigmie. Zacznijmy jednak od tego co to jest szyfrowanie?

Od najdawniejszych czasów ludzie wysyłali do siebie wiadomości w postaci listów. Jednak po drodze ktoś mógł taki list przeczytać. Dzisiaj ludzie wysyłają emaile, czyli listy elektroniczne. Te listy też mogą zostać przeczytane przez obce osoby. Jak się przed tym zabezpieczyć? Można zaszyfrować taki list lub email. Wtedy nawet jak ktoś go zobaczy to nie będzie wiedział co tam jest napisane.

Swój szyfr miał np. Juliusz Cezar. Mówiliśmy o nim w odcinku 111, być może pamiętacie o kalendarzu juliańskim. Tamten kalendarz nazywał się juliański, bo wprowadził go właśnie Juliusz Cezar. Prowadził on wiele wojen i musiał wysyłać listy do swoich oddziałów, które były daleko. Jego wrogowie mogli jednak przechwycić takie listy i poznać sekrety Cezara. Aby się przed tym zabezpieczyć miał on swój szyfr, który nazywa się szyfrem Cezara. Na czym on polegał?

Alfabet przesuwano wtedy o 3 litery i np. litery ABC zamieniały się w litery DEF. Np. słówo KOT - K zmieniało się w N, O zmieniało się w R, a T zmieniało się w W. Tak więc Cezar zamiast pisać KOT, pisał NRW. Czy jednak to jedyny sposób szyfrowania? Aby zrozumieć jak jeszcze można zaszyfrować wiadomość pomoże nam pewien kamień znaleziony w Egipcie w Afryce oraz pewne plemię Indian z Ameryki Północnej.

Zacznijmy od kamienia z Rosetty. W starożytnym Egipcie ludzie zapisywali wszystko przy pomocy hieroglifów czyli takich malutkich rysuneczków (ptaszek, fale, oko, krowa). Nikt nie potrafił odczytać tych hieroglifów, tylko ci ludzie, którzy znali to pismo. Niestety wszyscy ci ludzie już dawno umarli. Jak odczytać hieroglify? Zauważcie, że dla nas jest to jak szyfr. Jak odczytano hieroglify?

Na tym kamieniu trzy razy zapisano to samo. Najpierw przy pomocy hieroglifów czyli takich malutkich rysuneczków, potem przy pomocy pisma egipskiego, a na koniec literami greckimi. Ale dlaczego w Egipcie był kamień, na którym pisano hieroglifami oraz po grecku? Ostatnia królowa Egiptu, która była żoną Juliusza Cezara była z pochodzenia Greczynką, ale rządziła w Egipcie. Właśnie królowie z tej dynastii kazali zrobić ten kamień z napisami egipskimi oraz greckimi.
Ludzie, którzy znaleźli ten kamień znali język grecki i potrafili go przeczytać. Dzięki temu umieli złamać ten szyfr jakim były hieroglify. Ale czy dzisiaj ludzie wykorzystują inne języki jako szyfr? Przykładem jest język Indian z Ameryki Północnej.

Indianie Nawaho mieszkają tylko na terytorium USA. Tak więc tylko te wojska miały ludzi, którzy znali ten język. Podczas II wojny światowej ci Indianie pracowali przy przekazywaniu wiadomości przez radio. Po prostu rozmawiali sobie w swoim języku. Wróg też słuchał tych wiadomości, ale nic nie rozumiał, bo nie miał Indian, którzy przetłumaczyli by te wiadomości. Tylko Amerykanie mieli członków tego plemienia i tylko oni potrafili przetłumaczyć te wiadomości.

Dzisiaj szczególnie zajmiemy się maszyną szyfrującą, która się nazywała Enigma. Co o niej wiemy? Enigmę zbudowali Niemcy. Później zaczęło jej używać wojsko niemieckie. A co znaczy jej nazwa? Co znaczy słowo “Enigma”? Enigma to po grecku “zagadka” i rzeczywiście szyfr enigmy był bardzo trudna zagadką do odgadnięcia.

Jak działało szyfrowanie przy pomocy Enigmy? Jak pamiętacie szyfr Cezara zawsze przesuwał litery o trzy. Tak więc w szyfrze Cezara A zawsze zmieniało się w D. Tak więc gdy ktoś napisał AAA (3 “A”) to wyszło DDD (3 “D”). Niestety Enigma po każdym naciśnięciu zmieniała to o ile się przesuwał alfabet. Tak więc gdy pierwszy raz nacisnęło się A mogło się zmienić w J, a gdy drugi raz nacisnęło się A to zmieniało się w literę M. Właśnie to sprawiało, że tak trudno było złamać kod Engimy.

Kto...

Dzisiaj kolejny odcinek o zapamiętywaniu. Poprzednie odcinki poświęcone temu tematowi to odcinek 50 oraz odcinki 100 i 101. Zapamiętywanie dat to jedna z najnudniejszych rzeczy w nauce historii. Sam tego bardzo nie lubiłem. Można sobie jednak pomóc. W odcinku 50 mówiłem o tworzeniu słów z cyfr roku. Dzisiaj inna technika, zamiany cyfry na przedmiot czy zwierzę.

Zajmiemy się dzisiaj okresem 10 lat od roku 1811 do roku 1820. Będziemy zapamiętywać wyłącznie ostatnią cyfrę. Aby pamiętać pierwsze trzy, które będą się powtarzać warto je sobie wyobrazić. Pierwsze trzy cyfry to 181. Liczba “8” przypomina bałwanka. Możemy sobie wyobrazić takiego bałwana, który stoi między dwoma drzewami. Czyli stoi drzewo, np. świerk cały pokryty śniegiem obok świerku stoi bałwanek z pomarańczowym nosem z marchewki a obok bałwanka stoi drugi ośnieżony świerk. W ten sposób możemy zapamiętać liczby 181. A jak zapamiętać ostatnią czwartą cyfrę?

1 przypomina ołówek.
2 przypomina łabędzia.
3 przypomina ptaka, np. mewę.
4 przypomina odwrócone krzesło.
5 przypomina hak.
6 wygląda trochę jak wisienka lub czereśnia na ogonku.
7 przypomina kosę.
8 to już mówiliśmy przypomina bałwana.
9 jest trochę podobna do balonika na sznurku.

Teraz zajmijmy się kilkoma z tych dat. Na początek rok 1811. Pierwsze trzy cyfry to oczywiście świerk, bałwanek i kolejny świerk. Tak zapamiętamy 181. Ostatnia cyfra to ponownie “1”, którą to wyobrazimy sobie jako ołówek. Teraz musimy stworzyć sobie w głowie historię, która pozwoli nam zapamiętać co się wydarzyło w 1811 roku. W tym roku Jane Austen opublikowała swoją pierwszą powieść pt. “Rozważna i romantyczna”, a król Anglii Jerzy III zwariował i Anglią rządził jego syn książę regent Jerzy IV. Jak połączyć te wydarzenia z ołówkiem? Wyobraźmy sobie, że Jane Austen ołówkiem pisze powieść “Rozważna i romantyczna”. Potem król Jerzy III bierze tą książkę i po jej przeczytaniu wariuje. Król chodzi po parku i rozmawia z drzewami.

Rok 1812. Ostatnia cyfra to “2”, które przypomina łabędzia. Co się wydarzyło w 1812 roku? Jest to ważna data także dla Polaków. W 1812 roku Napoleon najechał na Rosję, a pomagali mu Polacy, między innymi Joanna Żubr, o której był poprzedni odcinek. Napoleon zdobył Moskwę, ale potem nie miał żywności dla swojego wojska i musiał się wycofać. Możemy sobie wyobrazić Napoleona, który zamiast na koniu jedzie na łabędziu zdobyć Moskwę, a potem na tym samym łabędziu wraca z powrotem i gonią go Rosjanie.

Rok 1813. Ostatnia cyfra to “3”, które przypomina ptaka w locie. W roku 1813 doszło do największej bitwy w czasie wojen napoleońskich. Pod Lipskiem rozegrała się “bitwa narodów”, która trwała 4 dni. Zginęło tam wielu ludzi, a po każdej bitwie nad tym miejscem, gdzie się rozegrała latają ptaki. Napoleon i jego wojska francuskie oraz polskie walczyły przeciwko Austrii, Prusom, Rosji i Szwecji. Podczas tej bitwy zginął książę Józef Poniatowski. Spróbujcie sobie wyobrazić pole bitwy oraz ptaki, które nad nim latają.

Rok 1814. Ostatnia cyfra to “4”, które przypomina odwrócone krzesło. W okresie regencji czyli od roku 1811 do 1820 toczyły się nie tylko wojny napoleońskie w Europie, ale także wojna Anglii ze Stanami Zjednoczonymi. Myślę, że wiecie, że prezydent Stanów Zjednoczonych mieszka w Białym Domu. W 1814 roku Brytyjczycy zdobyli i spalili Biały Dom. Prezydent USA James Madison uciekł na koniu. Spróbujcie sobie wyobrazić brytyjskich żołnierzy w czerwonych mundurach jak wchodzą do Waszyngtonu. Prezydent USA James Madison ucieka na koniu. Potem siada na krześle i z daleka patrzy jak się pali Biały Dom. Historia tego nie mówi, ale możecie sobie wyobrazić, że siedzi na tym krześle i płacze.

Rok 1815. Ostatnia cyfra to “5”, które przypomina hak. Jak może pamiętacie Napoleon przegrał “bitwę narodów” pod Lipskiem, ale uciekł stamtąd. Mieszkał przez rok na wyspie Elba, ale potem przyjechał do Francji i przez około...

Dziś będziemy mówić o Joannie Żubr i Księstwie Warszawskim. Najpierw jednak chciałbym zapytać czy wiecie jak długo trwały zabory? Jak długo nie było Polski na mapie Europy?

To prawda Polska była pod zaborami przez 123 lata. Jednak był wtedy, był podczas zaborów okres, kiedy przynajmniej część Polski była wolna i niepodległa. Jak się nazywał kraj, który powstał w 1807 roku?

W 1807 powstało Księstwo Warszawskie i istniało aż do 1815, czyli prawie 8 lat. Właśnie w tym okresie stała się sławna Joanna Żubr. Była ona kobietą żołnierzem. Czy jakieś inne kobiety też służyły w wojsku?

Historia mówi o wielu kobietach, które walczyły. Np. w Biblii mowa jest o Jael. Z kolei królowa Brytów bodika walczyła z Rzymianami, a Joanna d’Ark walczyła z Anglikami.

Na wojnach walczyli jedank głównie mężczyźni. W dawnych czasach nie było pielęgniarek, a żołnierze musieli sami sobie przygotowywać jedzenie i prać swoje rzeczy. Niektórzy zabierali więc na wojnę swoje żony. Gdy byli ranni żony się nimi opiekowały.

W armii francuskiej były także kobiety. Nazywano je markietankami. Nie były one żołnierzami, ale pomagały. W armii brytyjskiej w tamtych czasach pozwalano aby 6 żołnierzy w każdej kompanii miało ze sobą żony i dzieci. Tak więc w każdym takim oddziale mogło być 6 kobiet wraz z dziećmi. Dzisiaj będziemy mówić o Joannie Żubr. Niektórzy także ją nazywają markietanką. Czy ona była taką pomocnicą czy była żołnierzem?

Zanim jednak do tego przejdziemy powiedzmy trochę o Księstwie Warszawskim. W odcinku 14 mówiliśmy o historii Legionów Polskich we Włoszech oraz powstania Mazurka Dąbrowskiego, pieśni, która jest teraz hymnem Polski. Mówiliśmy wtedy o dwóch postaciach.

Czy pamiętacie kim był Wybicki? Najważniejsze co napisał Józef Wybicki to oczywiście Mazurek Dąbrowskiego, który później został hymnem, ale nas dzisiaj interesuje szczególnie ta odezwa. O tym jednak za chwilę.

A pamiętacie kim był Jan Henryk Dąbrowski? Dąbrowski był generałem, który dowodził Legionami Polskimi we Włoszech. To właśnie o nim Wybicki napisał w hymnie: “Marsz, marsz, Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski”. Czy te słowa hymnu się spełniły? Czy Dąbrowski przyszedł do Polski aby ją wyzwolić?

W 1806 roku Dąbrowski i Wybicki spotkali się z Napoleonem w Berlinie. Współpracowali oni z Napoleonem już we Włoszech. Teraz Napoleon pokonał Prusaków i chciał stworzyć państwo polskie. Generał Dąbrowski i poeta Wybicki spotkali się z Napoleonem i napisali odezwę do Polaków w Wielkopolsce, aby ci się zbuntowali. W ten sposób wybuchło powstanie wielkopolskie, które trwało od listopada tego 1806 roku, aż do lutego 1807 roku. Powstało wtedy państwo, które się nazywało: Księstwo Warszawskie.

August Mocny był kiedyś królem Polski, teraz jego prawnuk Fryderyk August I został księciem warszawskim czyli władcą Księstwa Warszawskiego. Jaki był herb tego państwa?

Herb Polski to biały orzeł na czerwonym tle. Z kolei herb Wettynów przypomina trochę zebrę. Wettynowie z Saksonii mieli herb składający się z 10 czarnych i żółtych pasów. Tak więc herb Księstwa Warszawskiego to było połączenie tych dwóch herbów. Połowa to była taka czarno-żółta zebra, a druga połowa to orzeł na czerwonym tle.

Napoleon pokonał Prusaków i dlatego Księstwo Warszawskie powstało z ziem zaboru pruskiego. Jak pewnie pamiętacie zabory to podział Polski na trzy części. Część zabrała Rosja, część Austria, a część Prusy. Teraz nie powstała ponownie cała Polska, ale tylko ta część, którą zabrali Prusacy.

Gdzie mieszkała Joanna Żubr ze swoim mężem?
Maciej Żubr i jego żona Joanna mieszkali w zaborze rosyjskim. Chcieli się przeprowadzić do Księstwa Warszawskiego, ale władze rosyjskie nie pozwalały na to. Tak więc Maciej i Joanna pojechali najpierw do zaboru austryjackiego i stamtąd chcieli pojechać do Księstwa Warszawskiego. Nie mieli jednak paszportu, co więc zrobili?

W Austrii...

Odcinek o historii Ukrainy. Oczywiście nie da się 1000 lat historii omówić dokładnie w 15 minut. Tak więc jest to skrótowa historia dla dzieci. Jest tutaj dużo skrótów myślowych i uproszczeń.

Prawdopodobnie wiecie, że 24 lutego 2022 roku Rosja napadła na Ukrainę. Prezydent Rosji Władimir Władimirowicz Putin twierdzi, że Ukraina powinna należeć do Rosji. Dlaczego tak twierdzi? Putin przypomina, że kiedyś Ukraina była częścią Rosji. On uważa, że dziś też tak powinno być. Czy może tak twierdzić?

Zacznijmy od tego, że teren dzisiejszej Ukrainy to teren, który należał do wielu narodów. Kto mieszkał i kto rządził na terenie dzisiejszej Ukrainy?

Jeżeli znacie mapę Europy to prawdopodobnie wiecie, że Bułgaria jest na dole Europy. Bułgaria dzisiaj znajduje się obok Grecji i Turcji. Jednak kiedyś Bułgarzy mieszkali na terenie dzisiejszej Ukrainy. Później na teren Ukrainy przyszli Chazarowie i wygonili Bułgarów, ci poszli dalej i zawędrowali w końcu tam gdzie dzisiaj jest Bułgaria. Chazarowie mieszkali na terenie dzisiejszej Ukrainy dość długo, a na północy od nich mieszkali Słowianie. Czy wiecie kim są Słowianie?

Słowianie to ludzie, którzy mówią językami słowiańskimi takimi jak polski, czeski, rosyjski, ukraiński, bułgarski itd. Ludzie ci mieszkają głównie na wschodzie Europy. Na jakie trzy grupy dzieli się Słowian?

Są Słowianie zachodni, czyli Polacy, Czesi i Słowacy. Są Słowianie wschodni czyli Rosjanie, Ukraińcy i Białorusini. Są też Słowianie południowi czyli Bułgarzy, Chorwaci itd. Nie ma Słowian północnych.

My dzisiaj zajmiemy się Słowianami wschodnimi czyli Rosjanami, Ukraińcami i Białorusinami. Dzisiaj mają oni swoje języki, ale jakim językiem się posługiwali tysiąc lat temu? Ci wschodni Słowianie to byli Rusini i mówili oni językiem ruskim. Czy język ruski to jest to samo co język rosyjski? Język ruski podzielił się na trzy języki, na język rosyjski, język ukraiński oraz język białoruski. Tak więc język ruski to jakby przodek tych współczesnych języków.

Później z jeszcze dalszej północy przybyli Waregowie pod wodzą Ruryka. Byli to Wikingowie. Mieszkający tam Słowianie poprosili aby Ruryk został ich wodzem i razem przepędzili Chazarów. Ci Słowianie, których księciem był wiking Ruryk nazywali się Rusami.
Prawdopodobnie znacie legendę o Lechu, Czechu i Rusie. Lech to Polak, Czech to oczywiście Czech, a Rus to właśnie ci Słowianie na wschodzie, czyli Rusowie pod wodzą wikingów.

Chociaż to brzmi podobnie to ci Rusowie to nie jest to samo co Rosjanie. Rusini byli oni ważni dla historii Polski. Polscy władcy walczyli z Rusami, ale też handlowali z nimi, a także żenili się z ruskimi księżniczkami. Co się stało z tymi Rusami? Pomoże nam historia języka ruskiego. Na jakie języki podzielił się język Ruski?

Rusowie podzielili się na kilka grup. Powstały z nich trzy narody: Rosjanie, Ukraińcy i Białorusini. W nazwie tego ostatniego narodu jest nawet słowo “Rusini”. Ruś podzieliła się na kilka Rusi, jedną z nich była Ruś Biała i właśnie z tej Rusi powstał dzisiejszy naród białoruski. Ruś Czerwona lub Ruś Halicka to dzisiejsza Ukraina.

Rurykowiczowie to była dynastia, która długo rządziła na Rusi. Było w tej dynastii wielu władców. My dzisiaj zajmiemy się tylko czterema z nich. Będziemy mówić o Ruryku, Włodzimierzu Wielkim, Jarosławie Mądrym oraz o Iwanie Groźnym.

Co zrobił Ruryk? Ruryk był wikingiem, ale został wodzem Słowian wschodnich czyli Rusinów. Od jego imienia Ruryk pochodzi nazwa dynastii Rurykowiczów. Tak samo jak od Piasta pochodzi nazwa dynastii piastowskiej, albo od Jagiełły nazwa dynastii Jagiellonów.

Wnukiem Ryryka I był Włodzimierz. Co zrobił Włodziemierz I Wielki? Czy się różnił chrzest Polski od tego chrztu Rusi? Mieszko przyjął religię chrześcijańską z Rzymu, czyli katolicyzm. Włodzimierz przyjął chrześcijaństwo z Bizancjum, czyli prawosławie. Polacy przyjęli katolicyzm z Rzymu, a...

Będziemy mówić o żołnierzach, którzy są nazywani wyklętymi bądź niezłomnymi. Co oznacza ta nazwa? Wyklęci to coś w rodzaju przeklęci. Komuniści chcieli aby ludzie o nich zapomnieli albo myśleli same złe rzeczy.

Było ich naprawdę wielu tak więc w tej audycji skupimy się głównie na Zygmuncie Szendzielarzu, który był znany pod pseudonimem: “Łupaszko”. Będziemy jednak także mówić o innych wyklętych jednak głównie będziemy się posługiwać ich pseudonimami, a nie prawdziwymi nazwiskami. Będziemy więc mówić o Łupaszce, generale Wilku, o Lalku, Kmicicu i innych.

Zygmunt Szendzielarz, który jest znany jako Łupaszko walczył we wrześniu 1939 roku. Później przeszedł do konspiracji. Jego żona Anna została aresztowana w 1943 roku i wywieziona na przymusowe roboty do Niemiec. Łupaszkę skierowano wtedy do wileńskiej partyzantki.

Z kim walczył Łupaszko? Polacy i Rosjanie mieli wspólnego wroga czyli Niemców. Powinni więc walczyć razem. Niestety tak się nie stało. Na Wileńszczyźnie istniał oddział partyzancki. Dowodził nim Antoni Burzyński pseudonim “Kmicic”. Partyzanci polscy i rosyjscy umawiali się, że wspólnie zaatakują Niemców. Niestety Rosjanie oszukali i zabili Kmicica i część jego ludzi. Dowództwo AK wysłało więc Łupaszkę, aby został dowódcą tego oddziału.

Łupaszko nazwał swój oddział: 5 Wileńską Brygadą AK. Walczył on (Łupaszko i jego oddział) nie tylko z Niemcami. 31 stycznia 1944 roku Łupaszko rozbił oddział Wehrmachtu czyli armii niemieckiej pod Worzianami. Łupaszko został wtedy ranny. Dwa dni później czyli 2 lutego 1944 roku rosyjscy partyzanci zaatakowali oddział Łupaszki. Myśleli, że po bitwie z Wehrmachtem będzie on słaby. Łupaszko jednak pamiętał, że ci rosyjscy partyzanci zabili poprzedniego dowódcę Kmicica. Tak więc Łupaszko wiedział, że rosyjscy partyzanci są groźni.

Krótko po stworzeniu tej brygady doszło do czegoś złego o czym jednak nie wiemy wszystkiego. Litewscy policjanci, którzy współpracowali z Niemcami zamordowali 39 Polaków w miejscowości Glinciszki. Polscy żołnierze więc poszli do wsi Dubinki, gdzie mieszkali ci policjanci. Tam doszło do walki i zginęło 27 osób, które były Litwinami. Wielu ludzi po wojnie oskarżało Łupaszkę, że to on nakazał zabić tych Litwinów. Mogło jednak być tak, że żołnierze sami postanowili się zemścić. Mogło też być tak, że Polacy poszli zaaresztować tych litewskich policjantów, ale doszło do walki i zginęli także cywile.
A co wy o tym myślicie?

Zachodzi jednak pytanie. Dlaczego Polacy i Litwini walczyli ze sobą? Przecież kiedyś byli jednym państwem? Zarówno Polacy jak i Litwini chcieli mieć Wilno. Ci litewscy policjanci współpracowali z Niemcami, bo myśleli, że Niemcy im dadzą Wilno. Właśnie o to miasto później walczono.

Co to była operacja “Ostra Brama”? Operacja “Ostra Brama” była częścią akcji “Burza”. O akcji “Burza” być może już słyszeliście w związku z powstaniem warszawskim. Akcja “Burza” to było wyzwalanie różnych miast gdy podchodziła Armia Czerwona czyli armia rosyjska. Najbardziej znaną częścią akcji “Burza” jest właśnie powstanie warszawskie, ale ta operacja (“Ostra Brama”) zaczęła się dużo wcześniej. Powstanie warszawskie wybuchło 1 sierpnia 1944 roku, a operacja “Ostra Brama” zaczęła się prawie miesiąc wcześniej 7 lipca 1944 roku.

Wojskami na Wileńszczyźnie czyli w okolicach Wilna dowodził generał “Wilk”. Wilk to był pseudonim taki jak “Łupaszko”. Operacja wyzwolenia Wilna nazywała się “Ostra Brama”. Jest to bardzo stara brama w Wilnie. Znajduje się tam obraz i kaplica. O tym miejscu wspomina Adam Mickiewicz w książce “Pan Tadeusz”. Wielu żołnierzy czytało “Pana Tadeusza” i być może dlatego nadali taką nazwę operacji “Ostra Brama”.

Plan tej operacji był bardzo podobny do późniejszego powstania warszawskiego. Czekano aż w okolicach miasta pojawią się wojska rosyjskie, a potem próbowano zdobyć miasto. Podczas operacji “Ostra Brama” to się udało i oddziały generała “Wilka”...

Dzisiaj będziemy kontynuować historię ubrania. Zaczęliśmy w odcinku 112. Dzisiaj będziemy mówić o kilku częściach ubrania, z których dwa były niebezpieczne dla życia i zdrowia, a jedno było zabronione dla kobiet. Czy wiecie jaki rodzaj garderoby czyli jaki rodzaj ubrania w przeszłości doprowadził do śmierci wielu ludzi? Albo czy wiecie jakich ubrań w przeszłości nie mogły nosić kobiety?

Co to była krynolina? Krynolina to była taka suknia w kształcie dzwonu. Kobiety pod suknią miały taką konstrukcję, która przetrzymywała suknię w powietrzu i utrzymywała jej kształt podobny do wielkiego dzwonu. Tego typu suknie były bardzo szerokie. Np. na ławce mogły usiąść trzy osoby albo tylko jedna kobieta w takiej sukni z krynoliną. Jej suknia była tak szeroka, że ona sama zajmowała całą ławkę.

Dlaczego niebezpiecznie było nosić suknię z krynoliną? Taka suknia zajmowała dużo miejsca. Łatwo było tą suknią potrącić jakieś meble. A pamiętajcie, że w tamtych czasach nie było elektryczności. Wszędzie stały świeczniki lub lampy naftowe, a w kominkach palił się ogień. Łatwo było taką suknią potrącić świecznik lub niechcący wstawić rąbek sukni do kominka. Taką suknię z krynoliną dość długo się zakładało. Podobnie było ze zdejmowaniem. Gdy więc zapaliła się taka suknia łatwo można było umrzeć.

W tamtych czasach nie tylko bogate kobiety, ale także biedne nosiły krynolinę. Oczywiście biedniejsze kobiety miały mniejsze krynoliny, ale mimo wszystko były to duże suknie. Np. kobieta pracowała w fabryce w takiej sukni i maszyna łatwo mogła zahaczyć rąbek materiału i wkręcić ubranie.

Przez długi czas większość ludzi nie nosiła majtek. Gdy ktoś chciał mógł sobie założyć coś w rodzaju pieluchy, ale musiał to przytrzymać paskiem, bo w tamtych czasach nie było jeszcze takiego wspaniałego wynalazku jakim jest gumka do majtek.

Jednak właśnie krynolina doprowadziła do tego, że panie zaczęły nosić majtki. Krynolina jak już mówiliśmy to taka suknia w kształcie dzwonu. Gdy dziewczyna w takiej sukni siadała to przednia część sukni unosiła się do góry. Również wiatr mógł łatwo podwiać po taką suknię i unieść ją do góry.
W tamtych czasach kobiety nie mogły być w parlamencie czy sejmie. Jedna pani przysłuchiwała się o czym dyskutują panowie w sejmie. Stała na balkonie gdy pękły pod nią deski. Wpadła w dziurę i zawisła na swojej sukni dzięki czemu nic się jej nie stało. Jednak wtedy nie noszono majtek.

Takie wypadki oraz krynolina, która łatwo unosiła suknię sprawiły, że majtki stały się konieczne. Tak więc chociaż krynolina była niebezpieczna, bo łatwo się zapalała to jednak doprowadziła do tego, że kobiety musiały nosić majtki.

Krynolinę nosiły tylko kobiety i tylko dla nich była niebezpieczna. Jednak kolejna część ubioru, o której teraz powiemy była niebezpieczna dla wszystkich. Co to było? Dzisiaj ludzie, którzy chcą być szczupli to się odchudzają. W przeszłości zakładano gorset, czyli takie ubranie uciskające brzuch i płuca. Uważano, że kobieta musi być bardzo cienka w talii i bardzo mocno zaciskano taki gorset. Dziewczyna w takim gorsecie nie mogła nic jeść, bo miała ściśnięty żołądek. Miała też trudności z oddychaniem, bo miała też ściśnięte płuca.

Dlaczego to było niebezpieczne? Czasami ściśnięto kogoś takim gorsetem tak mocno, że następował krwotok wewnętrzny. Jeżeli macie np. na ręce ranę, z której leci krew to jest krwotok. Taki krwotok łatwo zauważyć i dość łatwo go zatamować. Niestety jak coś pęknie w środku człowieka, to nie widać krwi. Dlatego taki krwotok wewnętrzny jest groźniejszy. Niestety zaciskanie gorsetów czasem do tego prowadziło.

Gorsety nosiły głównie kobiety. Zaczynały wcześnie i już małe dziewczynki zakładały pod suknię gorsety ściskające je w talii. Później gorsety stały się modna także wśród mężczyzn, którzy również nosili gorsety pod ubraniem i byli bardzo ciency w talii.

Ludzie noszą gorsety do dzisiaj. Jednak dzisiejsze...

Będziemy dzisiaj mówić o odkryciu witamin. Także o tym dlaczego ich potrzebujemy i przed jakimi chorobami nas chronią. Będziemy mówić o tym, że trzeba jeść witaminy, ale pamiętajcie ani ja, ani żadne z dzieci nie jesteśmy lekarzami. Tak więc, gdybyście chcieli brać jakieś witaminy najlepiej zapytajcie o to lekarza. Będziemy też mówić o chorobach, ale jak zwykle będziemy upraszczać tą wiedzę

Witaminy odkrył Kazimierz Funk. Co jednak wiemy o jego młodości? Kazimierz Funk urodził się w Warszawie podczas zaborów. Podobnie jak Maria Skłodowska uczył się najpierw w Polsce, a potem wyjechał na zachód. Miał wtedy 16 lat.

Ale kiedy dokładnie się urodził? Urodził się w Warszawie 23 lutego 1884, a kim był jego ojciec? Ojciec Kazimierza był lekarzem dermatologiem. Taki lekarz zajmuje się chorobami skóry. Początkowo Kazimierz korzystał z edukacji domowej. Później poszedł do szkoły, ale nie był zadowolony z tego czego go tam uczono. Szkołę ukończył w 1900 roku i postanowił iść na studia.

Być może tata chciał, aby Kazimierz także został lekarzem. Musiałby w tym celu pójść na studia medyczne. Co jednak studiował Kazimierz Funk? Początkowo studiował chemię w Genewie, a potem biologię w Bernie. Oba te przedmioty mu się później bardzo przydały. Dlaczego? Biolog zajmuje się organizmami żywymi, a chemik zajmuje się substancjami chemicznymi. Dzięki temu, że Funk studiował i biologię, i chemię potrafił połączyć te dwie dziedziny - odkrył jak substancje chemiczne działają na organizm ludzki.

Funk pracował z wieloma naukowcami w wielu miejscach na świecie. Po ukończeniu studiów Funk pracował najpierw w Instytucie Pasteura we Francji. Później w Berlinie Funk pracował za darmo w laboratorium Fischera. W obu miejscach badał między innymi proteiny. Jednak nie to przyniosło mu sławę.

Gdy zaczął pracować w Londynie zainteresował się chorobą Beri-Beri. Co ją powoduje? My dzisiaj wiemy, że ludzie chorują na beri-beri z braku witamin, a konkretnie witaminy B1. Ale w tamtych czasach nie wiedziano co powoduje tą chorobę. Co się dzieje z człowiekiem, który ma tą chorobę? Ludzie chorujący na beri-beri wyglądają jakby głodowali. Nie mają na nic siły. Nie mogą się poruszać ani nawet mówić.

Okazało się, że na tą chorobę chorują nie tylko ludzie. Zarówno ludzie jak i kury, którzy dostawali do jedzenia ten sam pokarm chorowali na bardzo podobną chorobę. Zarówno ludzie jak i kury nie mieli na nic siły. W tamtych rejonach ludzie mogli jeść brązowy ryż, który był w takich łupinkach. Można jednak było ten ryż oczyścić i jeść taki bialutki śliczny ryż. Jak się jednak okazało ludzie, którzy jedli tylko ten biały ryż chorowali na beri-beri. Podobnie było z kurami. Gdy kury karmiono tym białym ryżem były chore. Gdy jednak ludziom podawano ten brązowy ryż z łupinkami to zdrowieli. Tak samo kury, który dostawały brązowy ryż były zdrowsze. Ludzie więc wiedzieli, że w łupinkach tego ryżu jest coś ważnego i bez tego ludzie i kury chorują. Co to było?

W 1912 roku Kazimierz Funk odkrył witaminę B1, która znajdowała się w tych łuskach. Funk był nie tylko biologiem, ale także chemikiem i potrafił wyizolować tą witaminę. Co to znaczy? Ta łupinka albo łuska brązowego ryżu składa się z wielu substancji. Funk potrafił je podzielić i wyciągnąć tą, która miała te życiodajne właściwości. Substancja, którą odkrył chemicy nazywają aminą. Konkretnie była to tiamina. A ponieważ była ona życiodajna Funk wymyślił nazwę: vita amina. Vita po łacinie znaczy życie, a aminia to jest nazwa chemiczna tych substancji. Ale zamiast mówić: vita amina lepiej było po prostu powiedzieć: witamina.

Był to oczywiście początek odkrywania witamin. Funk odkrył witaminę B, potem inni naukowcy odkryli witaminę A i witaminę C. Później się okazało, że witamina A to są dwie witaminy i podzielono je na witaminę A i witaminę D. Jeszcze później okazało się, że witaminy można dzielić jeszcze bardziej i dlatego mamy dziś witaminy B1,...

Dzisiaj będziemy mówić o historii ubrania. Zanim jednak zaczniemy mała uwaga. Dorośli, którzy słuchają tego podcastu czasami narzekają, że niektóre informacje podajemy zbyt uproszczone. Ja odpowiadam wtedy, że to przecież audycja dla dzieci. Dorośli lubią dużo szczegółów, które dla dzieci są po prostu nudne. Czemu jednak teraz o tym wspominam? Historia ubrania jest bardzo skomplikowana. Być może sami zdążyliście zauważyć, że moda się zmienia prawie co roku. Tak więc dzisiaj postaramy się opowiedzieć historię ubrania, ale będzie to historia bardzo uproszczona. Ludzie w różnych miejscach na ziemi nosili różne ubrania. Np. na wschodzie kobiety nosiły takie bufiaste spodnie już od wielu wieków. W Europie spodnie przyszły dużo później, a kobiety w Europie mogą nosić spodnie dopiero od niedawna. My dzisiaj skupimy się na ubraniach noszonych w Europie przez wieki oraz na modzie panującej na tym kontynencie. Będzie to taka skrócona i uproszczona historia.

Czym ludzie różnią się od zwierząt? Jedną z rzeczy, która odróżnia ludzi od zwierząt są właśnie ubrania. Człowiek jest trochę podobny do małpy, ale przecież małpy same z siebie nie ubierają się. Być może widzieliście ubrane zwierzęta, ale tak ubrali je ludzie. Zwierzęta się nie ubierają. Nie produkują ubrań. Nie interesuje ich moda.

Jednak z jakich powodów ludzie noszą ubrania? Nosimy ubrania z wielu powodów. Jednym z ważniejszych jest wstyd. Już w Biblii napisano, że po zjedzeniu zakazanego owocu Adam i Ewa zrobili sobie przepaski z gałązek i liści figowca. W wielu krajach ludzie dalej tak chodzą. Mają na biodrach taką spódniczkę zrobioną z liści. Dalej w Biblii napisano, że Bóg zrobił dla Adama i Ewy długie okrycia ze skóry. Ludzie rzeczywiście często wykorzystywali ubrania sporządzone ze skór zwierząt. Ubrania z roślin dosyć szybko się psują, ale ubrania ze skór są bardzo trwałe.

Ale czy ludzie noszą ubrania tylko dlatego, że się wstydzą? Swoim ubraniem ludzie pokazują różne rzeczy. Ubiór może zdradzić wiele rzeczy. Np. to ile ktoś ma pieniędzy, z jakiego kraju pochodzi, jaką partię popiera lub jakiej drużynie sportowej kibicuje. Jednak pewne stare przysłowie mówi: “nie szata zdobi człowieka” dlatego lepiej jest nie oceniać ludzi po ubiorze. Przecież ktoś bogaty może się ubrać bardzo biednie. Z kolei szpieg może ubrać się jak ktoś z innego kraju aby ludzie myśleli, że jest ich rodakiem.

Kiedy ludzie zaczęli nosić ubrania postanowiły w nich zamieszkać pewne zwierzątka, czy wiecie jakie? Ludzie mają czasami wszy we włosach na głowie. Takie wszy jest dość łatwo złapać i ciężko się ich pozbyć, ale są inne wszy, które mieszkają w ubraniu. Jak można wyleczyć kogoś, kto ma wszy ubraniowe? Wszy ubraniowe mają tylko ludzie, którzy nie zmieniają swojego ubrania. Np. ludzie bezdomni, którzy w tym samym ubraniu chodzą i śpią mogą mieć takie wszy ubraniowe. Także żołnierze, którzy siedzą w okopach wciąż w tym samym ubraniu mogą złapać takie wszy. Jednak jak ktoś zmienia ubranie to i to brudne pierze to pozbywa się tych wszy ubraniowych.

W przeszłości nawet bogaci ludzie mieli wszy na głowie i te wszy ubraniowe. Jak się ich pozbywali? Dzisiaj ludzie się często myją i piorą swoje ubrania. W przeszłości jednak ludzie myli się rzadko i często chodzili i spali w tych samych ubraniach. Nawet ludzie bogaci. Dzisiaj wszy ubraniowe mają w zasadzie tylko biedni ludzie, np. bezdomni. W przeszłości takie wszy mieli także bogacze. Mieli oni taki zwyczaj łapani tych wszy. Byli bogaci więc mieli złote malutkie młoteczki do zabijania tych wszy.

Wróćmy jednak do powodów z jakich ludzie się ubierają. Ubiór może zdradzić jaką ktoś ma religię. Czy znacie jakieś osoby, u których można rozpoznać ich religię ze sposobu w jaki się ubierają? Tak było także w przeszłości. Np. w Biblii jest Prawo Mojżeszowe, w którym są różne przepisy dla starożytnych Żydów. Jakie są tam nakazy? Żydzi ubierali się dokładnie tak jak inni ludzie, którzy też mieszkali...

Dzisiaj będziemy mówić o kalendarzach. O tym jakich kalendarzy używano w przeszłości i o tym kalendarzu, który jest używany do dzisiaj. Najpierw jednak zacznijmy od tego jakie są dwa rodzaje kalendarzy?

Kalendarze dzielimy na słoneczne i księżycowe. Kalendarze słoneczne to np. kalendarz Majów czy Azteków, ale także kalendarz juliański oraz gregoriański. Kalendarze księżycowe to jedne z najstarszych kalendarzy. Należy do nich np. kalendarz babiloński oraz żydowski.
My dzisiaj skupimy się na jednym kalendarzu księżycowym. Chodzi o kalendarz żydowski, który jest używany w Biblii dlatego niektórzy nazywają go kalendarzem biblijnym. Będziemy też mówić o dwóch kalendarzach słonecznych. Chodzi o kalendarze juliański i gregoriański.

Jak pewnie wiecie w kalendarzu, który dzisiaj używamy jest 12 miesięcy. A ile w dzisiejszym kalendarzu jest dni w roku? W dzisiejszych kalendarzach rok ma 365 dni, ale co 4 lata jest rok przestępny i mamy 366 dni.

Dlaczego nasz kalendarz ma 12 miesięcy i 365 dni? To długa historia i trzeba ją zacząć od kalendarza księżycowego. Kiedyś słowo “miesiąc” miało inne znaczenie niż dzisiaj. Czy wiecie co w języku staropolskim oznaczało słowo “miesiąc”? Np. w pewnej piosence są takie słowa: “Świeci miesiąc na niebie”. W dawnych czasach ludzie mierzyli czas patrząc na księżyc. Każdej nocy księżyc jest inny. Najpierw jest nów. Tak się nazywa noc, w której nie widać księżyca. Później każdej nocy księżyc robi się coraz większy aż widać go całego. Na cały księżyc mówi się, że jest on w pełni. Ta noc to pełnia księżyca. Później jednak księżyc zaczyna maleć i ponownie znika. Jeden taki cykl to miesiąc księżycowy. Kiedyś ludzie nie mówili wyjadę na miesiąc tylko mówili wyjadę na jeden księżyc. Ile trwa taki miesiąc księżycowy?

Miesiąc księżycowy czyli czas od jednego nowiu do drugiego to 29,5 dnia. Co się robi z tą połówką? Najczęściej liczy się to tak, że pierwszy miesiąc ma 29 dni, a drugi 30, potem znowu 29 i znowu 30 i tak dalej. Tak więc miesiąc księżycowy to dokładnie 29,5 dnia, ale można też powiedzieć, że taki miesiąc ma albo 29 albo 30 dni. Ile więc trwa rok księżycowy?

Dzisiaj będzie trochę matematyki. W roku jest 12 miesięcy. Tak więc jeżeli pomnożycie (np. na kalkulatorze) 29,5 * 12 = 354. Jak jednak mówiliśmy rok ma naprawdę 365 dni. Ile to jest 365 (czyli nasz rok) odjąć 354 (czyli rok księżycowy)? 365 - 354 = 11 dni. Tak więc kalendarz księżycowy przesuwał się co roku o te 11 dni. Po trzech latach z tych 11 dni robiło się 33 dni czyli cały dodatkowy miesiąc. Ci, którzy używali kalendarza księżycowego dodawali więc tak mniej więcej co trzy lata dodatkowy 13 miesiąc. Tak więc normalny rok księżycowy miał 12 miesięcy, ale co 3 lub 4 lata dodawano 13 miesiąc. Tak się działo w kalendarzu żydowskim czyli kalendarzu biblijnym.

Niestety kalendarz księżycowy był przez to dość nieregularny. W dawnych czasach większość ludzi pracowała na roli. Np. Żydzi siali i zbierali różne rośliny w zależności od tego jaki był miesiąc. W pierwszym miesiącu zbierali jęczmień, w drugim pszenicę itd. W tym pierwszym miesiącu Żydzi mieli święto, które nazwali pascha. Podczas tego święta kapłan przynosił do świątyni snop jęczmienia aby ofiarować go Bogu. Tak więc ten kalendarz żydowski regulowano tak, aby w pierwszym miesiącu wyrosło już zboże, aby wyrósł jęczmień. Gdy jęczmień jeszcze nie zdążył wyrosnąć dodawano ten 13 miesiąc. Dzięki temu w pierwszym miesiącu był snop jęczmienia. Do czego nam jest potrzebny tamten kalendarz?

Właśnie podczas tego święta uśmiercono Jezusa. Dlatego święta Wielkanocy są obchodzone nieregularnie. Boże Narodzenie wypada zawsze 25 grudnia, ale Wielkanoc wypada czasami w marcu, czasami w kwietniu. Wypada tak nieregularnie, bo Wielkanoc jest ustalana według biblijnego kalendarza księżycowego. Tak więc chociaż my dzisiaj używamy kalendarza słonecznego to dalej ludzie potrzebują tamtego starego kalendarza księżycowego aby...

Kołobrzeg jest jedną z najstarszych miejscowości we współczesnej Polsce. Gród istniał już prawdopodobnie w VIII wieku, ale skąd się wzięła nazwa Kołobrzeg? Dzisiejsza nazwa jest krótsza, kiedyś Kołobrzeg miał dłuższą nazwę. Niemiecki kronikarz Thietmar napisał o tym jak Mieszko I zdobył Kołobrzeg. W swojej kronice używał on nazwy “Sól koło brzegu”. Np. biskupa Reinberna opisał tak: “Reinbern, biskup kościoła Soli Kołobrzeskiej”. Po łacinie to miasto nazywało się “Salsa Cholbergiensis”, co na polski tłumaczy się jako “Sól koło brzegu” lub “Sól Kołobrzeska”.

Jakie plemiona zamieszkiwały okolice Kołobrzegu? Na terenie dzisiejszej Polski bylo dużo plemion. Tam gdzie jest dzisiaj Wielkopolska przy Poznaniu byli Polanie, tam gdzie jest Małopolska przy Krakowie byli Wiślanie, a na północy przy Kołobrzegu nad Morzem Bałtyckim zamieszkiwali Pomorzanie. Do dzisiaj ta część Polski przy morzu nazywa się Pomorze.

Gdzie kiedyś znajdował się Kołobrzeg? Jak spojrzycie na mapę to nad morzem znajduje się Kołobrzeg. Przez Kołobrzeg płynie rzeka Parsęta. Pod Kołobrzegiem znajduje się wieś Budzistowo. Właśnie tam kiedyś znajdował się Kołobrzeg. Po niemiecku Budzistowo nazywa się Altstadt czyli “stare miasto”. Tak więc Budzistowo to stary Kołobrzeg, a dzisiejszy Kołobrzeg to nowe miasto.
Ale Budzistowo znajduje się dalej od morza. Czemu stary Kołobrzeg zbudowano dalej od morza, a nie nad samym morzem jak jest dzisiaj?

Mieszko I należał do Polan. Polanie dołączyli do swojego kraju sąsiednie plemiona takie jak Ślężanie, Wiślanie oraz na północy Pomorzanie. Wodzem Polan był Mieszko I. Skąd wiemy, że zdobył Kołobrzeg i dołączył go do swojego państwa. Pisał o tym niemiecki biskup i kronikarz Thietmar. Ale potwierdzają to także archeolodzy. W okolicy wykopano umocnienia budowane w czasach Mieszka. Ten polski książę wszystkie swoje miasta umacniał w ten sam sposób. Kazał budować wał skrzyniowy nazywany też wałem izbicowym. Jak się to budowało?

Jak duży jest pokój, w którym śpisz? W czasach Mieszka na pokój mówiło się izba. Wyobraź sobie dużą skrzynię z drewna wielkości twojego pokoju. Mieszko kazał robić takie wielkie skrzynie, do których sypano piasek. Z boków więc było drewno, a w środku ziemia. Z przodu sypano jeszcze więcej piasku. Takie wały bardzo trudno było rozwalić. Były one szerokie i bardzo ciężkie, bo piasek jest ciężki. Wprawdzie było tam drewno, ale nie można go było podpalić, bo to drewno stykało się z wilgotną ziemią w środku.

Taki wał, czyli jakby taki mur składał się z wielu skrzyń albo wielu izb, które były połączone ze sobą. Czy wszystkie takie skrzynie czy izby były wypełnione ziemią? Niektóre skrzynie zostawały puste. Wykorzystywano je na magazyny albo na więzienia. Tak właśnie wyglądały wały o konstrukcji skrzyniowej lub izbicowej. Takie wały kazał budować Mieszko i takie kazał zbudować także w Kołobrzegu.

Mieszko I zdobył Kołobrzeg i całe Pomorze. Jego syn Bolesław Chrobry uczynił w Kołobrzegu jedno z trzech biskupstw. Wtedy w Polsce był jeden arcybiskup, który był w Gnieźnie, był to brat św. Wojciecha i nazywał się Radzym. Było też trzech biskupów: jeden w Krakowie, jeden we Wrocławiu i jeden właśnie w Kołobrzegu. Tak więc Mieszko I i Bolesław I wprowadzili chrześcijaństwo na Pomorzu. Jednak gdy zaczął panować Mieszko II ludzie się zbuntowali i wrócili do dawnych bogów.

Kołobrzeg oderwał się od państwa Polan czyli od Polski. Ponownie musiał go zdobywać Bolesław III Krzywousty. Próbował on zdobyć Kołobrzeg w 1103, ale mu się nie udało. Wrócił jednak 4 lata później w 1107 i jak napisał Gall Anonim “zdobył sławne miasto Kołobrzeg”. Jednak po śmierci Krzywoustego doszło do rozbicia dzielnicowego i Polska rozpadła się na kilka kawałków. Kołobrzeg przez jakiś czas był osobnym księstwem. Później został zdobyty przez Duńczyków, a jeszcze później przez Niemców. Nie chcieli oni przyjmować do miasta Polaków, tak więc miasto stało się miastem niemieckim....

My dzisiaj będziemy mówić o Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Zwyczajowo jest nazywany “Starymi Powązkami” lub po prostu “Powązkami”. Lepiej jednak używać nazwy “Stare Powązki” aby odróżnić go od Wojskowych Powązek. Te dwa cmentarze leżą niedaleko od siebie i gdy ludzie mówią “Powązki” to czasem nie wiadomo o który cmentarz im chodzi. Dlaczego warto odwiedzać cmentarze? Król Salomon napisał: “Lepiej iść do domu żałoby, niż iść do domu biesiady; bo tam widzi się kres wszystkich ludzi, a żyjący powinien brać to sobie do serca” (Kaznodziei Koheleta 7:2). Kiedy założono ten cmentarz? Kiedy założono cmentarz na Starych Powązkach?

Ten stary cmentarz założono w 1790 roku. Gdy nagrywaliśmy ten odcinek był rok 2021, a więc minęło 231 lat. Cmentarz Wojskowe Powązki, który leży obok jest dużo młodszy, założono go dopiero w 1912 roku. Na tym cmentarzu jak sama nazwa mówi leżą żołnierze. My jednak dzisiaj zajmiemy się głównie Starymi Powązkami. Zanim jednak do tego przejdziemy musimy dowiedzieć się jak chowano zmarłych zanim powstał cmentarz Stare Powązki.

W XVIII wieku zmarłych chowano w obrębie murów miasta. Bogaci mieli groby w kościelnych podziemiach. Biednych jednak chowano wokół murów. Przybywało jednak ludzi w Warszawie i na cmentarzach dla tych biedniejszych robił się ścisk. Umarłych chowano jednych na drugich.

Ludzi nie zakopywano głęboko i umarłych potrafiły wykopać nawet koty. Bardzo brzydko pachniało przy takich cmentarzach i było zagrożenie, że z tego powodu wybuchnie epidemia. Jeżeli np. ktoś umarł na jakąś zaraźliwą chorobę, umarł i został zakopany bardzo płytko, tak, że mógł go odkopać kot czy pies to potem takie zwierzę mogło przenieść chorobę na żywych ludzi.

W 1770 roku marszałek wielki koronny Stanisław Lubomirski wystąpił z propozycją aby cmentarz znalazł się za miastem. Chciał też wprowadzić zakaz chowania zmarłych w obrębie murów miasta Warszawy. Królem był wtedy Stanisław August Poniatowski. Czy Warszawiakom spodobał się ten pomysł? Nie. Zaczęto krytykować króla i jego rząd. Konfederaci barscy twierdzili, że król chce wyrzucać zmarłych Warszawiaków za mury jak zdechłe psy. Musiało minąć aż 20 lat podczas, których przykład dał biskup Gabriel Wodzyński. Napisał on w testamencie, że ma zostać pochowany w polu, czyli poza miastem.

Dzisiaj Stare Powązki znajdują się w środku Warszawy, ale 230 lat temu była tam wieś, która się nazywała Powązki. Kto oddał te tereny na cmentarz i dlaczego? Izabela Czartoryska postawiła tam piękne ogrody, do których zjeżdżali ludzie z całej Europy. Jej sąsiad Melchior Korwin-Szymanowski chciał jej zrobić na przekór i oddał tereny przy tych ogrodach na cmentarz. Niestety te ogrody zginęły później podczas wojny polsko-rosyjskiej. Cmentarz za to przetrwał do naszych czasów. W tamtych czasach niektórzy mówili nie “cmentarz” ale “smentarz”. Cmentarz dla Warszawy powstał we wsi Powązki w 1790.

Do uroczystego poświęcenia cmentarza lub “smentarza” doszło w 1792 roku w obecności króla Stasia. Niestety 3 lata później Polska przestała istnieć, bo w 1795 roku doszło do trzeciego rozbioru Polski. Tak więc cmentarz na Stary Powązkach powstał jeszcze w czasach ostatniego króla i Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Cmentarz został więc założony poza Warszawą we wsi Powązki, która znajdowała się na północ od Warszawy. Jak wyglądał pogrzeb w tamtych czasach? W tamtych czasach ludzie najczęściej umierali w domu. Czekano później trzy dni, aby mieć pewność, że umarli na pewno. Czasami zdarzało się, że ludzie budzili się. Aby więc nie pochować czasem kogoś żywego taka nieżywa osoba leżała w domu przez trzy dni. Później odprawiano mszę w kościele w Warszawie, a później stamtąd transportowano trumnę na Powązki. Było to daleko poza Warszawą, a więc trwało to nawet dwie godziny. Na północ od Warszawy powstała później dzielnica żydowska i kondukt pogrzebowy (czyli taki pochód z trumną) szedł dwie godziny z Warszawy przez żydowską dzielnicę...

Dzisiaj nauczymy się jak rozpoznawać w jakim stylu budowano w przeszłości. Trudno jest rozpoznać style w jakich budowano, bo ludzie budowali w różnych stylach. Jedni kopiowali od drugich. Czasami mieszali kilka stylów. Będziemy dziś mówić o stylu romańskim, gotyckim oraz renesansie. Gdzie możecie znaleźć przykłady budynków w różnych stylach?

Na banknocie 5 euro pokazano styl klasycystyczny, na 10 - styl romański, na 20 - gotyk, na 50 - renesans, na 100 - barok. Dlaczego my zaczęliśmy od stylu romańskiego, a nie klasycystycznego, który był wcześniej? Styl klasycystyczny to styl budowania w starożytnej Grecji oraz w starożytnym Rzymie. Budynki takie stawiano wszędzie tam gdzie dotarło cesarstwo rzymskie. Takie budynki albo ich ruiny są np. we Włoszech, w Hiszpanii, we Francji czy w Anglii. Rzymianie nigdy jednak nie podbili Polski tak więc w Polsce nigdy nie postawiono budynku w stylu klasycystycznym. Polska architektura zaczęła się dopiero od następnego stylu - stylu romańskiego i dlatego od tego zaczniemy.

Zacznijmy od nazwy. Styl romański powstał na terenie dzisiejszych Włoch, Francji i Niemiec. Te tereny należały kiedyś co cesarstwa rzymskiego. Ono upadło w 5 wieku, ale ludzie dalej starali się budować w tym rzymskim stylu. Ludzie w średniowieczu starali się kopiować starożytny styl rzymian, ale nie potrafili skopiować wszystkiego. Np. w Rzymie od czasów starożytnych stoi Panteon. Budowla, która ma piękną kopułę na dachu. Ludzie w średniowieczu to widzieli, ale nie potrafili tego odtworzyć. Jak więc budowali?

Budowniczowie w średniowieczu chcieli budować tak jak starożytni, ale nie potrafili. Budowali grube mury i bardzo małe okna. Były to budynki, które trudno było zdobyć. Np. kościół w stylu romańskim także miał grube mury i małe okna. Gdy zbliżali się najeźdźcy taki kościół zmieniał się w twierdzę, której bronili miejscowi ludzie. Ponieważ w takich murach były tylko małe okienka, to w środku było dość ciemno. Jak rozpoznać styl romański. Gdy zobaczycie budynek z kamieni lub cegieł, który ma małe okna zaokrąglone u góry to możecie być pewni, że to budynek w stylu romańskim.

Jak się nazywał kolejny styl i skąd ta nazwa? Cesarstwo rzymskie upadło gdy przybyli barbarzyńcy tacy jak Wandalowie, Hunowie i Goci. Ci ostatni podzielili się na dwie duże grupy. Wizygotów, którzy zajęli dzisiejszą Hiszpanię oraz Ostrogotów, którzy zajęli dzisiejsze Włochy. Styl romański charakteryzował się okrągłymi łukami. Styl gotycki miał takie spiczaste łuki. Porównajcie na obrazku: styl romański to łuk okrągły, a styl gotycki to łuk z takim ostrym czubkiem. Skąd ta zmiana? Niektórzy twierdzą, że Goci mieli dużo kontaktów z wyznawcami Islamu, a oni budowali właśnie łuki z ostrym zakończeniem. Łuk w budowlach islamskich jest troszkę inny, ale ma właśnie ten czubek. Ale czym jeszcze charakteryzował się styl gotycki? Styl gotycki to oprócz tych spiczastych łuków miał także witraże. Witraże to takie kolorowe szybki, z których robiono obrazy. Styl gotycki był wykorzystywany do budowania wielu kościołów tak więc witraże także najczęściej przedstawiały obrazy religijne.

Nie wszyscy lubili styl gotycki. Np. we Włoszech ludzie pamiętali, że Goci byli jednymi z barbarzyńców, którzy zniszczyli Rzym. Tak więc nazywanie stylu gotyckim oznaczało, że jest to brzydki styl barbarzyńców. Dzisiaj wielu ludzi lubi styl gotycki, ale w tamtych czasach wielu, szczególnie z Włoch nie lubiło tego stylu i nazwali go od Gotów - stylem gotyckim. W jakim więc stylu budowali Włosi gdy odrzucili styl gotycki? Stworzyli trzeci styl, o którym też sobie dzisiaj powiemy. Włosi postanowili wrócić do stylu starożytnych. Czym się charakteryzował ten styl? Zaczęliśmy dziś od stylu romańskiego. Jego nazwa pochodzi od słowa Roma czyli nazwy Rzymu. Styl ten naśladował to jak budowali starożytni. Niestety ludzie zapomnieli wiele rzeczy. Np. w Rzymie od czasów starożytnych stał Panteon czyli świątynią z piękną kopułą. W...

11 listopada to dzień, w którym przypada rocznica odzyskania niepodległości przez Polskę. Ludzie mówią wtedy głównie o marszałku Piłsudskim. Ale czy wiecie, że był w tamtych czasach inny marszałek i też miał udział w odzyskaniu przez Polskę niepodległości? Jak on się nazywał?

Marszałek Edward Śmigły-Rydz był jednym z najważniejszych pomocników Piłsudskiego. Został też jego następcą, ale na początku miał inne zainteresowania.

Zacznijmy jednak od początku. Edward Rydz urodził się w 1886 roku w Galicji czyli w zaborze austryjackim. Jego tata zmarł gdy Edward miał 2 lata, a mama gdy miał 10 lat. Potem zaopiekował się nim dziadek. Była to biedna rodzina, ale dzięki pomocy pewnej rodziny Edward mógł się uczyć. Poszedł na studia na malarstwo. Uczył się w Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Później jednak postanowił przerwać naukę malarstwa i poświęcić się walce o niepodległość. Czemu jednak wstąpił do austriackiego wojska?

Edward Rydz chciał nauczyć się dowodzenia, aby to później wykorzystać do wyzwolenia Polski. Przy armii austryjackiej powstały też później Legiony Polskie. Edward Rydz został powołany do armii austryjackiej, ale Piłsudski załatwił mu przeniesienie do Legionów Polskich. Rydz-Śmigły okazał się on bardzo dobrym dowódcą i wciąż go awansowano. Założył też polski wywiad, a w wolnych chwilach grał z żołnierzami w piłkę nożną.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Niemcy i Austro-Węgry walczyły przeciwko Rosji. Polacy mieszkali wtedy zarówno w Niemczech jak i w Austrii, ale także w Rosji. Wszystkie te kraje obiecywały Polakom własne państwo jak im pomogą na tej wojnie. Legiony Polskie były polskimi oddziałami przy armii austryjackiej. Austriacy i Niemcy byli w sojuszu przeciwko Rosji. Polacy walczyli razem z armią austriacką przez 3 lata, od 1914 do 1917. Wtedy doszło do kryzysu przysięgowego.

W tamtych czasach nie było Polski, była podzielona między Rosję, Austrię oraz Niemcy. W Rosji rządził car Mikołaj II, w Austro-Węgrach rządził cesarz Franciszek Józef, a w Niemczech rządził cesarz Wilhelm II. Car i cesarz to w zasadzie to samo, tak więc Polakami rządziło wtedy trzech cesarzy. Pokłócili się jednak i rosyjski car Mikołaj II walczył z austriackim cesarzem Franciszkiem Józefem oraz niemieckim cesarzem Wilhelmem II. Polacy przysięgli walczyć razem z Austrią, ale w 1917 roku Austria przekazała Polaków swojemu sojusznikowi Niemcom. Polacy obiecali walczyć z armią austriackiego cesarza Franciszka Józefa. Teraz jednak mieli przyrzec wierność niemieckiemu cesarzowi Wilhelmowi II. Tego właśnie nie chciał zrobić Piłsudski oraz wielu innych żołnierzy jak np. Śmigły-Rydz.
Ale dlaczego Piłsudski chciał walczyć dla jednego z zaborców czyli dla Austrii, a nie chciał walczyć dla innego zaborcy czyli Niemiec? Z tych trzech zaborców Polakom najlepiej się działo w Austrii. W Rosji próbowano zrusyfikować Polaków, a w Niemczech próbowano ich zgermanizować. Tylko w Austrii Polacy mogli dalej być Polakami. Edward Rydz początkowo uczył się malować w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jej pierwszym dyrektorem był Jan Matejko, który namalował wiele obrazów o historii Polski. Na pewno widzieliście portrety królów Polskich, albo obraz Bitwa pod Grunwaldem. Matejko mimo, że mieszkał w Galicji, czyli tej części Polski, która należała do Austrii to mógł malować takie obrazy. Gdyby mieszkał w Rosji albo Niemczech prawdopodobnie dostałby się za to do więzienia. Tak więc z trzech zaborców Austria była tym najlepszym i Polacy mieli tam sporo wolności choć nie mieli niepodległości.
Tak więc Piłsudski i Śmigły-Rydz chcieli walczyć u boku Austrii, ale nie chcieli walczyć u boku Niemiec. Gdy więc w 1917 roku Legiony miały przysiąc wierność niemieckiemu cesarzowi Wilhelmowi II doszło do kryzysu przysięgowego i legioniści rzucili broń. Niemcy kazali za to zamknąć Piłsudskiego, a co robił wtedy Śmigły-Rydz?

Józef Piłsudski siedział w więzieniu od lipca 1917 roku...

Dzisiaj będziemy mówić o wrześniu 1939 roku czyli o wojnie obronnej. Jest to ważny moment nie tylko w historii Polski, ale także innych krajów, bo 1 września 1939 roku rozpoczęła się II wojna światowa. Dlaczego do tego doszło? Dlaczego Polska przegrała? Czyja to wina? O tym właśnie dzisiaj porozmawiamy. Mówiliśmy już o tym w odcinku 29, ale teraz powiemy trochę więcej.

Jak pewnie wiecie 1 września 1939 roku zaczęła się II wojna światowa. Dzieci w Polsce idą do szkoły 1 września, ale ponieważ wypadało to w piątek postanowiono, że szkoła rozpocznie się dopiero w poniedziałek 4 września. Niestety w ten piątek 1 września 1939 roku Niemcy napadły na Polskę. Jak wyglądało wojsko polskie w porównaniu z niemieckim?

Polska miała gdzieś milion żołnierzy, a Niemcy prawie trzy miliony. Bardzo trudno jest wygrać jak wróg ma trzykrotnie większą przewagę. Jaki więc plan miała Polska w 1939 roku?

Polski plan nazywał się: plan operacyjny “Zachód”. Polacy mieli sojuszników. Francuzi obiecali, że gdy Niemcy zaatakują Polskę to Francja zaatakuje Niemców z drugiej strony. Tak więc plan operacyjny “Zachód” polegał na tym, że Polacy zwiążą siły niemieckie w Polsce, a w tym czasie Francuzi zaatakują z drugiej strony, gdzie Hitler pozostawił mało wojska.
A jaki był plan Niemców? Jaki plan miał Hitler?

Niemcy planowali szybko pokonać Polskę i przerzucić siły do walki z Francuzami. Niemcy bali się walki na dwa fronty. Bali się, że tak jak podczas I wojny będą atakowani z dwóch kierunków ze wschodu i z zachodu.

Aby zrozumieć to co się stało we wrześniu 1939 roku musimy najpierw dowiedzieć się co się stało w poprzednim miesiącu czyli w sierpniu 1939. Hitler bał się, że gdy zaatakuje Polskę to Francja uderzy na niego z drugiej strony. Poza tym nie wiedział co zrobią Rosjanie. W Rosji rządził wtedy Stalin. Niemcy to byli faszyści, a Rosjanie to byli komuniści. Nienawidzili oni siebie.

Jednak Hitler powiedział, że podpisałby nawet pakt z diabłem. Wysłał więc swojego ministra spraw zagranicznych Ribbentropa do Moskwy. Tam 23 sierpnia podpisano pakt, który przeszedł do historii jako Pakt Ribbentrop-Mołotow.

Ribbentrop był ministrem spraw zagranicznych Niemiec, a Mołotow Rosji. Tak naprawdę był to jednak pakt pomiędzy Hitlerem i Stalinem. Tak więc ten pakt z 23 sierpnia 1939 roku nazywa się paktem Ribbentrop-Mołotow albo paktem Hitlera ze Stalinem. Co było napisane w tym pakcie, w tej umowie?

Hitler i Stalin podzielili między siebie kilka krajów, między innymi Polskę. Postanowili, że Niemcy wezmą zachodnią część Polski, a Rosjanie wschodnią jej część. Rosjanie i Niemcy ogłosili, że zawierają pokój, ale w tajnych punktach podzielili sobie świat między siebie. Ta część o podziale Polski i innych krajów była tajna.

Amerykanie mieli tam swojego szpiega i dowiedzieli się o tej umowie już następnego dnia czyli 24 sierpnia. Powiadomili o tym Anglików, a oni Francuzów. Niestety nikt nie powiedział o tym Polsce. Polacy dalej myśleli, że grozi im wojna tylko z jednej strony, że tylko Niemcy chcą na nich napaść, a tak naprawdę szykowali się także Rosjanie.
Tak więc Polacy spodziewali się niemieckiego ataku i nic nie wiedzieli o tym, że także Rosjanie się szykują. Polacy spodziewali się pomocy Francji i Anglii.

Zamiast pomocy ze strony Francji przyszedł jednak niespodziewany atak ze strony Rosji. To Niemcy powinni walczyć na dwa fronty z Polską i Francją, a stało się tak, że to Polska walczyła na dwa fronty z Niemcami i Rosją. Ale o tych atakach powiemy za chwilę. Co jeszcze się wydarzyło w sierpniu 1939?

23 sierpnia 1939 roku Hitler i Stalin zawarli pakt. Hitler postanowił zaatakować trzy dni później czyli 26 sierpnia. Potem się jednak rozmyślił i postanowił zaatakować dopiero 1 września. Jednak jeden niemiecki oddział się o tym nie dowiedział i zaatakował Polskę już 26 sierpnia. Niemcy jednak przeprosili i powiedzieli, że to pomyłka.

Ignacy Domeyko urodził się w 1802 roku czyli 7 lat po ostatnim rozbiorze Polski. Gdy umarł jego ojciec wychowaniem młodego Ignacego zajął się jego stryj, który też miał na imię Ignacy. Stryj to brat ojca.

Stryj Ignacy studiował geologię i od małego uczył swojego bratanka. Ignacy Domeyko już jako dziecko interesował się skałami oraz ich powstawaniem. Potem uczył się na Uniwersytecie Lwowskim. Jednym z jego nauczycieli był Jędrzej Śniadecki. Ja uczyłem się na uczelni wyższej w Bydgoszczy, która za patronów ma właśnie braci Śniadeckich. Za moich czasów nazywała się ATR, a teraz nazywa się Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy. Ale wróćmy do Domeyki. Uczył się on na Uniwersytecie Lwowskim u Jędrzeja Śniadeckiego, ale on chciał się uczyć jeszcze więcej. Ignacy był prymusem. Dziś może nazwalibyśmy go także nerdem. Wraz z innymi uczniami założył więc Towarzystwo Filomatów.

Filomaci mieli za cel samokształcenie. Spotykali się, aby się nawzajem uczyć. Chociaż Domeyko był młodszy od wielu innych filomatów to właśnie on uczył innych nauk przyrodniczych, takich jak fizyka, chemia czy właśnie geologia. Innym znanym filomatą był Adam Mickiewicz, polski poeta. Kuzynką Ignacego Domeyki była Maryla, w której zakochał się Adam Mickiewicz. Można więc powiedzieć, że dzięki Domeyce Mickiewicz poznał miłość swojego życia, ale to inna historia. Kiedyś napewno nagramy także odcinek o Mickiewiczu.

Niestety władze carskie, bo Domeyko mieszkał w zaborze rosyjskim, kazały aresztować wszystkich członków Towarzystwa Filomatów. Domeyko, Mickiewicz i inni znaleźli się w więzieniu. Wiele lat później Adam Mickiewicz opisał to w dramacie “Dziady”. Opisuje tam jak do grupy młodych więźniów dołącza kolejny młody więzień o imieniu Żegota. Imię Ignacy pochodzi od łacińskiego słowa “ignis”, które oznacza ogień. Niektórzy uważają, że po polsku to imię brzmi Żegota. W języku staropolskim “żec” znaczyło palić się. Dlatego właśnie w swojej książce Adam Mickiewicz nazywa swojego przyjaciela Ignacego polskim imieniem Żegota. Jak kiedyś będziecie czytać 3 część Dziadów to zwróćcie uwagę na Żegotę.

W wyniku tych aresztowań Ignacy Domeyko znalazł się pod dozorem policyjnym i nie mógł nigdzie wyjeżdżać. Zorganizował wtedy w swoim majątku szkołę dla chłopów. On nie tylko lubił się uczyć, ale też chętnie uczył innych.

Później wybuchło powstanie listopadowe w 1831. Ignacy brał w nim udział, a gdy powstanie upadło musiał uciekać z kraju już na zawsze. Gdzie mógł pojechać taki nerd jak Ignacy Domeyko? Jego stryj uczył się geologii na Akademii Górniczej we Freibergu. Domeyko pojechał tam zbiór minerałów. Potem wyjechał do Paryża i tam ukończył studia górnicze. Jeden z jego profesorów zaproponował mu wyjazd do Chile.

Polska straciła niepodległość po trzecim zaborze W 1795 roku. Tak więc Polska zniknęła wtedy z mapy na 123 lata. Historia Chile jest odwrotna, gdy Polska straciła niepodległość, Chile ją uzyskało.

Chile było częścią imperium hiszpańskiego. W 1818 roku Chile ogłosiło niepodległość. Hiszpanie nie chcieli na to pozwolić. Wojna z Hiszpanią trwała jeszcze 8 lat. Gdy Chile w końcu wygrało z Hiszpanią, mieszkańcy tego państwa mogli się zająć budowaniem swojego państwa, a na początku wszystkiego tam brakowało. Nie było np. uniwersytetów. W górach były różne bogactwa, ale nie było nikogo kto umiałby je znaleźć. Potrzebowali profesora geologa.

Domeyko został zaproszony do Chile aby zostać profesorem chemii i mineralogii. Podróż z Francji do Chile trwała 4 miesiące. Domeyko popłynął statkiem do Argentyny i wylądował w Buenos Aires. Stamtąd konno udał się do gór, które są na granicy argentyńsko-chilijskiej. Tymi górami Domeyko podróżował na północ. Idąc na miejsce, gdzie miał być uniwersytet Domeyko zbierał minerały po drodze i szukał cennych minerałów. Niestety dla niego pierwsze samochody pojawiły się dopiero tuż przed śmiercią Ignacego...

Ojciec Fryderyka Chopina miał na imię Mikołaj. Był Francuzem i urodził się w Lotaryngii. Mieszkał na wsi niedaleko posiadłości konfederata barskiego Polaka Michała Jana Paca. Jego zarządcą też był Polak - Adam Weydlich. Po śmierci Paca zarządca Adam Weydlich wrócił do Polski i zabrał ze sobą 16-letniego Mikołaja Chopina. W ten sposób Mikołaj znalazł się w Polsce.
Gdy wybuchła insurekcja kościuszkowska wstąpił do warszawskiej milicji miejskiej i doszedł do stopnia porucznika. Podczas walki z Rosjanami został ranny. Wtedy też skończyło się powstanie i później doszło do trzeciego ostatniego rozbioru Polski.

Mikołaj Chopin zaczął pracować jako nauczyciel.
Mikołaj zamieszkał w Żelazowej Woli, gdzie uczył dzieci państwa Skarbków. Uczył tam czwórkę dzieci języka francuskiego oraz muzyki. Tam też poznał swoją przyszłą żonę, która także kochała muzykę.
Mikołaj i Tekla często grali razem, np. Justyna grała na fortepianie i śpiewała, a Mikołaj grał na skrzypcach lub flecie. Ślub wzięli 28 czerwca 1806 roku. Urodziło im się czworo dzieci.
Zarówno Justyna jak i jej mąż Mikołaj uczyli dzieci muzyki. Podobno Mikołaj grał na skrzypcach w dniu urodzin małego Fryderyka. Inna legenda mówi, że tego dnia przyszli chłopi grający muzykę ludową.
Fryderyk bardzo lubił polską muzykę ludową. Muzyki mógł słuchać w domu, gdy grali rodzice, albo jego starsza siostra, ale słuchał jej też na wsi. Później, kiedy został kompozytorem napisał wiele mazurków, czyli takich utworów opartych na melodiach ludowych.
Wy też znacie przynajmniej jednego mazurka. Jakiego mazurka zna każdy Polak? Hymn Polski to też mazurek - nazywa się go Mazurkiem Dąbrowskiego. Mazurki to były tańce ludowe. Ich melodie wykorzystano do polskiego hymnu, a Chopin wykorzystywał je w swoich utworach.

Ale Fryderyk interesował się nie tylko muzyką. Wraz ze swoimi trzema siostrami lubił też pisać sztuki i potem w nich grać.
Tą sztukę napisałą najmłodsza siostra czyli Emilka wraz z Fryderykiem. On był bardzo uzdolniony muzycznie, a Emilka od najmłodszego wieku pięknie pisała. Niestety zarówno Emilka jak i Fryderyk chorowali ciężko, chyba na gruźlicę. Emilka niestety zmarła w wieku 15 lat. Gdyby żyła dłużej stałaby się na pewno sławną pisarką, może sławniejszą niż jej brat, który został kompozytorem i pianistą.

Rodzice uczyli muzyki najstarszą siostrę Fryderyka i to właśnie ona stała się nauczycielką swojego brata. Później uczyła go mama.
Gdy mama już nie była w stanie niczego nowego nauczyć Fryderyka zatrudniono nauczyciela Wojciecha Żywnego, ale Fryderyk wkrótce umiał lepiej grać niż on. Młody Fryderyk zaczął wtedy dawać koncerty. Grał między innymi przed księciem Konstantym, a później także przed carem Aleksandrem I. Gdy poszedł do szkoły muzycznej, gdzie uczył go Józef Elsner tak dobrze grał już, że został zwolniony z lekcji instrumentu.

W 1830 roku rodzina postanowiła wysłać Fryderyka za granicę, gdzie mógłby rozwinąć swoją karierę.
5 listopada 1830 roku Chopin na zawsze opuścił Polskę. W tym samym miesiącu, 24 listopada 1830 roku wybuchło powstanie listopadowe. Fryderyk myślał o powrocie, ale władze rosyjskie nie chciały mu dać paszportu.
Gdy jeszcze mieszkał w Polsce i był młodszy grał dla cara i jego brata księcia Konstantego. Polska była wtedy pod zaborami i rządził tutaj brat cara - właśnie książę Konstanty. Był on jednak okrutny i gdy wybuchło powstanie listopadowe powstańcy próbowali go złapać. Ale Konstanty przebrał się za kobietę i uciekł z Warszawy. Później Rosjanie okrutnie się rozprawili z powstańcami. Car zaproponował Fryderykowi pozycję nadwornego kompozytora. Oznaczało to dużo pieniędzy, ale Fryderyk się nie zgodził. Z tego powodu nigdy już nie dostał paszportu i nie mógł do końca życia wrócić do Polski. Wtedy Chopin skomponował etiudę rewolucyjną.
Podobno Fryderyk Chopin napisał ten utwór gdy dowiedział się o upadku powstania listopadowego w 1831 roku.

Na emigracji...

W poprzednim odcinku mówiliśmy o pierwszej szczepionce. Doktor Jenner odkrył, że jak się ludzi zaszczepi ospą krowią czyli krowianką to nie chorują potem na ospę prawdziwą. Ale jak uodpornić ludzi na inne choroby? Tych odkryć dokonało dwóch naukowców, którzy się bardzo nie lubili. Louis Pasteur był Francuzem, a Robert Koch był Niemcem. W latach 1870–1871 doszło do wojny francusko-pruskiej. Niemcy zdobyli wtedy Paryż. Od tej wojny Francuzi nienawidzili Niemców i tak właśnie Pasteur nienawidził Kocha. Koch też nienawidził Pasteura. Mimo wszystko jednak współpracowali i wiele odkryli.

Francuz Pasteur urodził się w 1822 roku. Niemiec Koch urodził się w 1843 roku czyli 21 lat później. Sławę najpierw zdobył Pasteur. Był on chemikiem, który stworzył nowy dział chemii: tz. stereochemię. Był tak sławny, że gdy francuscy producenci wina mieli problem zgłosili się właśnie do Pasteura.

Do dzisiaj używa się metody, którą odkrył francuz Louis Pasteur. Ta metoda nazywa się pasteryzacją. Powstała ona właśnie dla producentów wina. Mieli oni wielki problem dobre wino psuło się. Zwrócili się z tym problemem do Pasteura, który zauważył, że to bakterie psują wino. Wpadł jednak na pomysł i wymyślił metodę, którą się nazywa od jego imienia pasteryzacją.

Pasteur zauważył, że te bakterie w winie giną gdy podgrzeje się wino do temperatury 50 stopni Celsjusza. Dzięki temu odkryciu francuscy producenci wina i piwa zaoszczędzili wiele pieniędzy, bo od tego momentu ani wino, ani piwo nigdy im się już nie psuło. Gdy o tym usłyszeli producenci jedwabiu postanowili przyjść do Pasteura ze swoim problemem.

Jedwabniki to ćmy, czyli takie nocne motyle. Ich dzieci znajdują się w kokonach, z których się robi jedwab. Niestety na tych kokonach pojawiła się choroba. Pasteur długo nad tym pracował. Niestety kokonów nie można podgrzać tak jak wina. Gdyby podgrzać kokony, to zginęłyby ćmy, które rosłych w środku. Pasteur zauważył jednak, że to ludzie przenosili tą chorobę z tych chorych kokonów na te zdrowe. Co więc zalecił? Nakazał robotnikom myć ręce, gdy przechodzili z jednego miejsca do drugiego. Dzięki temu została powstrzymana choroba. Pasteur nie wyleczył tych chorych, ale sprawił, że choroba nie przenosiła się na inne kokony.

Niestety właśnie wtedy wybuchła wojna. Niemcy zdobyli Francję i zbombardowali wiele miast. Między innymi zniszczyli pociskami Instytut Roślin Leczniczych. W tym czasie, kiedy Pasteur był już znany z odkrycia stereochemii, uratowania producentów piwa i wina, a potem także uratowania producentów jedwabiu… w tym czasie Koch dopiero zaczynał być sławny. Zaczął on badać bakterie wąglika.

Koch przypuszczał, że to właśnie bakterie są odpowiedzialne za choroby. Ale jak to mógł sprawdzić? Wziął te bakterie wąglika i wstrzyknął je myszce. Myszka zachorowała, a Koch był już pewny, że za tą chorobę odpowiedzialna jest bakteria wąglika. Jest to choroba, na którą chorowało wiele zwierząt. Koch odkrył te bakterie i chciał też wynaleźć lekarstwo lub szczepionkę na nie.

Jednak szczepionkę na wąglika odkrył Pasteur. Koch miał do niego pretensje, że zajmował się jego badaniami. Pasteur nienawidził Niemców od wojny francusko-pruskiej. Teraz Koch zaczął nienawidzić Francuzów, a szczególnie swojego rywala Pasteura. Obaj starali się odkryć więcej niż ten drugi. Nie chodziło wyłącznie o osobistą sławę. Oni uważali, że jak wygrywa Pasteur, to francuska nauka jest lepsza, a jak Koch to niemiecka nauka jest lepsza. Na szczęście dzisiaj naukowcy z różnych krajów współpracują ze sobą i wspólnie odkrywają lekarstwa.

W każdym bądź razie Pasteur zaczął badać bakterie wąglika odkryte przez Kocha i to właśnie Francuz Pasteur odkrył szczepionkę. Jak to zrobił? Pasteur zauważył, że gdy osłabi się bakterie wąglika można nimi zaszczepić zwierzęta, które później są odporne na zdrowe bakterie. W poprzednim odcinku mówiliśmy o doktorze Jennerze, który szczepił ospą krowią ludzi, którzy...

Dzisiaj cofniemy trochę do przeszłości i porozmawiamy o tym jak ludzie walczyli z chorobami w dawnych czasach.

W dawnych czasach ludzie nie wiedzieli, że wiele chorób powodują bakterie i wirusy. Nie wiedzieli o tym, bo te małe żyjątka są zbyt małe aby je zobaczyć bez mikroskopu. Co więc myśleli wtedy ludzie o chorobach? Ludzie często myśleli, że choroby to kara za grzech, albo wynik klątwy. Później popularna stała się miazmatyczna teoria chorób. Ludzie wierzyli, że zarazić się można od brzydkiego zapachu, a ochroną są perfumy. Być może widzieliście obrazki lekarzy z czasów czarnej śmierci. Mieli oni takie maski z dziobami. Niestety mylili się, tamtą chorobę czyli czarną śmierć nie przenosiły zapachy, ale pchły. Aby poznać prawdę na temat chorób należało najpierw zobaczyć bakterie. Kto pierwszy tego dokonał?

Być może wyobrażacie sobie, że bakterie odkrył jakiś naukowiec. Być może jakiś profesor na sławnym uniwersytecie. Antoni van Leeuwenhoek był sprzedawcą męskiej galanterii. Co to znaczy? Antoni van Leewenhoek cały dzień sprzedawał ubrania dla panów. Jak więc mógł odkryć bakterie?
W tamtych czasach nie było sklepów gdzie można by kupić sobie mikroskop. Ten Holender więc sam sobie szlifował soczewki i sam zbudował sobie mikroskopy, które później wykorzystywał do obserwacji. Opisy swoich obserwacji wysyłał do Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Londynie. W 18 liście, który wysłał 9 października 1676. Jak bardzo dawno to było może uświadomi wam fakt, że w tym samy roku odbyła się koronacja Sobieskiego.

Wracając do Antoniego van Leewenhoeka, jakie bakterie odkrył jako pierwsze?
Obserwował on różne żyjątka pod mikroskopem. Np. muchy, pchły itd. Ale pewnego dnia zeskrobał sobie osad z przednich zębów i obejrzał ten osad pod mikroskopem. Zobaczył dużo maleńkich żyjątek. Były to bakterie próchnicy. Antonii nie wiedział, że te bakterie niszczą mu zęby. Opisał wszystko w tym 18 liście, który wysłał w 1676.

W tamtych czasach bardzo niebezpieczną chorobą była ospa prawdziwa nazywana też czarną ospą, a po angielsku smallpox. Jak niebezpieczna to była choroba?
Śmiertelność była bardzo duża od 20 do 40 procent ludzi, którzy zachorowali na czarną ospę umierało. A co z tymi, których ta choroba nie zabiła?
Ludzie, którzy przeszli czarną ospę często byli niewidomi, a całe ich ciało było pokryte bliznami.
Na lekcji pokazywałem jak wyglądało dziecko zarażone czarną ospą, ale dzieci nie chciały tego oglądać. Tak więc nie będę dołączał do tej lekcji tych zdjęć. Jeżeli się nie boicie to poproście rodziców żeby wam poszukali. Na czarną ospę chorowali już ludzie w starożytnym egipcie. Znaleziono ślady tej choroby na mumiach egipskich. Jak ludzie sobie z tym radzili?

Jedna z najpiękniejszych kobiet w Angli wyszła za mąż za ambasadora brytyjskiego w Turcji. Niestety zachorowała na czarną ospę. Dowiedziała się, że w Turcji stosuje się zabieg nazywany wariolizacją. Ten zabieg był dość niebezpieczny, ale uodparniał ludzi na tą chorobę.
Wariolizacja polegała na tym, że brano strupy chorych ludzi, które następnie podawano zdrowym ludziom. Były różne wersje. Niektórym kazano wciągać to nosem. Czasami też dawano zdrowym dzieciom ubrania chorych dzieci. Było to dość niebezpieczne.
Czy gdybyście wy żyli w tamtych czasach zdecydowalibyście się na wariolizację? Chroniła ona przed ospą, ale sama była dość niebezpieczna. Na szczęście znaleziono lepszą metodę.

Na obrazie dołączonym do tej audycji widać Edwarda Jennera. Ale oprócz niego jest jeszcze ktoś na tym obrazie. Edward Jenner zaczął pracować w wieku 14 lat. Został pomocnikiem lekarza, a z czasem sam został lekarzem. Leczył ludzi po wsiach i dowiedział się od nich, że kobiety, które doją krowy nie chorują na czarną ospę. Okazało się, że krowy miały swoją własną ospę. Niektórzy tą krowią ospę nazywają krowianką. Jenner postanowił zarażać ludzi tą krowianką. W tym celu czekał aż jakaś pani zarazi się ospą od...

W tym odcinku ponownie będziemy się uczyć ważnych dat z polskiej historii. Daty wybrali i nagrali słuchacze podkastu.

To był naprawdę dobry rok dla Polski ten 1791. Polska była słaba po pierwszym rozbiorze, ale Konstytucja 3 maja miała to zmienić. Miano zwiększyć armię, aby Polska mogła się bronić. Ustalono stałe podatki, aby Polska była bogata. Zlikwidowano liberum veto, aby nie było bałaganu. Jak zapamiętać tą ważną datę? 7 to K, 9 to P, 1 to T. Możemy z tego ułożyć słowo KaPiTan. Możemy sobie wyobrazić króla Stasia w kapitańskiej czapce zamiast w koronie. W 1791 roku mówiło się: “Król z narodem, naród z królem”. Niestety później król Stanisław zdjął tą kapitańską czapkę.

Pierwszy rozbiór Polski miał miejsce w 1772, drugi rozbiór nastąpił po 21 latach, a ostatni po kolejnych 2 latach. Warto chyba pierwszy rozbiór zapamiętać osobno, a te dwa ostatnie razem. Datę pierwszego rozbioru Polski można zamienić na słowo KoKoN. Możemy sobie wyobrazić, że król Staś zamknął się w kokonie, aby nie słyszeć o pierwszym rozbiorze Polski. Z kolei ostatni rozbiór Polski był w 1795, co możemy zamienić na słowo KaBeL. Możemy sobie wyobrazić, że Rosjanie, Prusacy i Austriacy podzielili resztę Polski kablem. Moglibyśmy np. wyobrazić sobie carycę Katarzynę II z długim kablem nawiniętym na szpulkę. Tak więc w 1795 roku podzielono Polskę i już nic nie zostało. To był terzci i ostatni rozbiór Polski. Drugi rozbiór był dwa lata wcześniej w 1793 roku.

Można też połączyć Konstytucję 3 maja z drugim i trzecim rozbiorem oraz dwoma innymi datami. Pięć wydarzeń po kolei: 1791 - Konstytucja 3 maja, 1792 - Targowica, 1793 - drugi rozbiór Polski, 1794 - insurekcja kościuszkowska oraz 1795 - trzeci i ostatni rozbiór Polski. Jeżeli pamiętacie, że Konstytucję 3 maja uchwalono w 1791, gdy król Staś miał KaPiTańską czapkę to możecie zapamiętać 4 kolejne daty, które przypadały na kolejne lata. Jeszcze raz: w 1791 roku uchwalono Konstytucję 3 maja, król był z narodem. Niestety rok później w 1792 roku król przystąpił do Targowicy przeciwko konstytucji. Z tego powodu rok później w 1793 doszło do drugiego rozbioru Polski. Wtedy zbuntował się Kościuszko i w kolejnym 1794 roku była insurekcja kościuszkowska. Kościuszko niestety przegrał i dlatego w kolejnym 1795 roku doszło do ostatniego, trzeciego rozbioru Polski.

Kościuszko złożył przysięgę na rynku krakowskim. Później nosił czapkę rogatywkę z ptasim piórem. Być może widzieliście go w takim stroju na obrazie. Insurekcja kościuszkowska to rok 1794. Możemy 7 zamienić na K, 9 na P, a 4 na R i ułożyć z tego słowo KoPeR. Moglibyśmy wyobrazić sobie Kościuszkę w rogatywce w KoPeRkiem zamiast pióra. A jeżeli pamiętacie już rok insurekcji kościuszkowskiej czyli 1794 to łatwo możecie zapamiętać 2 i 3 rozbiór. Drugi rozbiór był rok przed insurekcją, a trzeci rozbiór rok po insurekcji kościuszkowskiej. Tak więc można zapamiętać te trzy daty. Kościuszko w czapce z koperkiem zamiast pióra to rok 1794. Rok wcześniej czyli w 1793 był drugi rozbiór, a rok po insurekcji czyli w 1795 był trzeci rozbiór Polski.

[Julia - pierwsza nowozytna Olimpiada.mp3]
Francuski historyk Pierre de Coubertin postanowił odtworzyć starożytne igrzyska olimpijskie. W starożytności Grecy walczyli ze sobą, ale co 4 lata kończono wszelkie wojny i wszyscy szli na olimpiadę. Pierre de Coubertin chciał przywrócić olimpiadę i ideę pokoju. Chciał aby ludzie walczyli na zawodach olimpijskich, a nie na wojnie. Dlatego w 1896 zorganizował pierwszą olimpiadę w Grecji czyli tam, gdzie odbywały się starożytne igrzyska. Z tamtymi igrzyskami jest związana historia pewnego Włocha. Carlo Airoldi jako jedyny Włoch przybył na te igrzyska. Był on bardzo biedny i dlatego przyszedł pieszo z Włoch do Grecji. Niestety nie dopuszczono go do biegu maratońskiego.

Jeżeli pamiętacie datę ostatniego, trzeciego rozbioru Polski czyli 1795 i jesteście dobrzy z matematyki to możecie do tego roku dodać 123 lata niewoli....

Witam was w jubileuszowym setnym odcinku podkastu “Historia wg Dzieci”. Ja nazywam się Piotr Borowski. Pracuję jako programista codziennie od 9 do 17. Ale w czasie wolnym uczę młodych historii Polski. Pierwszy podkast z serii “Historia wg Dzieci” nagrałem w styczniu 2018 roku. W chwili gdy nagrywam ten setny odcinek jest maj 2021, czyli tworzę tą audycję już 3 lata i 4 miesiące. Wychodzi mi tak, że co roku robiłem po 30 odcinków. Prawda jest jednak taka, że w pierwszym roku zrobiłem aż 44 odcinki, w drugim tylko 24, w trzecim tylko 21. W tym roku zrobiłem już 11. Widać tendencję malejącą, ale na swoje wytłumaczenie mam fakt, że teraz robię dłuższe odcinki.

W tym odcinku zrobimy coś specjalnego. Poprosiłem dzieci na naszej grupie na facebooku, aby wraz z rodzicami nagrali najważniejsze daty z historii Polski. Ten odcinek to będzie właśnie taki odcinek uczący dat. Jeżeli jeszcze nie słuchaliście odcinka 50 to warto do niego zajrzeć, bo będziemy używać sposobu zapamiętywania liczb, o którym tam wspomniałem.

Chrzest Polski to najważniejsza data nie tylko dla osób wierzących, ale także dla historyków. Wraz z chrześcijaństwem do Polski przybyli duchowni, którzy umieli pisać. Pisali oni listy, dokumenty i zaczęli też spisywać historię polskiego państwa. Tacy kronikarze jak Gall Anonim, Wincenty Kadłubek czy Jan Długosz byli duchownymi. Tak więc gdyby Polska nie przyjęła chrześcijaństwa nie znalibyśmy jej dziejów.
Jak zapamiętać tą datę? 966 to 9 i dwie 6. Mi to wystarcza, ale można sobie wyobrazić balon, który na sznurku ma dwie czereśnie. 9 trochę wygląda jak balonik na sznurku, a 6 trochę jak czereśnia z ogonkiem.

Bolesław III Krzywousty, czyli nasz 7 historyczny władca sporządził testament dzielący Polskę na dzielnice. Każdy jego syn dostał jedną, ale wszyscy mieli słuchać najstarszego. Niestety doszło do konfliktu i Polska się podzieliła. Kiedy się zakończyło rozbicie dzielnicowe?
Najczęściej przyjmuje się, że koniec rozbicia dzielnicowego to data koronacji Łokietka. Jak długo więc trwało rozbicie dzielnicowe?

Rozbicie dzielnicowe trwało aż 182 lata. Liczy się je od śmierci Krzywoustego w 1138, aż do koronacji Łokietka w 1320 roku. Jak zapamiętać te daty? W odcinku 50 wspomniałem o zamianie cyfr na litery i potem stworzeniu słów, które łatwiej nam zapamiętać. Przy okazji warto przypomnieć, że nie zapamiętujemy pierwszej cyfry, bo to prawie zawsze jest 1.
Rok 1138 zapamiętujemy w ten sposób. Odrzucamy pierwszą 1 czyli zostaje nam do zapamiętania samo 138. 1 można zamienić na D, 3 na M, a 8 na W. Ja stworzyłem sobie takie zdanie: “DaMa W ciąży”. Gdy Krzywousty umierał, jego żona była w ciąży i ostatni jego syn urodził się gdy Krzywousty już nie żył. Z tego powodu ten syn zwany pogrobowcem nie dostał swojej części.
Z kolei koronacja Łokietka to 1320. 3 zamieniamy na M, 2 na N, a 0 na S lub Z. Ja stworzyłem sobie słowo MeNaŻka. Możemy sobie wyobrazić Łokietka jak podczas koronacji popija sobie wodę z menażki.

Podczas rozbicia dzielnicowego jeden z polskich książąt podjął decyzję o sprowadzeniu do Polski Krzyżaków. Czy była to mądra decyzja? My możemy tą decyzję oceniać bardzo źle, ale my wiemy jak wiele kłopotów Polska miała później przez Krzyżaków. Jednak Konrad Mazowiecki sprowadzając ich w 1226 o tym nie wiedział. Jak zapamiętać tą datę? Można zamienić 2 na N, drugą 2 ponownie na N, a 6 na J. Ja ułożyłem z tych liter takie słowa: “Nie NaJlepsza decyzja”.

Spora część polskiej historii to zmagania z tymi Krzyżakami. Polacy i Litwini mieli wspólnego wroga - Krzyżaków. Z tego powodu się zjednoczyli i razem pokonali Krzyżaków 15 lipca 1410 roku. Jak zapamiętać tą datę? 4 zamieniamy na R, 1 na T, a 0 na S i tworzymy słowo RaTuSz. Jagiełło kierował bitwą z pagórka. Możemy jednak sobie wyobrazić, że Jagiełło stoi na dachu budynku ratusza.

Zanim przejdziemy do kolejnej daty związanej z Krzyżakami najpierw wydarzenie, które zmieniło świat....

Dzisiaj będziemy mówić o polskim królu, który jest najbardziej znany z wygranych bitew. Prawdopodobnie nawet gdyby nie został królem byłby sławny. Jak się nazywał?

Jan III Sobieski był królem żołnierzem. Podobnie jak Stefan Batory dużo czasu spędził na wojnach. Szczególnie na wojnie z Turcją. Ale co wiemy o jego narodzinach? Urodził się w Olesku w 1629.
Na tym zamku w Olesku urodził się nie tylko Jan Sobieski, ale także Michał Korybut Wiśniowiecki. Był on królem przed Sobieskim. Wiśniowiecki był jednak jednym z najgorszych polskich królów.

Rodzice Jana Sobieskiego przykładali dużą wagę do edukacji. Pochodził z rodziny, w której było już dwóch sławnych hetmanów. Jak się nazywali? Hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski był wielkim dowódcą. Kiedyś na pewno nagramy o nim odcinek podkastu. Jego córka Katarzyna wyszła za mąż za innego sławnego hetmana Stanisława Koniecpolskiego. Druga córka Zofia wyszła za mąż za wojewodę ruskiego. Została ona babką Jana Sobieskiego. Ten pradziadek Sobieskiego czyli Stanisław Żółkiewski zginął w 1620 roku podczas bitwy pod Cecorą. Na jego nagrobku było napisane po łacinie: “O, quam dulce et decorum est pro patria mori” co znaczy po polsku “O, jak słodko i dostojnie jest umierać za ojczyznę”. Właśnie od tego cytatu Jan zaczął się uczyć łaciny.
Jakich jeszcze języków się uczył?

Jan i jego starszy brat Marek wg wskazówek ojca uczyli się kilku języków. Jednak oprócz nauki słownictwa i zasad gramatyki ojciec nakazywał też konwersację w językach obcych, tłumacząc, że „milczeniem żaden się żadnego języka nie nauczył”. Dzisiaj w szkołach często uczy się słówek i gramatyki, ale zapomina się o tym, aby uczyć się rozmawiać w obcym języku. W tym celu ojciec wysłał obu braci w podróż po Europie. Jan i jego starszy brat Marek podróżowali po różnych krajach i jednocześnie uczyli się języków tych krajów, przez które podróżowali. W Europie trwała wtedy wojna 30-letnia. Zaczęła się około 10 lat przed narodzeniem Jana Sobieskiego, a skończyła gdy miał prawie 20 lat. Tak więc bracia podróżując uczyli się języków, ale także sztuki wojennej, bo trwała ta wojna 30-letnia. Zaczęła się w 1618, a skończyła w 1648. Była to wojna europejska, w której udział brało wiele krajów, ale Polska nie brała udziału. Jednak polscy żołnierze tam walczyli, np. oddziały lisowczyków. Co robili obaj bracia po powrocie do Polski.

W 1648 roku wybuchło powstanie Chmielnickiego. Jan i Marek wstąpili do wojska i wzięli udział w tej wojnie. Podczas bitwa pod Beresteczkiem Jan został ranny i nie wziął udziału w kolejnych bitwach. Niestety jego brat tam zginął po bitwie pod Batohem. Niektórzy nazywają to miejsce, Batoh, nazywają pierwszym Katyniem. Czy wiecie co się wydarzyło w Katyniu?

W Katyniu podczas II wojny światowej zginęło wielu polskich oficerów. Nie zginęli oni na wojnie, zginęli będąc w niewoli. To samo wydarzyło się po bitwie pod Batohem. Do niewoli dostali się polscy żołnierze, którzy następnie zostali zabici. Między innymi zginął wtedy starszy brat Jana Sobieskiego czyli Marek. Dlatego właśnie niektórzy mówią o Batohu, że to sarmacki Katyń.

Dla Jana Sobieskiego głównym wrogiem byli Tatarzy i Turcy. Były to dwa różne narody, ale często ze sobą współpracowali. Na Polskę często napadali Tatarzy i potem sprzedawali swoich jeńców Turkom. Często też atakowali razem. Sobieski chciał ich pokonać i w tym celu nauczył się ich języka. Poznał też jak budują swoje obozy, jak walczą itd. Wiedział, że wroga można pokonać tylko wtedy jak się go dobrze pozna. Jednak wojna z Turcją zeszła na dalszy plan, bo na Polskę najechali Szwedzi.

W tamtym okresie wielu Polaków, w tym Sobieski przeszło na stronę Szwedów. Ale dlaczego? Król Jan Kazimierz był uznawany za złego króla. Przegrał wojnę z Kozakami, później z Rosją, a teraz przegrywał ze Szwecją. Nie dosyć tego Jan Kazimierz uciekł z Polski.

Wielu polskich dowódców przeszło na stronę Szwedów ale pod...

Będziemy dzisiaj mówić o historii Coventry. Tak więc będzie dzisiaj sporo o historii Anglii, a także języka angielskiego. Nie martwcie się jednak, będzie też także sporo o Polakach. Były okresy, kiedy Polacy zniszczyli Coventry, a były takie, kiedy odbudowywali to miasto.

Historia Anglii jest dłuższa od historii Polski gdzieś o 1000 lat. Uczniowie w Polskich szkołach muszą się uczyć historii Polski gdzieś od Chrztu Polski w 966 roku. Anglicy mają o wiele więcej historii do nauki. Rzymianie pod wodzą Juliusza Cezara przeprawili się do Brytanii już w 54 p.n.e. Cezar pokonał Brytów, ale dopiero cesarz Klaudiusz w 43 roku n.e. podbił Brytanię. Wtedy właśnie powstały rzymskie forty na całym brytyjskim terytorium.

Zaraz przy Coventry jest taki fort rzymski, który został odtworzony. Można tam pojechać i przebrać się w strój rzymskiego żołnierza. Rzymianie podbili całą Anglię i na granicy ze Szkocją zbudowali mur, zwany murem Hadriana do imienia cesarza. Rzymianie wprawdzie podbili Anglię i brali podatki, ale zapewnili spokój na długie lata. Jednak na przełomie III i IV wieku coś się wydarzyło.

W imperium rzymskim doszło do kolejnej wojny domowej. Rzymscy żołnierze byli potrzebni na kontynencie. Anglię pozostawiono bez obrony. Kto na tym skorzystał?

Z północy zaatakowali Szkoci i Piktowie, a z zachodu przypłynęli też Irlandczycy. Ale to nie wszyscy, kto jeszcze zaatakował?

Od zachodu przypłynęli Anglowie i Saksonowie. Były to plemiona germańskie. Od nich pochodzi nazwa Anglia, bo zajęli ją między innymi Anglowie. Mniej więcej w tamtych czasach miał żyć legendarny król Artur i jego rycerze okrągłego stołu. Od Saksonów i Anglów mówili językiem germańskim, który dzisiaj znamy jako język angielski. Osiedlili się oni także w miejscu, w którym dzisiaj jest Coventry.

Nazwa Coventry pochodzi od pewnego drzewa. Sakson o imieniu Coffa miał drzewo. Po angielsku nazywało się ono Coffa’s tree. Właśnie od tej nazwy “Coffa’s tree” powstała nazwa Coventry. Istniało więc osiedle przy drzewie Coffy oraz ten rzymski fort w pobliżu. Wtedy jednak przybyli kolejni zdobywcy, wśród których byli także Polacy.

Kanut Wielki był siostrzeńcem Bolesława Chrobrego. Bolesław Chrobry pożyczył mu trochę swoich żołnierzy. Tak więc Kanut Wielki w 1016 roku zdobył Anglię, w tym także Londyn. Zdobył też Coventry, a ten rzymski fort spalił.

Jak już mówiłem język angielski pochodził od germańskich plemion Anglów i Sasów. Teraz jednak przybyli wikingowie pod wodzą Kanuta Wielkiego. Dodali oni do angielskiego słowa wikingów. Takie słowa jak np. egg - jajko, czy cake - ciastko pochodzą właśnie z języka wikingów. To jednak nie wszyscy najeźdźcy i nie wszystkie zmiany w języku angielskim. Coś bardzo ważnego zadarzyło się w 1066, albo jak to mówią Anglicy w roku ten-sixtysix.

W 1066 Anglię najechali kolejni Wikingowie. Byli to jednak Wikingowie z Francji, którzy nazywali się Normanami. Kawałek Francji do dzisiaj nazywa się Normandia. Właśnie Normanowie z Normandii, którzy choć byli Wikingami mówili po francusku… właśnie oni najechali Anglię w 1066. Rozegrała się wtedy bitwa pod Hastings, której przebieg można oglądać na takiej tkaninie. Co ona przedstawia?

Na tej tkaninie jest taki komiks pokazujący całą bitwę. Łącznie z tym jak po bitwie ściągano zbroje z martwych rycerzy. Jest tam też człowiek, ze strzałą w oku, a przy nim łaciński napis. Królem Anglii był wtedy Harold. Został jednak pokonany przez Wilhelma Zdobywcę, który wraz z Normanami podbił całą Anglię. Jak już mówiłem, Normanowie mówili po francusku.

Od tej pory Anglicy paśli świnie, ale jedli je Francuzi. Tak więc żywą świnię nazywano po angielsku pig, a martwą pork, bo jedli ją Francuzi. Tak samo było z krowami. Do dzisiaj na żywą krowę używa się angielskiego słowa cow, a na mięso z krowy mówi się z francuskiego beef.

Normanowie napisali też księgę, która miała złowieszczą nazwę....

Dzisiejszy odcinek poświęcimy Kopernikowi, a pomagać mi będzie Hania i Mikołaj.

Toruń był miastem niemieckim, ale w 1454 wybuchło tam powstanie antykrzyżackie. W Toruniu był wtedy zamek krzyżacki. Jednak Torunianie go zburzyli i wypędzili krzyżaków. Poprosili też króla Polski Kazimierza Jagiellończyka o to aby przyjął ich do Polski. Kazimierz IV Jagiellończyk się na to zgodził i tak wybuchła wojna 13-letnia. Ale wojna jest bardzo droga. Skąd król Polski miał pieniądze aby prowadzić wojnę przez 13 lat?

Więcej o tej wojnie, o wojnie 13-letniej możecie posłuchać w odcinku 76. Krótko mówiąc Kazimierz Jagiellończyk był kiepskim wodzem i na początku przegrywał, ale wtedy mieszkańcy Torunia, Gdańska i innych miast dali mu pieniądze na prowadzenie wojny. Między innymi dużo pieniędzy pożyczyli królowi Polski Łukasz Walzenrode. Miał on syna, który też miał na imię Łukasz oraz córkę Barbarę. Właśnie Barbara Walzenrode wyszła później za mąż za Mikołaja Kopernika. Zauważcie, że Dziadek Mikołaja miał na imię Łukasz i miał syna Łukasza, a ojciec Mikołaja też miał na imię Mikołaj. Tak więc Mikołaj miał ojca Mikołaja, miał też wujka Łukasza oraz dziadka Łukasza.

Mikołaj Kopernik i Barbara z domu Walzenrode mieli czworo dzieci. Najmłodszym był Mikołaj. Urodził się w 1473 roku czyli 7 lat po zakończeniu wojny 13-letniej. Gdy Mikołaj miał 10 lat w 1483 roku zmarł jego ojciec Mikołaj. Jedyny obraz ojca Mikołaja Kopernika przedstawia mężczyznę z wąsem i rysami podobnymi do sławnego syna. Spróbujcie sobie wyobrazić jakby wyglądał Kopernik z wąsem. Tak właśnie wyglądał jego tata, który zmarł gdy Mikołaj miał tylko 10 lat.

Po śmierci męża matka Barbara poprosiła swojego brata, Łukasza Walzenrode o zaopiekowanie się dwoma synami: starszym Andrzejem i młodszym Mikołajem. Łukasz Walzenrode, wuj Mikołaja Kopernika był biskupem warmińskim. Wysłał on Andrzeja i Mikołaja na studia, najpierw do Krakowa, a potem do Włoch. Czego się tam uczyli? Czego się uczył Mikołaj? Co studiował?

Mikołaj studiował matematykę i astronomię w Krakowie, a potem jeszcze pojechał na studia do Włoch. Czego się tam uczył i dlaczego? Kopernik studiował prawo w Bolonii, a potem jeszcze medycynę w Padwie. Kopernik studiował wiele rzeczy, ale najbardziej interesowała go astronomia. Nawet wtedy gdy przebywał we Włoszech i studiował prawo, a potem medycynę, także zajmował się astronomią. Właśnie 9 marca 1497 gdy przebywał na studiach prawniczych w Bolonii Mikołaj Kopernik, podczas obserwacji zakrycia gwiazdy Aldebaran przez Księżyc doszedł do wniosku, że teoria geocentryczna budowy wszechświata jest błędna. Pewnie wiecie co odkrył Kopernik?

Niestety Kopernik nie mógł się zająć astronomią. Czym się zajmował Mikołaj po studiach? Po studiach Mikołaj wrócił pomagać swojemu wujowi biskupowi Łukaszowi Walzenrode. Wuj chciał aby Mikołaj został biskupem po nim. Czy Mikołaj był księdzem?
Czy to była wysoka pozycja być kanonikiem?
Kopernik był tylko kanonikiem, ale może pamiętacie z odcinka 95, że Jakub Świnka też był tylko kanonikiem, a został biskupem. Tak samo Mikołaj Kopernik mógł zostać biskupem czyli stać się kimś bardzo bogatym i mającym wielką władzę.
Kopernik nie chciał zostać biskupem, ale jego wuj chciał tego. Z tego powodu Kopernik opuścił swojego wuja, który miał siedzibę w Lidzbarku Warmińskim.

Kopernik objął wtedy stanowisko kanclerza kapituły warmińskiej. Niedługo później zmarł jego wuj, biskup, a Kopernik jako kanonik kapituły warmińskiej brał udział w wyborze nowego biskupa warmińskiego. Co jeszcze robił wtedy?
Kapituła warmińska posiadała ziemię. Kopernik zarządzał tą ziemią musiał jeździć od wsi do wsi i ustalać z chłopami takie warunki, aby chcieli pracować tam. Chłopi w tamtych czasach byli źle traktowani i często uciekali, gdy zmuszano ich do ciężkiej pracy. Kopernik jednak dobrze traktował chłopów. Gdy przybywał nowy, Kopernik dawał mu ziemię. Oprócz tego dawał też zwierzęta...

Dzisiaj będziemy mówić o marszałku Józefie Piłsudskim, a pomagać mi będą Józio, lat 7.5 oraz Tadzik lat 5.

Na to kim stał się Józef Piłsudski mieli duży wpływ jego rodzice, a szczególnie matka. Ojciec Józefa, który też miał na imię Józef brał udział w powstaniu styczniowym. Wybuchło ono w styczniu 1863 roku i trwało aż do października 1864.
Właśnie wtedy w 1863 roku podczas powstania Józef Piłsudski poznał Marię Billewicz. Wzięli ślub jeszcze podczas powstania. Łącznie mieli dwanaścioro dzieci, Józef był czwartym dzieckiem.

Rodzina Piłsudskich była początkowo dość bogata.
Mieszkali wtedy we dworze w Zułowie. Ta posiadłość była posagiem matki Józefa. Posag to majątek, który przynosi do rodziny panna młoda. W momencie ślubu ojciec Józefa był dość biedny. Za to jego matka miała cztery majątki, w tym właśnie Zułów, w którym mieszkali.
Matka wychowywała dzieci w duchu patriotycznym, ale dbała też o edukację. Np. zatrudniła nauczycielki Niemkę i Francuzkę, które uczyły dzieci języków.

Później zmieniła im się sytuacja. Ojciec Józefa chciał ulepszyć majątki, które wniosła w posagu jego żona, mama Józefa. Niestety nie za bardzo znał się na ekonomii i zamiast zarobić stracił większość majątku.
Z dość bogatej rodziny Piłsudscy stali się dość biedni. W pożarze starli swój dworek w Zułowie.

Wcześniej uczyli się polskiego i polskiej historii. Teraz poszli do szkoły rosyjskiej. Jak tam było?
W szkole próbowano zrusyfikować uczniów. Zakazano rozmawiania po polsku czy czytania polskiej literatury.

Józef i jego starszy brat nie lubili tej szkoły.
Ponieważ w szkole nie uczono ich polskiego postanowili uczyć się sami i zrobili sobie kółko samokształceniowe. W tym kółku byli sami uczniowie, którzy sami siebie uczyli.

Starszy brat Józefa czyli Bronisław Piłsudski bardzo lubił czytać i uczył się więcej. Prawdopodobnie dlatego, że był starszy.

W 1887 roku Bronisław i jego młodszy brat Józef wzięli udział w próbie zamachu na cara Aleksandra III. Józef został skazany na 5 lat zesłania, a jego starszy brat Bronisław na karę śmierci. Rodzice Józefa i Bronka posiadali jeszcze wtedy pieniądze, ale wydali je aby zapłacić i zamienić karę. Na szczęście to się udało i karę śmierci Bronisława zamieniono na 15 lat na Syberii. Bronisław się tam ożenił i dzisiaj wielu jego potomków mieszka w Japonii.

Gdy Józef był na zesłaniu wybuchł bunt więźniów. Piłsudski nie brał w tym udziału, ale strażnicy i tak go pobili oraz zwiększyli mu karę o pół roku. Właśnie wtedy stracił zęby.

Józef został członkiem PPS. Tam właśnie poznał swoją przyszłą żonę Marię, którą nazywano Piękną Panią. O jej rękę starał się także Roman Dmowski.

Józef Piłsudski prowadził wtedy działalność wydawniczą PPS, czyli drukował publikacje tej partii. Ta partia i jej wydawnictwa były zakazane. Piłsudskiego więc ponownie aresztowano. Z więzienia trudno było uciec, co więc zrobił?
Z więzienia jest trudno uciec. Tak więc udawał chorego psychicznie i został przewieziony do szpitala psychiatrycznego. Stamtąd było łatwiej uciec.

Piłsudski i Dmowski walczyli obaj o rękę Pięknej Pani. Różnili się oni też w kwestiach politycznych.
Jak pewnie pamiętacie Polska była podzielona na trzy części. Największy kawałek zabrała Rosja. A Niemcy i Austria mniejsze kawałki. Piłsudski uważał, że największym wrogiem jest Rosja i z nią należy walczyć. Dmowski uważał, że Rosja może pomóc Polsce i że walczyć trzeba z Niemcami. Dlatego Piłsudski chciał razem z Japonią walczyć przeciwko Rosji, a Dmowski był temu przeciwny.

Piłsudski był członkiem PPS. Była to organizacja nielegalna. Na początku drukował publikacje, ale został aresztowany i doszedł do wniosku, że trzeba zrobić coś więcej.
Piłsudski stworzył organizację bojową PPS. Dzięki tej grupie można było uwalniać aresztowanych oraz zdobywać pieniądze. Najsłynniejsza jest chyba akcja pod Bezdanami,...

Dzisiaj będziemy omawiać postać arcybiskupa Jakuba Świnki. Tak jak poprzednio to nagranie będzie oparte o lekcję online, którą mieliśmy 26 stycznia 2021 roku. W tej audycji wykorzystałem nagrania z tamtej lekcji.

Co wiecie o Jakubie Śwince? A jak myślicie dlaczego nazywał się Świnka? Jak się przyjrzycie obrazowi, który dołączę do notatek, to rzeczywiście jest tam namalowany z dość różową skórą. Na tym obrazie jednak jest także jego herb, u dołu z lewej strony. Widzicie co jest na tym herbie? Rozumiecie dlaczego nazywał się Świnka?

Jakub Świnka był arcybiskupem. Najpierw jednak był kantorem. Czy wiecie co znaczy kantor? W dzisiejszych czasach kantor to jest miejsce, gdzie się wymienia pieniądze. Jednak w tamtych czasach była to pozycja w kościele. Jakub Świnka był kanonikiem w kapitule gnieźnieńskiej. Tak samo Kopernik też był kanonikiem. W następnej audycji będziemy mówić o Koperniku, który też był kanonikiem. Różnica jest taka, że Kopernik był kanonikiem kapituły warmińskiej, a Jakub Świnka był kanonikiem kapituły gnieźnieńskiej. Kapituła gnieźnieńska była większa bo miała 32 kanoników, a kapituła warmińska tylko 16. Kanonicy nie byli sobie równi, niektórzy mieli dodatkowe tytuły. Kopernik był zwykłym kanonikiem, ale Jakub Świnka posiadał dodatkowy tytuł kantora.

Tak więc Jakub Świnka był kantorem kapituły gnieźnieńskiej. Aby być kantorem musiał ukończyć tak jak później Kopernik studia prawnicze. Nie wiemy jednak gdzie. Nie wiemy też gdzie się urodził. Niektórzy historycy mówią, żę pochodził z kasztelanii Świny, a inni, że ze wsi Świnki. Nie wiemy gdzie się urodził, ale wiemy, że był kantorem w kapitule gnieźnieńskiej. Za panowania Przemysła II został arcybiskupem. Był on jednak tylko kantorem. Kantor albo kanonik to ktoś mający niższe święcenia niż ksiądz. Kanonik nie mógł odprawiać mszy. Tak więc Jakub Świnka 18 grudnia 1283 roku został wyświęcony na księdza, a dzień później 19 grudnia tego samego 1283 roku na arcybiskupa.

Działo się to wszystko w czasach rozbicia dzielnicowego. Przemysł II był księciem wielkopolskim. Polska była podzielona na wiele kawałków i każdy kawałek miał swojego księcia. Jednak religijnie Polska nie była podzielona. Jakub Świnka był arcybiskupem i musieli go słuchać biskupowie ze wszystkich części Polski, nawet tych spoza Wielkopolski. Było jednak pewne zagrożenie. Z czym walczył Jakub Świnka?

Jakub Świnka jest pierwszym znanym Polakiem, który walczył z germianizmem. Do Polski przybywało wtedy wielu Niemców, którzy nie znali polskiego. W miastach oraz wielu kościołach byli ludzie, którzy mówili tylko po niemiecku. Arcybiskup zwołał więc synod czyli zjazd wszystkich polskich biskupów. O czym mówiono na tym synodzie?

6 stycznia 1285 arcybiskup zwołał synod w Łęczycy, na którym pisał: „Ale i inne nieszczęścia pomnożyły się w kraju przez napływ tego narodu (tj. Niemców), albowiem naród polski jest przez nich uciskany, znieważany, nękany wojnami, pozbawionych chwalebnych praw i zwyczajów ojczystych”.

Jakub Świnka uważał, że napływ wielu Niemców doprowadził do tego, że Polacy tracili swoje własne zwyczaje. Postanowił więc przeciwdziałać czyli postanowił coś zrobić aby uratować język polski i polskie obyczaje. Co konkretnie postanowiono na tym synodzie?

1. Stanowimy (…) by wszyscy księża w czasie mszy świętej, po odśpiewaniu Credo zgromadzonym wiernym wykładali po polsku: Wierzę w Boga, Ojcze nasz i Zdrowaś Maria – oraz święta w następnym tygodniu zapowiadali. W jakim języku wtedy odprawiano msze? Chociaż msza była wtedy odprawiana po łacinie arcybiskup nakazał, aby niektóre modlitwy były odmawiane po polsku, tak aby ludzie rozumieli. Przy kościołach i klasztorach byli wtedy nauczyciele. Takim nauczycielem zostawali czasem ludzie, którzy nie mówili po polsku. Co postanowiono na synodzie w Łęczycy?

2. Nakazujemy dla zachowania i rozwoju języka polskiego przy każdym kościele katedralnym i zakonnym, jako też...

Stefan Batory został królem Polski 14 grudnia 1575 roku i rządził aż do śmierci 12 grudnia 1586. Czy potrafilibyście policzyć ile to lat od 1575 do 1586? Stefan Batory był królem Polski przez niecałe 11 lat. Dokładnie mówiąc 11 lat bez dwóch dni.

Ale co robił zanim został królem Polski? Gdzie rządził wcześniej? W tamtych czasach Węgry podzielono na trzy części. Jedną wzięła sobie Turcja, drugą część Austra, a ta część dla Węgrów nazywała się właśnie Siedmiogrodem. Stefan Batory był wcześniej księciem Siedmiogrodu czyli tak jakby 1/3 Węgier. Co oznaza ta nazwa? Co znaczy Siedmiogród?

Inna nazwa Siedmiogrodu to Transylwania. Z czego jest słynna Transylwania? Stefan Batory pochodził właśnie z Transylwanii. Ale czy wiecie kto jeszcze tam mieszkał? W Transylwanii około 100 lat przed Batorym mieszkał Wlad Palownik, którego nazywano Drakulą.

Aby zostać królem Polski Stefan Batory musiał się zgodzić na kilka warunków. Te warunki nazywa się po łacinie pacta conventa. Jakie to były warunki? Królem Polski została najpierw Anna Jagiellonka. Stefan Batory musiał się z nią ożenić. Anna miała 53 lata, a Batory 43. Był więc od niej młodszy o 10 lat. Kto z nich wyglądał starzej na obrazach? W tamtych czasach 53 lata to była już starość i wielu ludzi umierało w tym wieku. Chociaż zdarzali się ludzie, którzy żyli bardzo długo to najczęściej dorośli umierali właśnie mając około 50 lat. Ja mam właśnie 50 lat. Gdybym żył w średniowieczu to prawdopodobnie niedługo bym umarł. Dzisiaj jednak ludzie żyją aż do 80 lat i dłużej. Wracając jednak do Anny i Stefana. Mimo, że ona była starsza o 10 lat to przeżyła swojego męża. Anna żyła łącznie 73 lata, a Stefan tylko 53. Anna Jagiellonka zmarła 10 lat po Stefanie Batorym.

Co jeszcze obiecał Stefan Batory? Batory zgodził się na ustalenia konfederacji warszawskiej, czyli na tolerancję religijną. Ale co to znaczy tolerancja religijna? Dzisiaj tolerancja religijna oznacza traktowanie na równi wszystkich religii. W czasach Batorego oznaczało to tolerowanie czyli nie krzywdzenie.

Czyli Batory miał się ożenić z Anną Jagiellonką. Miał też tolerować inne religie. Poza tym miał pokonać Rosję i odebrać jej Inflanty. Gdzie się znajdują te Inflanty? Inflanty znajdują się tam, gdzie dzisiaj jest Estonia i Łotwa. Jest to niedaleko Finlandii. Inflanty dołączono do Litwy, a Litwa i Polska były wtedy jednym krajem.

Zachodzi pytanie, czy Batory spełnił te warunki? Najważniejszym była chyba wojna z Rosją o Inflanty. Stefan Batory przeprowadził trzy kampanie. Podczas pierwszej zdobył Połock, podczas drugiej Wielkie Łuki, a podczas trzeciej podszedł pod Psków. Gdy Batory był pod Pskowem car Iwan Groźny przysłał swoich posłów i prosił o pokój.

Ale czy Batory spełnił obietnicę, że ożeni się ze starszą od niego o 10 lat Annę Jagiellonkę? Stefan Batory rzeczywiście ożenił się z Anną Jagiellonką, ale poświęcił jej tylko trzy noce. Później jak donoszą niektórzy kronikarze król już nigdy nie przyszedł sam do swojej żony, a gdy pewnego razu ona postanowiła odwiedzić jego to on uciekł. Czy więc spełnił to przyrzeczenie? Co wy o tym myślicie?

Zaczęliśmy od najważniejszej wojny, którą przeprowadził Batory, a była to wojna z Rosją, która trwała parę lat. Właśnie na tej wojnie Batory się wsławił, ale to nie była jego pierwsza wojna jako króla Polski. Czy wiecie z kim walczył Batory zaraz po swojej koronacji? Być może słuchaliście już odcinka 87, gdzie mówiliśmy o historii Gdańska i o wojnie Polski z Gdańskiem. Jak do tego doszło? W 1575 roku doszło do podwójnej elekcji. Oznacza to, że wybrano dwóch królów. Ostatecznie zwyciężył Jan Zamoyski, który popierał Annę Jagiellonkę i Stefana Batorego. Jednak Gdańsk popierał innego kandydata - Maksymiliana II Habsburga. Gdy więc Batory już został królem nie został wpuszczony do Gdańska i wybuchła wojna. Kto w niej wygrał?

Gdańszczanie mieli swoją armię, ale 17 kwietnia 1577 doszło do bitwy pod...

Będziemy mówić dzisiaj o najsławniejszej polskiej agentce Krystynie Skarbek. Była ona bardzo piękna. Przed wojną startowała w konkursie miss Polonia. Była też bardzo wysportowana. Jeździła konno, wspinała się na wysokie góry oraz jeździła na nartach. Tak więc była zarówno piękna jak i bardzo wysportowana. W 1931 roku wygrała konkurs miss nart w Zakopanem.

Przed wojną jako agentka pracowała dla polskiego wywiadu. Przewoziła tajne dokumenty do Anglii. Później pojechała do Kenii, gdzie jej mąż był ambasadorem. W 1939 roku wybuchła wojna i Niemcy napadli na Polskę. Polski i angielski wywiad już wcześniej współpracowały. Krystyna zgłosiła się więc do angielskiego wywiadu prowadzonego przez premiera Wielkiej Brytanii czyli Winstona Churchilla. Jak się nazywał ten angielski wywiad?

Pracowała dla Special Operations Executive, w skrócie SOE. Na polski można to przetłumaczyć jako: Zarząd (lub Kierownictwo) Operacji Specjalnych. Od razu wysłano ją na Węgry. Co tam robiła?

Na Węgrzech było dużo internowanych polskich żołnierzy. Internowany to inaczej mówiąc uwięziony. Krystyna Skarbek pomagała im w ucieczkach oraz załatwiała im fałszywe dokumenty. Czy była jakoś specjalnie ubrana? Jak się ubiera szpieg? Krystyna Skarbek na Węgrzech udawała, że jest dziennikarką i ubierała się tak jak dziennikarka. Dzięki temu mogła jeździć po całych Węgrzech i rozmawiać z ludźmi udając, że pyta ich o rzeczy potrzebne jej do artykułu w gazecie.

Jak pamiętacie Krystyna Skarbek umiała też świetnie jeździć na nartach. Przed wojną wygrała tam konkurs na najpiękniejszą narciarkę w Zakopanem. To miasto, Zakopane, leży w pobliżu Tatr. Znajomość tego regionu i umiejętność jeżdżenia na nartach bardzo jej się przydały. Krystyna trzykrotnie przekradała się do Polski szlakiem tatrzańskim. Tatry to najwyższe góry w Polsce. Znajdują się na granicy polsko-słowackiej i właśnie tamtędy jako kurierka tatrzańska przechodziła aby kontaktować się z polskim ruchem oporu. Przeniosła im radiostację. Warto przypomnieć, że w tamtych czasach radiostacje były duże i bardzo ciężkie.

Później Krysytna Skarbek przeszła szkolenie dla szpiegów. Czego się uczyła? Jak już mówiliśmy już wcześniej potrafiła jeździć konno, wspinać się i jeździć na nartach. Później dostała inne zadania.

Krystyna Skarbek dalej przebywała na Węgrzech i starała się zdobyć plany. Jakie plany chciała zdobyć? Krystyna zdobyła np. informacje o tym, że Hitler chce uderzyć na Rosję w 1941 roku. Zdobyła informacje o planie Barbarossa. Tak właśnie Hitler nazwał plan ataku na Rosję. Krystyna zdobyła ten plan Barbarossa. Ale jak miała go przekazać do Anglii?

Jej praca była bardzo niebezpieczna. Co by się stało, gdyby ją złapano? Jak już mówiliśmy pracowała dla wywiadu, czyli pracowała jako szpieg w wielu krajach. W jakich? Np. w 1944 roku pomagała partyzantom we Francji. Uratowała z więzienia dwóch Francuzów oraz jednego Anglika.
W tym samym roku, w 1944 roku wybuchło powstanie warszawskie. Polscy żołnierze, którzy walczyli na zachodzie chcieli dostać się do Polski, aby pomóc.

Krystyna chciała się dostać do Polski, już nawet przygotowywano dla nich transport, ale ostatecznie nie polecieli. Czemu dowództwo SOE nie wysłało polskich agentów aby pomagali w powstaniu warszawskim?

W kolejnym roku, w 1945 wojna się skończyła. Co robiła Krystyna Skarbek po wojnie? Po wojnie poznała angielskiego szpiega. Nazywał się Ian Fleming. Postanowił napisać książkę o angielskim szpiegu. Nazwał go James Bond. W pierwszej książce zatytułowanej “Casino Royale” James Bond współpracuje z agentką Vesper Lynd. Fleming stworzył tą postać na wzór Krystyny Skarbek.

Podsumowując. Krystyna Skarbek była polską agentką, a później brytyjską. Czego można się od niej nauczyć?

Chociaż II wojna światowa zakończyła się ponad 75 lat temu dalej wiele informacji jest utajnionych. Np. brytyjski wywiad nie pozwala nikomu zajrzeć do...

Dzisiejszy odcinek powstał z lekcji online, którą mieliśmy 12 stycznia 2021 roku przez zooma. Wraz z grupą dzieci rozmawialiśmy o Wacławie II. W tej audycji będę wykorzystywał zarówno nagranie tamtej lekcji, ale także plan, plan tamtej lekcji. Chciałbym abyście z tej lekcji zapamiętali tylko jedną datę, konkretnie jeden rok - 1300. Wacław II został w 1300 roku koronowany na króla Polski. Ale zanim powiemy o tym więcej zacznijmy od początku.

Wacław II nie był Polakiem, urodził się w Pradze. Czy wiecie jakiego kraju stolicą jest Praga? Tak, Praga jest stolicą Czech, tak więc Wacław II był Czechem. Inna Praga jest dzielnicą Warszawy, ale my dzisiaj skupimy się na tej czeskiej Pradze, czyli na Pradze stolicy Czech. Wacław II urodził się w Pradze. Gdyby to była warszawska Praga musielibyśmy powiedzieć, że urodził się na Pradze. Ale on urodził się w stolicy Czech, a o tym się mówi, że urodził się w Pradze. Zapytajcie panią (lub pana) od polskiego dlaczego ktoś mieszka na warszawskiej pradze, a ktoś inny mieszka w czeskiej Pradze.

Wacław II urodził się w Pradze w 1271 roku. Gdy miał 7 lat stracił ojca. Był rok 1278 i doszło wtedy do bitwy pod Suchymi Krutami. Była to jedna z największych bitew średniowiecza. Właśnie tam zginął Przemysł Ottokar II, ojciec Wacława II. Śmierć ojca oznaczała, że teraz królem Czech zostanie właśnie Wacław II, ale jednocześnie dostał się on do niewoli. Jego ojciec walczył z Niemcami i teraz właśnie Niemcy zabrali Wacława do Berlina. Był tam w więzieniu przez 5 lat. Jego ojciec zginął, matka została w Pradze. Mały Wacław był trzymany samotnie. Przez tą niewolę nauczył się mówić po niemiecku. Niestety nikt nie nauczył go czytać i pisać. W tamtym okresie stał się też bardzo przesądny. Czy wiecie co to znaczy być przesądnym?

Wacław był małym chłopcem, który mieszkał bez rodziców i bał się wielu rzeczy. Czego szczególnie? Mały Wacław bał się ciemności, bał się burzy oraz bał się miauczenia kotów. Szczególnie to ostatnie jest dziwne dla nas. Co jednak robił Wacław II podczas burzy. Ten król miał skrzynię, w której trzymał relikwie. Gdy była burza i bardzo się bał to wchodził do tej skrzyni, bo tam czuł się bezpieczny. A co to są relikwie? Relikwie to kawałki ciał osób uważanych za święte lub przedmioty, których te osoby używały. Dlaczego bał się tych rzeczy?

Inną rzeczą, która wyróżniała Wacława II było to, że chciał osiągnąć dwie rzeczy na raz. W jego czasach ludzie podziwiali dwie grupy. Podziwiano świętych oraz podziwiano rycerzy. Wacław II chciał osiągnąć obie te rzeczy. Chciał być sławnym wodzem jak Aleksander Wielki, ale chciał też zostać świętym. Jak myślicie czy można jednocześnie być świętym i podbijać inne narody? Tak, Krzyżacy też tego próbowali. Byli mnichami, którzy podbijali inne narody. Ale czy tacy ludzie, co podbijają mogą zostać świętymi? Wacław II jednak tego próbował. Zgromadził wielką armię i dołączał do swojego królestwa kolejne narody. Jednocześnie jednak wygolił sobie głowę jak mnich i w niektóre dni słuchał nawet po 20 mszy. W średniowieczu nie było jednego wzoru dla mszy. Wacław II żył na przełomie 12 i 13 wieku, a pierwszy wzór mszy pochodzi dopiero z 16 wieku z soboru trydenckiego, gdzie ustalono jak ma wyglądać tz. msza trydencka. Różnice w tamtej mszy to nie tylko czas, ale także ustawienie kapłana, który stał przodem do ołtarza, a tyłem do wiernych. No i oczywiście tamte msze były po łacinie.

Wacław II ożenił się w 1285. Miał wtedy 14 lat. Jego żona Guta von Habsburg też miała 14 lat. Jednak po ślubie ojciec Guty, który był królem niemieckim zabrał córkę z powrotem do Niemiec. Po co więc zawarto to małżeństwo? Po co się żenili władcy? Tak, władcy, książęta, królowie nie żenili się z miłości. Guta przyjechała do swojego męża Wacława II po dwóch latach. Był rok 1287 i oboje mieli po 16 lat. Mam teraz dla was zadanie z matematyki. Guta przez 9 lat co roku rodziła dzieci. Najczęściej rodziła jedno dziecko, ale raz się zdarzyło,...

Dziś będziemy mówić o historii Nowego Sącza. Na mapie to miasto można znaleźć prawie na samym dole. Przebiega tamtędy droga z Krakowa na Słowację. Czy historia Nowego Sącza jest ciekawa? Działo się tam naprawdę sporo, ale sami posłuchajcie.

Księciem krakowskim był Leszek Czarny. Ożenił się on z Gryfiną. Niestety nie mieli dzieci. Po śmierci swojego męża Leszka Czarnego jego żona czyli Gryfina zamieszkała w klasztorze w Starym Sączu. Tytułowano ją panią sądecką. Dała ona tą ziemię swojemu siostrzeńcowi Wacławowi II, królowi Czech. On postanowił zbudować tam duże miasto, bo Stary Sącz wydawał mu się za mały.

Do naszych czasów przetrwał dokument lokacyjny Nowego Sącza. Posłuchajcie:
Rzeczone miasto ma być założone na prawach powszechnych magdeburskich, jakie obecnie w mieście Krakowie obowiązują. Czy zrozumieliście te słowa? Jest napisany trochę innym językiem od współczesnego języka polskiego.

Wacław II kazał napisać w tym dokumencie, że Nowy Sącz ma zostać założony na prawach magdeburskich, tak jak Kraków. Co to znaczy? W Niemczech było miasto Magdeburg, które miało swoje prawa. Gdy zakładano jakieś nowe miasto ludzie zamiast wymyślać prawa od początku kopiowali te prawa z Magdeburga. Wiele miast powstało na prawie magdeburskim nie tylko w Niemczech, ale także w Polsce. Szczególnie w Małopolsce było wiele miast na prawie magdeburskim. Np. Kraków i właśnie Nowy Sącz.

Wracając do Wacława II - on kazał napisać ten dokument, bo ten król nie potrafił pisać. Niedługo będziecie mogli posłuchać osobnego odcinka o Wacławie II.

W herbie Nowego Sącza jest Małgorzata Antiocheńska, którą zwykle maluje się z wydłużonym krzyżem oraz smokiem. Małgorzata zwykle godzi tym krzyżem w paszczę smoka i taki właśnie obraz jest w herbie Nowego Sącza.

Nowy Sącz leży niedaleko Starego Sącza. To nowe miasto zbudowano na drodze z Węgier do Krakowa. Tędy zawsze jechali podróżujący z Węgier do Polski i z Polski na Węgry. Tędy jechała Elżbieta Łokietkówna na Węgry aby zostać królową Węgier.
Gdy Elżbieta Łokietkówna była królową Węgier, królem Polski został Kazimierz Wielki. O tym królu mówi się, że zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną. Nie zdziwi was chyba więc to, że zamek w Nowym Sączu wybudował właśnie Kazimierz Wielki. Gdy on zmarł tędy przyjechał jej syn jego siostry Elżbiety Łokietkówny - Ludwik Węgierski. Przyjechał aby zostać królem Polski. Wrócił razem ze swoją matką, która później w jego imieniu rządziła Polską. A gdy zmarł Ludwik Węgierski właśnie przez Nowy Sącz przyjechała z Węgier do Krakowa Jadwiga, która została królem, a potem wyszła za mąż za Władysława Jagiełłę.

Z tego właśnie powodu, że przechodziła tutaj taka ważna droga właśnie w Nowym Sączu odbyła się ważna narada. Pewnie słyszeliście o bitwie pod Grunwaldem, do której doszło w 1410 roku. Rok wcześniej, czyli w 1409 król Polski Jagiełło oraz książe Litwy Witold spotkali się w Nowym Sączu, ale dlaczego tak daleko od Krzyżaków?

Gdy doszło do wojny z zakonem krzyżackim król Jagiełło miał problem. Musiał walczyć na północy (czyli u góry mapy) z Krzyżakami, ale nie tylko tam. Krzyżacy mieli sojusznika, mieli przyjaciela.

Gdy więc Jagiełło z Witoldem spotkali się w 1409 roku w Nowym Sączu ustalili tutaj plan walki z Krzyżakami na północy, czyli u góry mapy, ale jednocześnie przygotowali Nowy Sącz do obrony przed królem Węgier. Gdy rok później Jagiełło i Witold walczyli z Krzyżakami z południa rzeczywiście uderzyli Węgrzy. Na szczęście nie potrafili zdobyć zamku w Nowym Sączu.

Jak może pamiętacie z odcinka 61 o Zawiszy Czarnym, ten rycerz walczył zarówno dla króla Węgier jak i dla króla Polski. To właśnie Zawisza Czarny doprowadził do pokoju między królem Polski Władysławem Jagiełłą, a Zygmuntem Luksemburskim królem Węgier.

W tamtych czasach starostwo spiskie było na Węgrzech. Dzisiaj w tym miejscu jest Słowacja. Jakbyście z Nowego Sącza pojechali na...

W odcinku 88 zakończyliśmy na działaniach 10 Brygady Kawalerii we wrześniu 1939 roku. Maczek i jego żołnierze walczyli dzielnie, aż do otrzymania rozkazu wycofania się na Węgry. Podczas wycofywania się 10 Brygada Maczek odnalazł swoją żonę z dwójką małych dzieci. Razem wyjechali na Węgry. Polska miała układ z Francją. Tak więc polscy żołnierze opuszczali terytorium Polski, ale wcale nie zamierzali poprzestać walczyć. Chcieli się wszyscy dostać do Francji i z drugiej strony uderzyć na Hitlera. W 1939 roku Francja miała największą armię na świecie. Mieli oni też bardzo dobry sprzęt, np. świetne czołgi.

Po wycofaniu się z Polski do Francji przybyło wielu polskich żołnierzy. We Francji Brygada zaczęła się zmieniać w dywizję. Brygada to około 4-5 tysięcy żołnierzy, a dywizja może mieć aż 15 tysięcy. Tak więc dywizja jest gdzieś trzy razy większa od brygady.

Francuzi byli sojusznikami Polski. Gdy Hitler zaatakował Polskę w 1939 roku. Francuzi powinni zaatakować Hitlera z drugiej strony. Niestety tego nie zrobili. Teraz gdy w 1940 roku polscy żołnierze przybyli przybyli do Francji. Mieli dostać broń i czołgi. Ale Francuzi dawali sprzęt Polakom bardzo wolno. Uważali, że jeżeli Polacy przegrali w 1939 roku oznacza to, że są słabymi żołnierzami.

Jak mówiliśmy w odcinku 88 - 10 Brygada Kawalerii Maczka nie została rozbita w 1939 roku. Brygada szykowała się do kontrataku na Niemców z okolic Lwowa. Wtedy na Polskę z drugiej strony napadli Rosjanie, a Maczek dostał rozkaz wycofania się na Węgry. Rok później we Francji to właśnie generał Maczek miał najwięcej doświadczenia jak walczyć z Niemcami. Francuzi uważali jednak, że mają największą armię na świecie oraz najlepsze czołgi i że bez problemów pokonają Niemców. Czy tak się stało?

Niemcy zaatakowali Francję 10 maja 1940 roku czyli 8 miesięcy po ataku na Polskę we wrześniu 1939 roku. Niemcy zaatakowali 10 maja 1940 roku, a już 21 maja przecięli Francję na pół. Tak więc w 11 dni Francja była już prawie pokonana. Na północy w okrążeniu znalazły się wojska angielskie, które też pomagały Francuzom. Anglicy jednak stwierdzili, że Francji nie da się już pomóc i zaczęli uciekać z Dunkierki. Z kolei na południu Francuzi sobie przypomnieli, że mają także polskich żołnierzy, w tym generała Maczka.

Gdy Polacy przybyli do Francji w marcu 1940 roku dostali parę starych czołgów. Teraz w połowie maja 1940 roku jechały czołgi, wozy pancerne i inne pojazdy jeden za drugim. Francuzi chcieli aby Polacy od razu byli gotowi do walki. Nie można od razu wysłać żołnierzy ze sprzętem, którego nie znają. Francuzi chcieli jednak aby Polacy poszli walczyć albo oddali sprzęt. W tej sytuacji generał Maczek sam wybrał mały oddział, który pierwszy dostał czołgi i sam nim dowodził. Ten oddział nazwano 10 brygadą kawalerii pancernej. Generał Maczek uderzył na Niemców, którzy nie spodziewali się takiego ataku. Niestety za Polakami nie poszły oddziały Francuskie. Wkrótce w czołgach skończyło się paliwo i polscy żołnierze musieli pieszo przebijać się na południe w kierunku Marsylii.

Powtórzyła się sytuacja z września 1939 roku. Wtedy polskie oddziały przeszły na Węgry, które były sojusznikiem Polski. W międzyczasie jednak Węgrzy stali się sojusznikiem Hitlera i aresztowali Polaków, którzy musieli uciekać. Teraz Polacy byli sojusznikami Francji. Ale Francuzi się poddali i zostali sojusznikiem Hitlera. Polacy musieli uciekać z Francji z fałszywymi dokumentami tak jak wcześniej uciekali z Węgier. Generał Maczek i jego żołnierze dostali się do francuskiego portowego miasta Marsylii. Tam Polacy sobie załatwiali fałszywe dokumenty i przekradali się do Hiszpanii. Wszystkim żołnierzom udało się załatwić fałszywe paszporoty. Wszystkim poza generałem Maczkiem. Niemcy chcieli go aresztować i dlatego Francuzi go pilnowali. Generał przebrał się więc z Araba i popłynął do Casablanki w Maroku.

W Wielkiej Brytanii generał Maczek został dowódcą 10 brygady...

Dzisiaj będziemy mówić o wojnie secesyjnej czyli o wojnie domowej w Stanach Zjednoczonych. Historia USA jest dość krótka. Ten kraj powstał mniej więcej wtedy gdy Polska znalazła się pod zaborami. Tacy polscy żołnierze jak Kościuszko czy Pułaski walczyli w wojnie o niepodległość USA. To się działo w 18 wieku. Stany zjednoczone ogłosiły niepodległość w 1776 roku. Pierwszy rozbiór Polski to 1772. Minęło prawie sto lat i w 1861 wybuchła wojna secesyjna. W wojnie o niepodległość USA brali udział Kościuszko i Pułaski, a w tej wojnie, która wybuchła prawie 100 lat później brał udział inny sławny Polak - Włodzimierz Krzyżanowski.

Krzyżanowski urodził się w 1824 roku podczas zaborów. Urodził się w Wielkopolsce czyli w zaborze pruskim. Czy rodzina Krzyżanowskiego poddała się i zgodziła na to, że już nie ma Polski?

Polacy wciąż walczyli o niepodległość. Najpierw w 1815 razem z Napoleonem walczył ojciec Włodzimierza. Później gdy wybuchło powstanie listopadowe w 1830 walczył jego brat. Sam Włodzimierz walczył podczas powstania wielkopolskiego w 1846 roku. Prawie co 15 lat. Niestety każda z tych walk zakończyła się niepowodzeniem. Upadło też powstanie wielkopolskie w 1846, w którym brał udział Krzyżanowski. Zaborcy chcieli ukarać Polaków, którzy wzięli udział w tym powstaniu. Co zrobił Krzyżanowski?

Tak jak wcześniej Pułaski i inni walczyli w Polsce, ale po przegranej musieli uchodzić za granicę. Tak stało się również po tym powstaniu wielkopolskim z 1846 roku. Krzyżanowski i wielu innych Polaków wyjechało wtedy do USA.

Być może nigdy wcześniej nie słyszeliście o Krzyżanowskim, ale pewnie słyszeliście o jego sławnym kuzynie. Kiedyś będziemy musieli także nagrać odcinek o Chopinie, najsłynniejszym polskim pianiście. Dzisiaj jednak skupimy się na jego kuzynie Włodzimierzu Krzyżanowskim. Co najpierw musiał zrobić Krzyżanowski po przybyciu do USA?

Później został inżynierem i budował kolej. Poznał wtedy generała Burnett oraz jego córkę Caroline, z którą się później ożenił. Przenieśli się razem do Waszyngtonu, gdzie Krzyżanowski założył własną firmę. Krzyżanowski zainteresował się polityką. W USA były wtedy dwie wielkie partie, które istnieją do dzisiaj. Wstąpił też do partii republikańskiej. W 1860 roku wspierał Abrahama Lincolna, który chciał zostać prezydentem.

W 1860 roku w USA odbywała się walka wyborcza. Te dwie partie walczyły o to, aby ich człowiek dostał najwięcej głosów i został prezydentem. Niestety taka walka o głosy przerodziła się później w prawdziwą walkę. Dlaczego? Wybory w USA w 1860 roku wygrała partia republikańska i prezydentem w 1861 roku został Abraham Lincoln. Wszyscy wiedzieli, że ten prezydent nie lubi niewolnictwa. Głosowali na niego głównie ludzie z północy z partii republikańskiej, a przeciwko niemu głosowali ludzie z południa z partii demokratycznej. Gdy południe i demokraci przegrali postanowili odłączyć się od północy. Dlatego o tej wojnie często się mówi jako o wojnie północy z południem.

Dlaczego doszło do wojny? Wygrał Lincoln, który nie lubił niewolnictwa, a więc stany, które przegrały postanowiły się odłączyć i założyły konfederację. Dlatego południe nazywa się także konfederacją. A północ chciała pozostać w unii dlatego ich nazywa się unionistami. Nie martwcie się jeżeli nie pamiętacie tego wszystkiego. Najważniejsze aby pamiętać, że północ chciała uwolnić niewolników, a południe nie. Co zrobił Krzyżanowski?

Jak już mówiliśmy przed chwilą Krzyżanowski wspierał Lincolna i jego partię republikańską w walce wyborczej. Teraz postanowił też wesprzeć Lincolna w prawdziwej walce, którą zaczęli południowcy. Krzyżanowski nie służył wcześniej w amerykańskiej armii, tak więc dostał najniższy stopień czyli został szeregowcem w wojsku amerykańskim. Wtedy wydarzyło się jednak coś, co przyniosło mu później awans.

Krzyżanowski namówił wielu Polaków. Być może swoich kolegów, z którymi walczył razem jeszcze w Polsce podczas...

Dzisiaj będziemy mówić o generale Maczku, a będzie mi pomagał Janek oraz jego tata Krzysztof. Janka interesuje głównie okres II wojny światowej. A z tego okresu 1 Dywizja Pancerna generała Maczka i oczywiście bitwa pod Falaise. Zacznijmy więc od początku.

Stanisław Maczek urodził się w okolicach Lwowa w czasach zaborów. Później wraz z rodzicami zamieszkał w tym mieście, czyli we Lwowie. Tam w roku 1912 wstąpił do Związku Strzeleckiego, gdzie komendantem był Józef Piłsudski. Z tego związku powstały później Legiony Polskie w tym także słynna I Brygada. Maczek był w tym związku, ale nie trafił do Legionów. Dlaczego?

Maczek był członkiem Związku Strzeleckiego. W 1914 roku członkowie tego związku stali się legionistami, ale Maczek został wcześniej powołany do wojska austriackiego. Lwów, w którym mieszkał Maczek był w zaborze austriackim. Gdy więc wybuchła I wojna światowa Maczek został wcielony do armii austryjackiej i wysłano go do walki w górach na granicy między Austrią i Włochami. Pamiętacie w jakich latach była I wojna światowa?

I wojna światowa trwała od 1914 do 1918. Wtedy nie było Polski tak więc niektórzy Polacy walczyli w wojsku rosyjskim, niektórzy w wojsku niemieckim, a niektórzy jak Maczek w wojsku austriackim. Były też Legiony Piłsudskiego, ale one też walczyły dla Austrii. Polacy w każdym zaborze musieli walczyć w wojsku zaborcy. Tak więc Polacy ze Lwowa walczyli w wojsku austriackim, które nazywano cesarsko-królewskim, albo w skrócie CK. Maczek walczył w górach na nartach. Jego żołnierzami byli głównie Chorwaci. Dogadywał się z nimi świetnie, bo chociaż sam Maczek był Polakiem i urodził się niedaleko Lwowa, to jego ojciec pochodził właśnie z Chorwacji. A czy pamiętacie co się wydarzyło 11 listopada 1918 roku?

Tego dnia podpisano zawieszenie broni, czyli skończyła się I wojna światowa. Tego samego dnia Polska odzyskała niepodległość. 11 listopada 1918 roku to data ważna dla całego świata. Właśnie tego dnia skończyła się I wojna światowa. To także bardzo ważna data dla Polski. Właśnie 11 listopada 1918 roku Polska odzyskała niepodległość. Niestety skończyła się jedna wojna, a zaraz potem zaczęły się inne wojny.

1 listopada 1918 roku wybuchła wojna polsko-ukraińska. Przypomnę, że I wojna światowa skończyła się 11 listopada, już 1 listopada wybuchła wojna polsko-ukraińska. Tak więc ta nowa wojna zaczęła się jeszcze gdy trwała I wojna światowa. Co zrobił Stanisław Maczek? Był przecież daleko aż na granicy austriacko-włoskiej. Co się stało z austryjacką armią 11 listopada 1918 roku?

Tego dnia rozpadła się armia austriacka i każdy żołnierz odchodził do swojego domu. Maczek postanowił pojechać do swojego miasta rodzinnego czyli Lwowa. 14 listopada zgłosił się do powstającej polskiej armii i dostał dowództwo nad oddziałem, który jechał walczyć o Lwów.
(jego adiutant był Ukraińcem i walczyli potem przeciwko sobie). W armii austryjackiej służyli żołnierze z wielu narodów. Mówiłem wam już o tym, że Maczek miał wielu Chorwatów w swoim oddziale. Ale w tej armii służyli także Ukraińcy. Teraz gdy armia austriacka się rozpadła wszyscy pojechali do swoich krajów. Polacy do Polski, Ukraińcy na Ukrainę, a Chorwaci do Chorwacji. Tyle, że Polska się dopiero tworzyła, tak samo Ukraina. I zarówno Polacy jak i Ukraińcy chcieli mieć Lwów w swoim kraju. Tak więc walczono głównie o Lwów, czyli tereny, gdzie urodził się Maczek.

11 listopada rozpadała się armia austriacka i Maczek jak najszybciej się dało wrócił do powstającej Polski. Jego adiutant, który był Ukraińcem wrócił na Ukrainę i potem walczyli przeciwko sobie. Gdy 14 listopada Maczek przybył do Polski od razu zgłosił się do wojska. Był tam już oddział gotowy do walki, ale nie miał dowódcy - został nim właśnie Stanisław Maczek. Jak walczył podczas wojny polsko-ukraińskiej?

Polacy i Ukraińcy walczyli o Lwów, czyli miasto, gdzie się urodził Stanisław Maczek. Podczas tej wojny utworzył on...

Dziś będziemy mówić o historii Gdańska, a pomagać mi będą Michał i Wojtek. Michał ma 8 lat, a Wojtek 7. Od czasu do czasu będzie też słychać 2-letniego Frania, który też chciał wziąć udział.

Historia Gdańska jest dość skomplikowana. Dlaczego? Gdańsk był pod panowaniem Polaków, Niemców oraz wielokrotnie był niezależny. Tak więc wielokrotnie usłyszycie dzisiaj o tym jak Polacy zdobyli Gdańsk, potem oderwał się od Polski, później znowu go Polacy zdobyli, potem Niemcy, potem oderwał się od Niemców i sam dołączył do Polski. I tak w kółko. W spisanej historii Gdańsk był przynajmniej 4 razy osobnym Państwem, przynajmniej 4 razy był pod rządami Polaków i przynajmniej 4 razy był pod rządami Niemców. Gdańsk też długo opierał się wprowadzeniu chrześcijaństwa. W 997 do Gdańska przybył św. Wojciech wraz z wojami Bolesława Chrobrego. Czy pamiętacie kim był św. Wojciech.

Gdańszczanie dali się wtedy ochrzcić ale raczej dlatego, że bali się wojów, czyli żołnierzy Chrobrego. W tamtych czasach zmuszano ludzi do przyjmowania chrześcijaństwa. Może pamiętacie, że po Bolesławie Chrobrym władcą został Mieszko II Lambert. On utracił Polskę. W tamtych czasach doszło też do reakcji pogańskiej. Większość ludzi wróciła do religii pogańskiej czyli np. spalili kościoły i ponownie zaczęli czcić Światowida. Tak właśnie zrobili Gdańszczanie. Kiedy więc stali się oni chrześcijanami?

Św. Wojciech przybył w 997 i ochrzcił Gdańszczan, ale oni potem wrócili do pogaństwa. Dopiero w 1186 ponownie przyjęli chrześcijaństwo. Tak więc minęło prawie 200 lat. Jak uważacie dlaczego Gdańszczanie odrzucili początkowo odrzucili chrześcijaństwo i przyjęli je dopiero 189 lat później.

Tak więc Pomorze i Gdańsk przyłączyli do Polski Mieszko I i Bolesław Chrobry, ale stracił je Mieszko II. Kto ponownie przyłączył Pomorze i Gdańsk do Polski?

Po Krzywoustym nastąpiło rozbicie dzielnicowe. Polska podzieliła się na wiele różnych części. Synowie Bolesława III Krzywoustego dostali po kawałku Polski, ale mieli słuchać najstarszego z rodziny, którego nazywano seniorem albo princepsem. Ostatnim takim seniorem uznawanym przez wszystkich był Leszek Biały. Co się z nim stało?

Leszek Biały został zabity w 1227 niedaleko Gąsawy. Wielu historyków mówi, że za tym zabójstwem stał władca Pomorza czyli Świętopełk Pomorski. Do czego to doprowadziło? Polska była już podzielona na części, ale był jeden władca czyli senior. Niestety teraz gdy zginął Leszek Biały Polska już naprawdę się podzieliła na stałe. Jedną z takich części, która wtedy się oderwała od Polski było Księstwo Pomorskie pod rządami Świętopełka. Ponownie Gdańsk stał się niepodległy.

Czy pamiętacie komu udało się połączyć Polskę na nowo po rozbiciu dzielnicowym? Był to król Władysław Łokietek. On ponownie przyłączył także Pomorze i Gdańsk do Polski. Niestety na Gdańsk ktoś napadł.

Na Gdańsk napadli Brandenburczycy czyli Niemcy z zachodu. Łokietek nie mógł przybyć z pomocą i polecił, aby zapłacono Krzyżakom za pomoc. Gdańszczanie wezwali więc Krzyżaków na pomoc, a oni najpierw obronili Gdańsk przed Brandenburczykami, a potem sami zdobyli Gdańsk. Krzyżacy też byli Niemcami, ale ze wschodu. Tak więc wtedy Gdańsk pierwszy raz stał się niemieckim miastem.

Gdy Krzyżacy zdobyli Gdańsk zbudowali tam sobie zamek. Gdańszczanie nie lubili Krzyżaków, woleli należeć do Polski. Zrobili więc powstanie i wypędzili Krzyżaków z Gdańska, a ten zamek rozebrali. Tak więc dzisiaj w Gdańsku nie ma już zamku krzyżackiego. Gdańszczanie poprosili też króla Polski - Kazimierza Jagiellończyka, aby im pomógł. Jednak Kazimierz IV Jagiellończyk nie był dobrym wodzem i nie potrafił pokonać Krzyżaków. Wojna też jest bardzo droga, ale Gdańsk był bogaty i dawał pieniądze królowi Polski na tą wojnę. Trwała ona 13 lat i dlatego nazywa się ją wojną trzynastoletnią. W ten sposób Gdańsk stał się częścią Polski, ale inaczej niż poprzednio. Poprzedni władcy przyłączali Gdańsk i...

Dzisiaj będziemy mówić o Kazimierzu Pułaskim. Jeżeli mieszkacie w Polsce to być może nie słyszeliście wiele o nim, ale jeżeli mieszkacie w Stanach Zjednoczonych to na pewno znacie Pułaskiego. W USA w wielu Stanach Polonia robi parady w pierwszy poniedziałek marca, obchodzą wtedy Casimir Pulaski Day. Poza tym w całych Stanach Zjednoczonych jest obchodzony General Pulaski Memorial Day czyli Dzień Pamięci Generała Pułaskiego. Jak to się stało, że Pułaski jest tak mało znany w Polsce, a tak dobrze znany w USA?

Być może już słuchaliście odcinków 66 i 67, w których wspominałem o Polakach walczących za granicami Polski. Kazimierz Pułaski walczył jednak także w Polsce. Zacznijmy jednak od początku. Kim był? Urodził się w Warszawie w 1745 roku w rodzinie szlacheckiej. Jego rodzina miała ciekawy herb. Ten herb nazywa się Ślepowron, co jest ciekawe, bo jak przed chwilą mówił Maks w herbie jest czarny kruk, a ślepowrony są raczej szare. Być może ktoś z was kiedyś zostanie historykiem i rozwiąże tą zagadkę - czemu herb nazywa się Ślepowron choć jest w nim czarny kruk?

Kazimierz Pułaski urodził się w 1745 roku gdy królem Polski był August III Sas. Syn tego króla został księciem kurlandzkim. Właśnie u niego służył Kazimierz Pułaski. Jednak w 1763 roku ten książę został wyrzucony z Kurlandii przez Rosjan. Rok wcześniej cesarzową Rosji została Katarzyna Wielka. Kazimierz Pułaski był obecny gdy wojska rosyjskie, wojska Katarzyny Wielkiej wyrzucały księcia Kurlandii. Pułaski wrócił do Polski i brał udział w elekcji ostatniego króla Polski.

Stanisław August Poniatowski został wybrany na króla Polskie w 1764 roku. Miał on poparcie Katarzyny Wielkiej carycy rosyjskiej. W tamtych czasach król Polski był tylko takim malowanym królem. Tak naprawdę król nie rządził - rządzili Rosjanie. Gdy Poniatowski został wybrany obiecał coś Polakom.

W tamtych czasach każdy kraj miał ustaloną główną religię i władca takiego kraju musiał należeć do tej religii. Np. Katarzyna Wielka była protestantką, ale gdy wyjechała do Rosji przeszła na prawosławie. Katarzyna nie mogłaby zostać carycą gdyby nie przeszła na religię prawosławną. Tak samo król Polski musiał być katolikiem i mógł się ożenić tylko z katoliczką.

Cztery lata po koronacji Stanisław August Poniatowski oddał Polskę Rosji. W lutym 1768 roku podpisano układ o wieczystej przyjaźni z Rosją, a także dano równouprawnienie innowiercom. Czy rozumiecie co to oznaczało? Wieczna przyjaźń z Rosją znaczyła, że Polska nigdy nie będzie już walczyć z Rosjanami, a równouprawnienie dla innowierców znaczyło, że ludzie, którzy nie są katolikami będą mieli takie same prawa jak katolicy. Te dwie rzeczy na pozór wydają się dobre - bo co jest złego w przyjaźni z sąsiadem, albo co jest złego w tym, że ludzie, którzy mają inne religie będą mieli takie same prawa? Dzisiaj w Polsce każdy może zostać prezydentem niezależnie od tego jaką ma religię. Co więc wtedy było złego w tej przyjaźni i równych prawach dla innowierców?

Politycy potrafią kłamać i ładnymi słowami mówić o złych rzeczach. Ta przyjaźń nie była prawdziwa - Rosja zmuszała Polskę do tego układu i tak naprawdę znaczyło to, że Rosja będzie rządzić Polską, że Polska nie będzie miała własnego zdania, ale zawsze będzie słuchać Rosji. A te równe prawa dla innowierców? Prawosławna Rosja i protestanckie Prusy chciały zmusić Polaków, aby pozwalali na to aby królem był innowierca czyli ktoś kto nie jest katolikiem. Chcieli aby innowiercy mogli mieć także inne pozycje w Polsce. Co ciekawe chcieli Polskę zmusić do przyjęcia innowierców, ale sami nie chcieli tego zrobić w swoich krajach. Wtedy powstała konfederacja barska. Ale co to było? Konfederacja barska to według wielu historyków było pierwsze powstanie przeciwko Rosji.
Kto z rodziny Pułaskich walczył w tej konfederacji?

Kazimierz Pułaski był bardzo młody. W momencie gdy zawiązano konfederację barską miał 23 lata, ale to on został dowódcą wojsk...

Izydor Borowski urodził się w 1776, cztery lata po pierwszym rozbiorze Polski. Gdy miał 18 lat, w 1794 wziął udział w insurekcji kościuszkowskiej. Po przegranej i trzecim rozbiorze Polski w 1795 Izydor Borowki wraz z wieloma Polakami uciekł do Włoch i wstąpił do Legionów Polskich we Włoszech.
Niestety zamiast wyzwalać Polskę Borowski wraz z innymi legionistami został wysłany do tłumienia powstania niewolników na Haiti. Polacy przeszli na stronę powstańców i wielu z nich zostało na Haiti.
Izydor Borowski dołączył jednak do bojowników o niepodległość Ameryki Łacińskiej. Najpierw walczył razem z Francisco de Miranda, a potem dołączył do Simona Bolívara. Borowski wsławił się w bitwie pod Boyacą, która doprowadziła do zwyciężenia sił hiszpańskich i powstania Wielkiej Kolumbii.
Gdy kraje w Ameryce Łacińskiej zdobyły niepodległość, Borowski zgodnie z hasłem za wolność naszą i waszą wyjechał do Persji. Został tam wezyrem i wsławił się jako bohater narodowy także Persji.

Dzisiaj będziemy mówić o niewolnictwie. W naszych czasach niewolnictwo zwykle kojarzy się z czarnymi niewolnikami pracującymi na plantacjach bawełny w Stanach Zjednoczonych. Jednak niewolnictwo było kiedyś we wszystkich krajach, a niewolnikami byli ludzie o każdym odcieniu skóry. Nie tylko z rasy czarnej, ale także białej czy żółtej. W wielu krajach niewolnictwo istnieje do dzisiaj. My jednak dzisiaj skupimy się na niewolnictwie na ziemiach polskich.

W przeszłości w Europie wiele narodów dostawało się w niewolę. Najwięcej jednak niewolników pochodziło z pośród Słowian. Ale kim są Słowianie? Słowianie to ludzie mówiący podobnymi językami. Do Słowian należą Polacy, Czesi, Rosjanie i wiele innych narodów. Pamiętacie może legendę o Lechu, Czechu i Rusie? Ta legenda właśnie opowiada, że Lechici czyli Polacy są braćmi Czechów i Rusów. Są braćmi, bo wszyscy są Słowianami.

Niestety w średniowieczu, a także później właśnie Słowianie najczęściej stawali się niewolnikami. W tamtych czasach Germanie, Bizantyjczycy, później także Turcy i Tatarowie napadali na Słowian, brali ich w niewolę i sprzedawali. Niektórzy z tych słowiańskich niewolników trafiali ze wschodu aż na zachód do dalekiej Hiszpanii. Tych słowiańskich niewolników było tak wielu, że z czasem słowo Słowianin zaczęło oznaczać niewolnika. Słychać to jeszcze w naszych czasach np. w języku angielskim czy hiszpańskim.

po angielsku niewolnik - slave
po angielsku Słowianin - Slav
po hiszpańsku niewolnik - esclavo
po hiszpańsku Słowianin - eslavo

Co robili ci niewolnicy słowiańscy? Wielu z nich trafiało do krajów, w których była inna religia, np. islam. Zmieniano im imiona, uczono języka arabskiego. Dziewczynki zostawały żonami ludzi, którzy je kupili, a chłopców szkolono na żołnierzy. Niektórzy z tych małych chłopców wyszkolono na żołnierzy i wysłano do walki w Hiszpanii. Co ciekawe, ci żołnierze się później zbuntowali i w Hiszpanii w średniowieczu powstało królestwo Słowian. Na jakim terytorium w Hiszpanii rządzili tamci Słowianie? Tych małych słowiańskich chłopców wyszkolono na żołnierzy, dano im arabskie imiona, a potem wysłano ich do walki z chrześcijanami w Hiszpanii. Oni jednak się zbuntowali i zrobili swoje własne królestwo, które obejmowało miasto Dénia oraz wyspy: Majorka, Minorka i Ibiza.

Dlaczego Słowianie tak często stawali się wtedy niewolnikami? Jak już mówiłem napadali na nich Germanie, Bizantyjczycy, a później także Turcy i Tatarzy. Niestety królowie słowiańscy sami też sprzedawali innych Słowian. Być może słyszeliście o św. Wojciechu, który przybył do Polski za czasów Bolesława I Chrobrego. Przyjechał on nawracać pogan na chrześcijaństwo, ale wcześniej w Czechach próbował zapobiec sprzedawaniu słowiańskich niewolników do krajów muzułmańskich. Najczęściej jednak Słowianie stawali się niewolnikami podczas napadu. Jednym takim wydarzeniem się dzisiaj zajmiemy.

Co wydarzyło się w 1575 roku i dlaczego? W 1575 roku polskę najechali Tatarzy, którzy byli najemnikami Turków. Ten najazd im się udał i zdobyli wielu niewolników. Niektórzy historycy mówią, że zabrano w niewolę aż 50 tysięcy ludzi. Udało im się to, bo w Polsce było wtedy bezkrólewie. Ale co to znaczy?

Na początku 1575 roku król Polski Henryk Walezy wyjechał do Francji, aby zostać jednocześnie królem także Francji. Polacy dyskutowali czy oznacza to, że w Polsce jest bezkrólewie czy nie? Polska wprawdzie miała króla, ale przebywał on we Francji. I wtedy właśnie doszło do spustoszenia Podola.

Jan Kochanowski, polski poeta napisał o tym wiersz. Jest to Pieśń o spustoszeniu Podola. Posłuchajcie, jest ona po staropolsku. Ciekawy jestem jak wiele zrozumiecie z tej pieśni.

Wieczna sromota i nienagrodzona
Szkoda, Polaku: ziemia spustoszona
Podolska leży, a pohaniec sprosny,
Nad Niestrem siedząc, dzieli łup żałosny.

Kochanowski mówił tutaj o spustoszeniu ziemi podolskiej oraz o...

Ta lekcja będzie dotyczyć husarii. Było to wojsko, dzięki któremu Polacy wygrali wiele bitew. Byli to żołnierze, którzy potrafili pokonać armie, które były kilka, albo nawet kilkakrotnie większe. Była to polska ciężka jazda, której się bały armie całej Europy oraz Azji.

Skąd się wzięła husaria w Polsce? W języku serbskim jest słowo “usar”, które oznacza wojownika na koniu. W 14 i 15 wieku na Europę zaczęła najeżdżać Turcja. Najpierw zdobywała kraje na południu Europy. Turcja podbiła Bułgarię i później także Serbię. Kiedy to było? Mniej więcej wtedy, kiedy Polacy walczyli pod Grunwaldem z Krzyżakami. Królem był wtedy Władysław Jagiełło. Serbowie utracili swoje państwo, ale ich wojownicy, którzy nosili nazwę “usar” chcieli walczyć dalej. Turcja zaatakowała Węgry. Być może pamiętacie, że syn Władysława Jagiełły, syn o takim samym imieniu, Władysław Warneńczyk chciał uratować Węgry przed Turcją. Niestety nie udało mu się. Serbowie walczyli więc z Turkami na Węgrzech. Ale także Węgry zostały podbite przez Turcję. Teraz Turcja zagrażała już Polsce.

Zanim jednak przejdziemy do tych bitew, w których brała udział husaria porozmawiajmy o koniach i uzbrojeniu. Po pierwsze husaria potrzebowała dobrych koni. Na jakich koniach jeździli husarze? W tamtych czasach na stepach było dużo dzikich koni zwanych tarpanami. Polacy złapali te konie i wyhodowali konia, który był bardzo silny, a jednocześnie potrafił się żywić tym co znalazł na stepie. Te konie były tak dobre, że gdy królem był Zygmunt I Stary za sprzedanie takiego konia za granicę groziła kara śmierci. Taki polski koń mógł cały dzień jechać i wieczorem być gotowym do bitwy. Jak dobre były to konie okazało się w bitwie pod Kłuszynem. Konie jechały wraz z jeźdźcami i uzbrojeniem przez całą noc, potem szarżowały dziesięć razy, a gdy Rosjanie uciekali husaria jeszcze ich goniła.

Teraz zajmijmy się uzbrojeniem husarii. Usarze, czyli ci jeźdźcy z Serbii to była lekka kawaleria. Mieli oni krótkie lance czyli takie dzidy i nie mieli zbroi. Kto zmienił tych usarów z krótką lancą i bez zbroi w husarię czyli jeźdźców z bardzo długimi kopiami i zbroją oraz hełmem? W 1575 królem Polski został Stefan Batory. Powiedział on, że nie będzie królem malowanym, czyli takim królem, który jest tylko na obrazach, ale takim królem, który działa. Przeprowadził on zmiany w polskiej armii. Te zmiany to piechota wybraniecka oraz husaria. Dzisiaj zajmiemy się husarią.

Najważniejsza bronią husarii była kopia. Kopie, czyli takie długie dzidy dla jeźdźców używano w całej Europie. Być może widzieliście turniej rycerski na którym dwóch rycerzy jedzie naprzeciw siebie. Każdy z nich ma kopię i stara się zrzucić drugiego z konia. Tak więc kopie mieli wszyscy, ale polska kopia była najlepsza. Dlaczego? Polskie kopie były najdłuższe, bo były puste w środku. Niestety kopia miała jedną wadę. Była jednorazowa. Tz. po każdym ataku husar potrzebował kolejnej kopii. Podczas niektórych bitew husarzy wracali po nowe kopie i atakowali ponownie. Takich ataków husarii mogło być aż dziesięć podczas jednej bitwy. Co jednak gdy husar nie mógł wrócić po nową kopię, a musiał walczyć? Rozwiązaniem był koncerz. Czy wiecie co to było? Koncerz to taki miecz, który nadaje się wyłącznie do kłucia. Była to jakby taka krótka kopia z uchwytem jaki ma miecz lub szabla. Można więc powiedzieć, że koncerz to taka kopia, którą się trzyma jak miecz.

Oprócz kopii, koncerza i innego uzbrojenia husar miał też zbroję i hełm. Polscy husarze mieli lepszą zbroję od usarów, którzy mieli tylko skórzane kaftany. Zbroja husarów to jednak nie była ciężka zbroja jaką nosili rycerze na zachodzie Europy. Oni mieli tak ciężkie zbroje, że na konia wsiadali przy pomocy dźwigu. Jaką więc zbroję miała husaria? Lekką zbroję. Lepszą niż usarze, ale lżejszą niż ciężkie rycerstwo.

Polscy husarze mieli też taki specyficzny, czyli łatwo rozpoznawalny hełm. Jak on wyglądał? Hełm husarza był takim zwykłym ogrągłym...

W dzisiejszej lekcji będą mi pomagać Janek i Tomek. Wiecie już też, że będziemy mówić o Stefanie Czarnieckim. Każdy kto zna hymn Polski już słyszał o Stefanie Czarnieckim.

Stefan Czarniecki żył w czasach gdy w Polsce była dynastia Wazów. Jeżeli jeszcze nie słuchaliście poprzednich odcinku to zapraszam do odcinka 79, w którym mówiliśmy o ojcu czyli Zygmuncie III Wazie oraz do odcinka 80, w którym mówiliśmy o jego synach, czyli Władysławie IV oraz Janie II Kazimierzu.

Stefan Czarniecki urodził się gdy królem był Zygmunt III Waza. Czarniecki był jednym z 10 synów biednego szlachcica. Ojciec nie miał majątku dla wszystkich synów i dlatego Stefan i jego trzech braci zaciągnęło się do Lisowczyków. Stefan Czarniecki uczył się sztuki wojennej najpierw u Lisowczyków, później u wielu innych dowódców. Dużo też nauczył się od swojego starszego brata Pawła Czarnieckiego.

Gdy królem został Władysław IV Waza Czarniecki walczył z kozakami. Trudno ich było pokonać bo używali oni taboru. Kozacy poruszali się w ten sposób, że dookoła armii znajdowały się wozy. Być może widzieliście coś takiego w filmie o dzikim zachodzie. Osadnicy, którzy wyruszali na dziki zachód stosowali tą taktykę, gdy napadali ich Indianie. Tak też robili kozacy, gdy atakowała ich polska kawaleria. Mieli dookoła wozy i byli bezpieczni jak w zamku. Mogli też się poruszać. Tabor czyli taki obóz, który otaczały wozy mógł się bronić i cały czas być w ruchu. Było bardzo trudno zdobyć taki tabor, czyli taki obóz kozacki otoczony wozami. Udało się to jednak Czarnieckiemu. Był już on wtedy dowódcą i miał swoich ludzi, którym rozkazywał. Czy jednak był takim dowódcą, który rozkazuje żołnierzom walczyć a sam zostaje w bezpiecznym miejscu i patrzy z daleka jak walczą jego żołnierze?

Stefan Czarniecki zawsze walczył w pierwszym szeregu, gdy wraz ze swoimi żołnierzami zdobywał Monasterzysk był pierwszym, który się przedarł przez drewnianą palisadę, czyli taki mur z drewna. Został wtedy ranny w podniebienie i medycy musieli mu wstawić tam blaszkę. Niektórzy się zastanawiają czy to dobrze, że tak się narażał. A co wy myślicie?

Z tego jak Czarniecki walczył z Kozakami widać, że był bardzo odważny. Później jednak zaczął walczyć inaczej. Czyżby zaczął się bać? Za rządów Jana II Kazimierza Wazy na Polskę napadli Szwedzi. Wielu ludzi przeszło wtedy na stronę Szwedów, ale Stefan Czarniecki pozostał wierny królowi. Bronił on Krakowa, a później prowadził wojnę szarpaną. Wojna szarpana to wojna partyzancka.

Wcześniej Czarniecki rzucał się na wrogów i walczył w pierwszej linii, a teraz ze Szwedami nie chce walczyć podczas bitwy tylko napada małe oddziały. Czyżby się bał? Szwedzi mieli bardzo dobrą artylerię czyli armaty i gdy Polacy walczyli z nimi podczas bitwy to prawie zawsze przegrywali. Czarniecki miał też za mało żołnierzy aby walczyć z całą armią szwedzką. Czekał więc jak gdzieś był mały oddział Szwedów to zaraz go atakował i zawsze wygrywał. Jego taktyka miała trzy elementy: pozorowana ucieczka, próba rozdzielenia sił wroga oraz atak jazdy z zaskoczenia z tyłu lub z boku. Król Jan Kazimierz nie lubił taktyki Czarnieckiego i kazał, aby Polacy walczyli ze Szwedami w bitwie. Czarniecki posłuchał króla, ale Polacy przegrali tą bitwę pod Warszawą i król zgodził, się aby Czarniecki walczy swoją taktyką czyli tą wojną szarpaną.

A jak to się stało, że Czarniecki trafił do polskiego hymnu? W Hymnie Polski są słowa: “Jak Czarnecki do Poznania wracał się przez morze dla ojczyzny ratowania po szwedzkim rozbiorze”. Słowa te śpiewali Polacy, którzy byli we Włoszech i chcieli wrócić aby wyzwolić Polskę. Dlaczego śpiewali o Czarnieckim? Podczas potopu szwedzkiego Czarniecki walczył nie tylko w Polsce, ale także w Danii. To tam zaskoczył Szwedów, gdy na koniach jego wojsko przepłynęło morze i pokonało Szwedów, któży myśleli, że woda ich obroni. Czarniecki nie bał się i rzucił się przez morze aby pokonać Szwedów. Polacy we...

Rozmowa z twórcą audycji “Preppers podcast”. Dzieci należy przygotować w ten sposób, aby ich nie przestraszyć. Można wykorzystać książki, gry planszowe, gry komputerowe, zabawy terenowe itd.
Powstanie warszawskie wybuchło 1 sierpnia 1944 roku. Trwało 63 dni. Ludność cywilna nie została poinformowana o jego wybuchu.
Niektórzy rodzice zostali odcięci od dzieci. Jak przygotować dziecko na taką ewentualność?
Ludzie przemieszczali się kanałami. Czy w nowoczesnym mieście można znaleźć alternatywne sposoby poruszania się?
W kanałach było ciemno. Jak przygotować dzieci na blackout?
Podczas powstania ludzie ukrywali się i musieli być cicho. Czy można współczesne dziecko przygotować do cichego siedzenia bez ruchu?
Harcerstwo i sprawność Trzy pióra.
Podczas powstania ludzie głodowali. Czy można przygotować się także na taką ewentualność?
Ludzie wtedy musieli czasem spędzić noc w bunkrze. Jak przygotować się do spania na twardym podłożu?
Jak wykorzystać grywalizację (gamification) aby pomóc dzieciom się przygotować na gorsze czasy?
Jak lepiej wczuć się w historię powstania?
Jak chronić dzieci przed obcymi?
Jak przygotować dziecko na trudne czasy jednocześnie nie strasząc go zbytnio?
Festiwal historii w Anglii.

Podcast Bartosza:
https://prepperspodcast.pl/

Dzisiaj będziemy kontynuować temat dynastii Wazów. Jeżeli jeszcze nie słuchaliście to polecam przesłuchać najpierw odcinek 79, a potem wrócić tutaj i przesłuchać ten do końca.

Skąd się wzięli Wazowie na tronie Polski? Zygmunt Waza był wnukiem Zygmunta I Starego, a siostrzeńcem Zygmunta II Augusta. Gdy zasiadł na tronie nazywano go Zygmuntem III Wazą. Ale ilu synów miał Zygmunt Waza?

Zygmunt III Waza miał siedmiu synów oraz pięć córek, ale my dzisiaj będziemy mówić tylko o dwóch synach, którzy zostali królami. O pierwszym z tych synów już mówiliśmy. Mógł on zostać królem Szwecji lub carem Rosji. Pamiętacie jak się nazywał najstarszy syn Zygmunta III Wazy?

Władysław IV Waza został królem Polski po ojcu. Był on bardzo chorowity i dużo czasu spędzał w łóżku. Jako katolik zaczynał dzień od wysłuchania mszy, ale ponieważ był chory robił to leżąc w łóżku. Za jego życia prowadzono dwie wojny z Rosją i Turcją. Wtedy też wybuchło powstanie na Ukrainie, powstanie Chmielnickiego. Władysław IV postanowił też uczcić swojego ojca.

Za czasów Zygmunta Wazy spaliła się siedziba królewska w Krakowie, Zygmunt więc przeniósł się do Warszawy, która później stała się stolicą Polski. Jego syn kazał zrobić mu posąg i postawić go na kolumnie. Wywołało to oburzenie, bo w tamtych czasach na takich kolumnach stały wyłącznie posągi świętych. Kolumna Zygmunta była jedyną w całej europie kolumną ze świecką osobą. Czy byliście kiedyś w Warszawie i widzieliście tą kolumnę? Jak ona wygląda?

Gdy królem Polski był Władysław IV Waza jego brat Jan Kazimierz przeżył wiele przygód jeżdżąc po Europie. Jan Kazimierz otrzymał propozycję, aby zostać wicekrólem Portugalii. W tamtych czasach Portugalia była pod władaniem króla Hiszpanii i król chciał wysłać do Portugalii kogoś kto będzie tam rządził w jego imieniu. Tym kimś miał być wicekról, a tą pozycję miał otrzymać właśnie Jan Kazimierz Waza. Jechał on do Hiszpanii przez Francję. Niestety te dwa kraje walczyły ze sobą i dlatego aresztowano Jana Kazimierza. Nie wiem czy oglądaliście może film o Trzech Muszkieterach. Ich przeciwnikiem był kardynał Richelieu. Właśnie ten kardynał, kardynał Richelieu kazał aresztować Jana Kazimierza. Spędził on tam w więzieniu dwa lata. Jan Kazimierz siedział w więzieniu we Francji dwa lata. Gdy wyszedł było już za późno aby zostać wicekrólem Portugalii, pojechał on więc do Włoch i tam został biskupem. W międzyczasie umarł jego chorowity brat i Jan Kazimierz został po nim królem Polski. Niestety za jego rządów było wiele wojen.

Najgorszą z tych wojen była wojna ze Szwecją, którą zwykle nazywa się potopem Szwedzkim. Szwedzi najechali na Polskę i zdobyli ją prawie całą na prawie 6 lat. Pamiętacie, że Szwedzi byli protestantami? Gdy napadli na Rzeczpospolitą niektórzy polscy i litewscy protestanci pomagali Szwedom. Gdy więc po 6 latach wygoniono Szwedów postanowiono wygonić z Polski także niektórych protestantów.

W poprzednim odcinku mówiłem wam o reformacji i protestantach, czyli ludziach, którzy chcieli zreformować kościół katolicki. Zreformować to znaczy zmienić. Oni też protestowali i dlatego nazywa się ich protestantami. Tak więc protestanci mieli reformację, a katolicy kontrreformację. Łatwo to zapamiętać bo katolicy i kontrreformacja zaczynają się na literę "k". Wszyscy królowie z dynastii Wazów byli katolikami i wspierali kontrreformację.

To były zupełnie inne czasy. W naszych czasach ważniejsze jest to jakiej ktoś jest narodowości. Np. prezydentem w Polsce może zostać tylko Polak, w Ameryce jest to samo prezydentem USA może zostać tylko Amerykanin. Ale w czasach dynastii Wazów najważniejsza była religia. Władysław IV Waza mógł zostać carem Rosji pod warunkiem, że zmieniłby religię na prawosławie. Nie było ważne to, że był Polakiem, a jego ojciec urodził się w Szwecji. Dla Rosjan była ważna tylko religia. Podobnie dla Szwedów. Władysław, który urodził się w Polsce mógł być królem Szwecji gdyby...

W odcinku 51 mówiliśmy o ostatnim królu z dynastii Jagiellonów. Tym królem był Zygmunt August. Z kolei w odcinku 20 mówiliśmy o Bonie, księżniczce, która przyjechała z Włoch. Jej mężem był Zygmunt I Stary, a synem Zygmunt II August. Czego nie powiedzieliśmy wtedy to tego, że był także trzeci Zygmunt. Bona wyszła za mąż za Zygmunta I Starego i została królową Polski. Urodziła syna Zygmunta II Augusta. Ale urodziła też cztery córki, najmłodsza z tych córek miała na imię Katarzyna i została żoną przyszłego króla Szwecji Jana Wazy. Urodził im się syn. Czy potraficie zgadnąć jak dali mu na imię? Ich syn dostał imię Zygmunt. Tak więc Bona miała męża Zygmunta I Starego, miała syna Zygmunta II Augusta oraz miała wnuka Zygmunta III Wazę. Ale gdzie się urodził Zygmunt III Waza?

W czasach tych trzech królów w Polsce działała kontrreformacja. Kontrreformacja to ruch przeciwko reformacji, bo to słówko “kontr” znaczy “przeciwko”. Aby więc zrozumieć czym była kontrreformacja trzeba zrozumieć czym była reformacja. Reformacja to był ruch, który chciał zmienić kościół katolicki, bo reforma oznacza zmianę. Np. Luter protestował przeciwko sprzedaży odpustów, czyli możliwości zapłacenia za odpuszczenie grzechów. To doprowadziło do podziału, bo niektórzy chcieli tych reform, chcieli tych zmian, a inni nie. Tak więc od kościoła katolickiego odeszli ci, którzy byli za reformacją. Oni protestowali przeciwko różnym rzeczom, np. jak Luter protestowali przeciwko sprzedaży odpustów. Od tego słowa nazywa się ich protestantami. Tak więc w przeszłości w Europie byli prawie sami katolicy, teraz pojawili się protestanci.

To doprowadziło do pewnego problemu. Jeżeli w jakimś państwie większość ludzi jest katolikami, to czy królem tego państwa może zostać protestant? Albo czy ktoś zmieni swoją religię tylko dlatego, żeby zostać królem? Tak było w przypadków Wazów. Oni byli katolikami.

Zygmunt III Waza był królem Polski. Polska była katolicka. W tym samym czasie Szwecja była krajem protestanckim, a Rosja krajem prawosławnym. Szwecja zaproponowała, aby syn Zygmunta czyli Władysław IV Waza został królem Szwecji, ale musiał on najpierw zmienić religię na protestancką. Zygmunt się nie zgodził. Później zaproponowano, aby Władysław Waza został carem Rosji, ale musiał najpierw zmienić religię na prawosławną. Zygmunt ponownie się nie zgodził na to.

W tamtych czasach ludzie zmienili religię, aby zostać królami. Np. Henryk IV Burbon był protestantem i gdy zmarł Henryk III Walezy zaproponowano mu aby został królem Francji. Tak przy okazji Henryk Walezy zanim został królem Francji, był krótko królem Polski. Henryk Walezy był katolikiem i został królem Francji, gdy zmarł następny w kolejce do tronu był właśnie Henryk IV Burbon, ale on był protestantem. Tak więc zaproponowano mu, że może zostać królem, ale pod warunkiem, że zmieni religię. Henryk IV Burbon zgodził się na to i przy okazji powiedział: “Paryż wart jest mszy”. Chodzi o to, że gotowy był oddać za rządy w Paryżu, stolicy Francji, gotów był zmienić religię i chodzić na katolickie msze.
Czy więc źle zrobił Zygmunt, że zabronił swojemu synowi zmieniać religię? Porozmawiajcie o tym z waszymi rodzicami. Zapytajcie ich co o tym myślą. Na pewno jednak widać z tego przykładu, że dla Zygmunta III Wazy religia była najważniejsza, bo nie chciał korony dla swojego syna za cenę zmiany religii, a dla Henryka IV Burbona ważniejsza była władza od religii.

Jak więc widzicie, tych trzech królów z dynastii Wazów rządziło w czasach gdy ludzie spierali się o religię. Toczyli z tego powodu wiele wojen. W Polsce jednak była duża tolerancja religijna. Wróćmy jednak do początku. Pamiętacie, gdzie się urodził Zygmunt Waza?

Jan Waza i Katarzyna Jagiellonka przebywali w więzieniu. Brat Jana Wazy, który był wtedy królem kazał ich zamknąć. Pozwolił Katarzynie wyjechać, ale ona pozostała przy mężu i właśnie podczas tego uwięzienia urodził się Zygmunt III Waza. W notatkach...

Miłosz Szymański jest autorem podcastu "Lekcja historii". Zaprasza do wysłuchania naszej rozmowy o historii, podcastowaniu i planach na przyszłość.

Linki do podcastu "Lekcja historii":
https://open.spotify.com/show/715UmCvlb1Bt5VzTAxObKj

https://anchor.fm/miosz-szymaski

https://podcasts.google.com/?feed=aHR0cHM6Ly9hbmNob3IuZm0vcy8xYzNiNThjOC9wb2RjYXN0L3Jzcw%3D%3D

https://www.facebook.com/Lekcja-historii-111098023889165

Dziś w odcinku 77 będziemy mówić o Władysławie III Warneńczyku oraz o bitwie pod Warną.

Królewicz Władysław miał imię po swoim ojcu. Jego ojciec Władysław II Jagiełło był wielkim wodzem. Pewnie pamiętacie, że Władysław Jagiełło pokonał Krzyżaków w 1410 roku pod Grunwaldem. Jego syn też miał na imię Władysław. Jego tata to Władysław II Jagiełło, a on sam był nazywany Władysławem III Warneńczykiem.

Być może wiele z was, którzy słuchacie ma w tej chwili 10 lat. Gdy królewicz Władysław miał tylko 10 lat zmarł jego tata czyli Władysław II Jagiełło. Królem został wtedy 10-letni królewicz Władysław. W rządach pomagał mu biskup Zbigniew Oleśnicki.

Zbigniew Oleśnicki, gdy jeszcze był młody brał udział w bitwie pod Grunwaldem. Jak pisał historyk Jan Długosz - Zbigniew Oleśnicki uratował wtedy życie królowi Władysławowi Jagielle. Później Zbigniew Oleśnicki został biskupem, a po śmierci króla Jagiełły doprowadził do koronowania jego syna: 10-letniego Władysława III Warne ńczyka. Oleśnicki rządził kilka lat.

W 1440 roku, gdy Władysław III miał już 16 lat został także królem Węgier. Iloma krajami teraz rządził?

Na Węgrzech umarł król Albrecht. Jego żona była w ciąży i później urodziła syna, którego nazywa się Władysławem Pogrobowiecem. Czy wiecie co to znaczy “pogrobowiec”? Być może pamiętacie, że Bolesław III Krzywousty miał syna Kazimierza II Sprawiedliwego, który był pogrobowcem. Co to znaczy? Pogrobowiec, to dziecko, które się rodzi gdy ojciec już leży w grobie. Kazimierz II Sprawiedliwy urodził się gdy Bolesław III Krzywousty już nie żył. Tak samo teraz Władysław Pogrobowiec urodził się gdy jego tata król Węgier Albrecht już umarł. Jednak sejm węgierski wybrał na króla Władysława Warneńczyka. Ale dlaczego?

Węgrom zagrażała Turcja. Węgrzy więc pomyśleli, że jak ich królem zostanie Władysław III, który już był królem Polski oraz księciem Litwy to jako król Węgier pokona Turków, bo będzie miał trzy armie: polską, litewską oraz węgierską. Tak więc królem został Władysław III, a nie syn wcześniejszego króla Węgier.

Władysław III Warneńczyk okazał się dobrym wodzem jak jego ojciec Władysław II Jagiełło. W 1443 roku wielokrotnie pokonał Turków. Zgodzili się oni oddać Węgrom wiele zamków. Władysław postanowił wypędzić Turków z Europy. Pomoc miała mu zapewnić Wenecja. Niestety stało się odwrotnie.

Turcja miała swoje wojska w Azji, a by przeprawić się do Europy Turcja musiałaby pokonać cieśninę Bosfor. Dziś ta cieśnina dalej rozdziela Turcję na część europejską, która jest bardzo malutka i część Azjatycką, która jest dużo większa. 1444 roku Turcy mieli swoją armię w Azji. Wenecja miała dużo statków i obiecała, że będzie pilnować cieśniny Bosfor aby turecka armia nie przeszła z Azji do Europy. Jednak sułtan Murad II przekupił Wenecjan. Zamiast przeszkodzić Turkom w przepłynięciu tej cieśniny Wenecjanie pomogli Turkom i przewieźli ich armię.

10 listopada 1444 doszło do bitwy pod Warną. Turcy mieli tam prawie 3 razy więcej wojska niż Władysław III. Niestety król Polski i Węgier przegrał tamtą bitwę i stracił tam swoje życie. Od tego miasta, które teraz jest w Bułgarii otrzymał swój przydomek i do historii przeszedł jako Władysław III Warneńczyk. Niektórzy myślą, że zginął wtedy także Zawisza Czarny. Ale ten rycerz zginął w walce z Turkami prawie 16 lat wcześniej. Turcy zabili Zawiszę Czarnego w 1428, a Władysława III Warneńczyka w 1444.

Powtórzmy. Czy pamiętacie iloma krajami rządził Władysław III Warneńczyk? A czy nie pomyliło się wam, kto kogo zdradził? A czy pamiętacie kiedy doszło do bitwy pod Warną?
Było to 10 listopada 1444. Chciałbym abyście zapamiętali tą jedną datę. Rok 1444. Jest łatwa do zapamiętania. Co ciekawe jest to data ważna nie tylko dla Polaków, ale także dla Węgrów i Bułgarów. Bitwa pod Warną odbyła się w 1444 roku.

Dzisiaj będziemy mówić o wojnie 13-letniej czyli takiej, która trwała aż 13 lat. To naprawdę bardzo długo. Pierwsza wojna światowa to tylko 4 lata, bo od 1914 do 1918, a druga wojna światowa to 6 lat, bo od 1939 do 1945. Nawet jak dodać 4 lata pierwszej wojny światowej i 6 lat drugiej wojny światowej to będzie tylko 10 lat, a ta wojna o której dzisiaj powiemy trwała aż 13 lat. Gdybyście wy urodzili się na początku takiej wojny to trwałaby ona przez całe wasze życie, no chyba, że macie więcej niż 13 lat. Ale dlaczego ta wojna trwała tak długo? Kto w niej walczył? Kto ją wygrał? Czego my możemy się nauczyć z tej wojny?

Być może pamiętacie, że Władysław Jagiełło pokonał Krzyżaków pod Grunwaldem. Mówiliśmy o tej bitwie w odcinkach 63 i 64. Co wiecie, co pamiętacie na temat bitwy pod Grunwaldem? Wtedy Polacy pokonali Krzyżaków, ale nie do końca. Państwo krzyżackie dalej istniało i było bardzo silne. Polacy i Krzyżacy mieli pokój. Jednak ludzie, którzy mieszkali w państwie zakonu krzyżackiego nie byli zadowoleni. Wysłali oni delegację do Wielkiego Mistrza. Zakon krzyżacki nie był zwykłym państwem, było to państwo rządzone przez takich mnichów-rycerzy, a ich władca nazywał się właśnie Wielkim Mistrzem. Ludzie w państwie krzyżaków nie byli zadowoleni i wysłali do wielkiego mistrza delegację z prośbą, aby dał ludziom więcej wolności. Wielki mistrz się na to nie zgodził, a więc jego poddani się zbuntowali. Zrobili powstanie i zdobyli kilka zamków. Poprosili też polskiego króla, aby mogli się przyłączyć do Polski. Powstanie wybuchło 4 lutego 1454 roku, a miesiąc później 6 marca 1454 roku Kazimierz IV Jagiellończyk zgodził się przyłączyć Prusy Królewskie do Polski. Jakie to terytorium? Prusy Królewskie obejmowały ziemię gdzie leżą takie miasta jak Toruń, Gdańsk i Elbląg. W notatkach będzie mapa. Sprawdźcie czy czasem wy nie mieszkacie na terytorium, które kiedyś się nazywało Prusy Królewskie.

Tak więc ludzie, którzy mieszkali w państwie zakonu krzyżackiego się zbuntowali. Poprosili polskiego króla, aby przyłączył Prusy Królewskie do Polski. Kazimierz IV Jagiellończyk się na to zgodził i 6 marca 1454 roku Prusy Królewskie stały się częścią Polski. Krzyżacy postanowili jednak odbić stracone ziemie i tak się zaczęła wojna 13-letnia.

Władysław Jagiełło był wielki wodzem i potrafił wspaniale kierować swoimi wojskami. Pokonał krzyżaków pod Grunwaldem w 1410. Miał on dwóch synów: Władysława III Warneńczyka oraz Kazimierza IV Jagiellończyka. Czy jego synowie będą tak dobrymi wodzami jak ich tata? O Władysławie Warneńczyku nagram kiedyś osobny odcinek. Dziś zajmiemy się Kazimierzem IV Jagiellończykiem. Jego ojciec był wielki wodzem, czy Kazimierz też się takim okaże?

Kazimierz Jagiellończyk okazał się słabym dowódcą. Dlaczego tak się stało? Jego ojciec był bardzo ostrożny. Władysław Jagiełło długo planował każdą bitwę i każdą wojnę. Jego syn jednak chciał szybko pokonać krzyżaków. Chociaż jego doradcy mówili mu, aby poczekał on chciał szybko pokonać krzyżaków. 18 września 1454 roku doszło do bitwy pod Chojnicami. Polska armia została całkowicie rozbita przez wojska krzyżackie, a król Kazimierz Jagiellończyk musiał uciekać. Właśnie dlatego ta wojna trwała aż 13 lat, a być może można ją było wygrać już w pierwszym roku.

Tak więc Polacy przegrali bitwę pod Chojnicami. Ale czy Polacy przegrali z krzyżakami? Nie, krzyżacy zapłacili wojskom najemnym z Niemiec i Czech. Wojska najemne to tacy żołnierze co walczą za pieniądze. Im jest obojętne dla kogo walczą. Kto im zapłaci dla tego walczą. Krzyżacy obiecali im pieniądze, więc walczyli dla nich. Okazało się jednak, że krzyżacy nie mieli pieniędzy. Jednak król Polski miał pieniądze. Zapłacił tym najemnikom i oni oddali Polsce zamki krzyżackie, np. zamek w Malborku czyli stolicę państwa krzyżackiego. Wielki Mistrz krzyżacki przeniósł wtedy swoją siedzibę z Malborka do Królewca. Wojna trwała jednak dalej. Później krzyżacy odbili Malbork, potem Polacy...

Czego historia może nas nauczyć? Każdy z nas uczy się na błędach. Jeżeli np. małe dziecko dotknie czegoś gorącego to się oparzy. Ale jednocześnie nauczy się czegoś. Tego, że nie należy dotykać gorących rzeczy. To jest jeden sposób uczenia się. Uczenia się na swoich błędach. Ten sposób uczenia jest dość bolesny, bo trzeba samemu się przekonać co jest dla nas dobre, a co złe. Jest jednak lepszy sposób uczenia się. Możemy się uczyć na podstawie błędów ludzi w przeszłości. Np. tata wam opowiedział jak był mały i dotknął czegoś gorącego i potem płakał. Słuchając tej historii możesz się nauczyć czegoś na podstawie błędu, który popełnił twój tata gdy był mały.

Tak właśnie uczą się lekarze. Oni podają swoim pacjentom leki, a potem obserwują czy pacjent czuje się lepiej czy gorzej. Później lekarze zapisują swoje obserwacje i inni lekarze mogą się uczyć na podstawie błędów lekarzy z przeszłości. Dzisiaj ludzie dużo mówią o epidemii czy nawet pandemii koronawirusa. Skąd lekarze wiedzą jak sobie z nim poradzić? Wiedzą to z tego powodu, że w przeszłości różne choroby już przychodziły i lekarze w przeszłości próbowali różnych metod leczenia. Dzięki temu my dzisiaj jesteśmy bezpieczniejsi, bo lekarze uczą się od lekarzy w przeszłości. Tak więc jedym z powodów dla których warto uczyć się historii jest fakt, że zamiast popełniać własne błędy możemy się uczyć na podstawie błędów, które popełnili inni w przeszłości. Dzieki temu my nie będziemy musieli powtarzać tych błędów. Czego więc nas uczy epidemia czarnej śmierci?

W mieście Kaffa na Krymie, które należało do Włochów doszło do oblężenia. Teraz w tym miejscu mieszkają Ukraińcy, ale wtedy w 1346 byli tam Włosi z Genui. To miasto oblegali Tatarzy - probowali zdobyć Kaffę. W pewnym momencie wśród Tatarów wybuchła zaraza. Zanim odeszli od miast wrzucili tam zwłoki chorych ludzi, aby zarazić tych Włochów, tych Genueńczyków. Tatarzy odeszli, ale ci Włosi byli już zarażeni. Niektórzy z nich wsiedli na statki i popłynęli najpierw do Konstantynopola, a potem do Włoch. Niestety przywieźli ze sobą tą zarazę. Wszystko to zdarzyło się w 1346.

Nie wiemy tego dokładnie, ale ta choroba przyszła chyba z Chin przynieśli ją Tatarzy, a potem Włosi. Czasami ludzie mówią, że historia lubi się powtarzać. Czarna śmierć przyszła z Chin, a w Europie pierwsi dostali ją Włosi. A jak jest z koronawirusem?

Nie wszystko jest jednak tak samo koronawirus przenosi się głównie drogą kropelkową czyli jak np. ktoś kaszle, a czarna śmierć przenosiła się głównie przez pchły.

Czego jednak uczy nas historia czarnej śmierci? Gdy do Wenecji przypływał statek, to musiał czekać. Czy wiecie dlaczego? Ten okres czekania, aby sprawdzić czy ktoś jest chory czy nie stosuje się do dzisiaj. Taki okres nazywa się kwarantanną. Skąd się wzięła ta nazwa?

W tamtych czasach czekano aż 40 dni, aby sprawdzić, czy ludzie na statku są zdrowi. Gdy po 40 dniach nikt z nich nie chorował dopiero wtedy pozwalano im zejść na ląd. Dzisiaj kwarantanna niekoniecznie musi trwać 40 dni, często jest krótsza, ale słowo kwarantanna pozostało.

Gdy przyszła czarna śmierć umarło wiele osób. Niektórzy mówią, że nawet 30% ludzi w Europie. Co ludzie w tamtych czasach robili z ciałami?

Ciała trzeba było zakopać bardzo głęboko albo spalić. Dlaczego? W ciałach tych ludzi, którzy umarli na czarną śmierć dalej były wirusy, które mogły zarazić żywych ludzi.

Gdy zobaczycie na mapę rozprzestrzeniania się tej choroby. Chodzi o czarną śmierć. Możecie zobaczyć coś dziwnego.

Czarna śmierć przyszła najpierw do krajów na południu czyli pojawiła się w Turcji, we Włoszech oraz w Hiszpanii. Ale gdzie później poszła ta choroba.

W Wikipedii możecie zobaczyć tą animację jak czarna śmierć powoli szła przez wszystkie kraje, ale ominęła Polskę. Jak to się stało?

W Polsce rządził wtedy Kazimierz Wielki. Usłyszał on o metodzie, którą stosowali Wenecjanie. Usłyszał...

Witam was w 74 odcinku podkastu “Historia Polski dla Dzieci oraz według Dzieci”. Dzisiaj będziemy kontynuować temat transformacji systemowej, który zaczęliśmy w poprzednim odcinku. Tydzień temu mówiliśmy o dwóch trudnych decyzjach, które podjęli wtedy ludzie.

Pierwszą podjął Wałęsa i Solidarność. Zdecydowali, że nie będą walczyć z komunistami, ale będą im się sprzeciwiać. Zamiast rewolucji postanowili stosować bierny opór. Wielu ludzi ich za to krytykowało. Wiele osób dalej ich za to krytykuje. Wiele osób dzisiaj krytykuje Wałęsę. Są nawet tacy, którzy mówią, że był zdrajcą. Są oczywiście też tacy, którzy uważają, że dobrze zrobił. Zdania co do Wałęsy są bardzo podzielone.

Ludzie mają też różne zdania na temat Jaruzelskiego i tego, że wprowadził on stan wojenny. Tak pewnie pamiętacie Jaruzelski tłumaczył, że wolał sam wprowadzić stan wojenny niż pozwolić na to, aby Polskę zaatakowały inne kraje. Jednak wiele osób mu nie wierzy. Tacy ludzie mówią, że nikt by nas nie zaatakował, a Jaruzelski jest zbrodniarzem, bo wprowadził stan wojenny i jak tyran zamykał ludzi do więzień. Podczas stanu wojennego zginęli też ludzie szczególnie w kopalni Wujek.

Tak więc tydzień temu mówiliśmy o dwóch trudnych decyzjach. Pierwszą podjął Wałęsa. Postanowił, że nie będzie rewolucji czyli takiej szybkiej zmiany, a za to Solidarność będzie stosować bierny opór co doprowadzi do powolnych zmian. Drugą decyzję podjął Jaruzelski wybierając mniejsze zło jakim miał być stan wojenny. Ale to nie koniec. Dzisiaj powiemy sobie o trzeciej decyzji, którą podjął premier Mazowiecki, a która jest chyba jeszcze bardziej krytykowana. W rządzi Mazowieckiego ministrem finansów został Leszek Balcerowicz. On również podjął wiele decyzji, które wielu chwali, a inni krytykują. Co takiego zrobił Mazowiecki? Co takiego zrobił Balcerowicz? O tym za chwilę, najpierw musimy powiedzieć jak do tego doszło, że ktoś z Solidarności mógł zostać premierem.

Podczas stanu wojennego Wałęsa i inni zostali aresztowani, ale później ich wypuszczono. Solidarność dalej stosowała bierny opór i komuniści widzieli, że nie są w stanie wygrać. Postanowili więc dogadać się z Wałęsą i Solidarnością. Przygotowano więc wielki okrągły stół gdzie komuniści mogli dyskutować z Solidarnością. Komuniści zgodzili się oddać trochę władzy Solidarności. Ale co dokładnie dostała Solidarność po okrągłym stole? Ile władzy komuniści zgodzili się oddać Solidarności?

Po raz pierwszy Solidarność miała swoja gazetę i troszeczkę czasu w telewizji. Postanowiono też, że będą wybory. Ale te wybory nie były do końca uczciwe. Partia komunistyczna i jej przyjaciele dostali 300 miejsc, a Solidarność mogła walczyć tylko o 160 miejsc. Tak więc nawet gdyby Solidarność wygrała i dostała wszystkie te 160 miejsc to i tak komuniści mieliby 300 czyli prawie dwa razy więcej. Tak też się stało. W czerwcu 1989 roku odbyły się wybory, Solidarność dostała te 160 miejsc, a komuniści te 300 miejsc. Powstał tz. sejm kontraktowy. Niektórzy uważali, że już wtedy skończył się komunizm.

Inni jednak twierdzą, że komuniści dalej rządzili, bo mieli dwa razy więcej miejsc, a wybory nie były uczciwe. Ten sejm wybrał na prezydenta generała Jaruzelskiego. Tego samego generała, który wprowadził w Polsce stan wojenny. Wtedy stało się coś czego komuniści nie przewidzieli.

Strona rządowa była podzielona na trzy partie: PZPR czyli komunistów, ZSL czyli partię chłopską oraz SD czyli Stronnictwo Demokratyczne. Wałęsa namówił ZSL i SD, aby stworzyły rząd razem z Solidarnością, a nie z PZPR czyli komunistami. Oni zgodzili się. Gdy komuniści dowiedzieli się co się dzieje, też postanowili dołączyć. Tak powstał rząd Tadeusza Mazowieckiego, który poparli wszyscy, zarówno Solidarność jak i PZPR, ZSL oraz SD. Tadeusz Mazowiecki był doradcą Lecha Wałęsy. Co takiego jednak zrobił Mazowiecki? Co takiego zrobił, że zasłużył na krytykę? Wielu go chwali, ale inni go krytykują, szczególnie za...

Dzisiaj będziemy mówić o transformacji. Czym jest transformacja? Jest to zmiana albo metamorfoza. Np. pewnie wiecie, że gąsienica zmienia się w motyla. Ten proces zamiany nazywa się właśnie transformacją albo metamorfozą. Ludzie też się zmieniają. Ktoś mógł jeść niezdrowe jedzenie i wciąż siedzieć na kanapie, a potem zacząć jeść tylko zdrowe rzeczy i rozpoczął ćwiczenia. Taka osoba też przeszła transformację, którą widać gołym okiem. Bo ktoś kto je niezdrowe rzeczy i się nie rusza wygląda inaczej niż ktoś kto się zdrowo odżywia i np. biega. Tak więc transformacje może przejść gąsienica, która zmienia się w motyla. Taki motyl je zupełnie inne rzeczy niż gąsienica i wygląda zupełnie inaczej. Podobnie jest z kimś kto zaczyna dbać o siebie. Ale czy wiecie, że taką transformację może przejść także cały kraj? Dziś powiemy sobie o transformacji Polski. W czasach komunizmu Polskę nazywano PRL (Polska Rzeczpospolita Ludowa), ale gdy się skończył komunizm Polskę zaczęto nazywać III RP (III Rzeczpospolita). Jak bardzo się zmieniła wtedy Polska? O tym sobie właśnie dziś powiemy.
Ale najpierw mam do was takie pytanie. PRL zmienił się w III RP. Ale dlaczego III RP? Czy wiecie coś może o I RP albo II RP? Inaczej mówiąc czy wiecie coś o I Rzeczypospolitej, albo o II Rzeczypospolitej?
Polska przed zaborami, w czasach gdy rządzili w niej królowie to właśnie I Rzeczpospolita, albo krócej I RP. Później w czasach zaborów nie było Polski przez 123 lata. Gdy w 1918 roku Polska powstała na nowo nazywano ją II Rzeczpospolitą, albo krótko II RP. Później przyszła wojna, a po wojnie komuniści zrobili w Polsce PRL, czyli Polską Rzeczpospolitą Ludową. Gdy się skończył PRL powstała III RP, która trwa do dzisiaj.
Teraz powiedzmy sobie o tej zmianie. Taka zmiana tego jaki jest dany kraj może być powolna, albo bardzo szybka. Taką szybką zmianę nazywa się rewolucją. Niestety podczas takiej szybkiej zmiany, czyli rewolucji ginie bardzo dużo ludzi. Z kolei taka powolna zmiana jest wolna i może trwać bardzo długo. Nawet całe lata. Gdybyście wy żyli w tamtych czasach to wolelibyście zrobić szybką zmianę podczas której zginęłoby wielu ludzi czy taką wolną, która trwałaby wiele lat?
Jak się żyło w czasach gdy w Polsce był komunizm?
W czasach gdy w Polsce rządzili komuniści rządzili oni także w sąsiednich krajach. Komuniści byli dookoła Polski. Byli oni w Rosji, byli w Niemczech, byli także w Czechosłowacji. W tamtych czasach Niemcy byli podzieleni na dwa państwa i to, które graniczyło z Polską było komunistyczne. W tamtych czasach Czechy i Słowacja to było jedno państwo, które się nazywało Czechosłowacja. To państwo też było komunistyczne. Inne państwa takie jak np. Węgry też były komunistyczne. Ludzie nie chcieli rządów komunistów. Np. w Polsce w Poznaniu w 1956 ludzie zbuntowali się. Tego samego roku ludzie zbuntowali się też na Węgrzech. Niestety komuniści mieli wojsko i milicję. 12 lat później w 1968 roku Czechosłowacja chciała zmienić swój ustrój. Niestety okoliczne kraje, w tym Polska napadły na Czechosłowację i ponownie wprowadziły komunizm. Jak widzicie ludzie chcieli wprowadzić szybką zmianę, ale nikomu się nie udało. Ale jak wprowadzić wolną zmianę? Czy słyszeliście kiedyś o biernym oporze albo o obywatelskim nieposłuszeństwie?
Bierny opór polega na tym, że ludzie sprzeciwiają się władzy, ale robią to bez przemocy. Taką metodę stosował Gandhi w Indiach, Mandela w RPA albo Martin Luther King w USA. Murzyni w USA maszerowali z transparentami, ale sami nie atakowali policji, nawet wtedy gdy policja atakowała ich. W ten sposób doprowadzili do zmian. Wcześniej czarni nie mogli chodzić do pewnych sklepów czy szkół. Gdy jednak wraz z Kingiem protestowali bez przemocy czyli używali biernego oporu udało im się przekonać innych, że trzeba znieść te rasistowskie prawa. W Polsce ten sposób postanowił zastosować Lech Wałęsa. Wiele osób się z nim nie zgadzało, oni chcieli wprowadzić szybką zmianę. Wałęsa jednak twierdził, że trzeba się...

Dzisiaj będziemy mówić o bardzo odważnej kobiecie, która uratowała tysiące dzieci. Będziemy mówić o czasach II wojny światowej, czyli okresie od 1939 roku do 1945. Polska się bardzo zmieniła podczas tych 6 lat wojny. Np. przed wojną do Polski należały takie miasta jak Lwów i Wilno. Po wojnie te miasta nie należą już do Polski. Z kolei przed wojną Wrocław i Szczecin należały do Niemiec, a po wojnie te miasta należą już do Polski. Tak więc zmieniło się miejsce, gdzie leży Polska. Można powiedzieć, że Polska przesunęła się w lewo czyli na zachód. Polacy stracili Wilno i Lwów, ale dostali za to Wrocław i Szczecin. Jednak zmieniła się nie tylko mapa Polski.

Przed wojną w Polsce było tylko około 60% Polaków. Czy wiecie co to znaczy 60%? Oznacza to, że na ulicy gdy szło 10 osób, to tylko 6 z nich było Polakami, a pozostałe 4 to byli albo Żydzi, albo Ukraińcy, albo jeszcze ktoś inny. Dzisiaj w Polsce mieszkają prawie sami Polacy. Dzisiaj w Polsce jest około 90% Polaków. To oznacza, że gdy na ulicy idzie 10 osób, to 9 z nich to są Polacy. Co się stało z tymi innymi narodami? W tej audycji będziemy mówić głównie o Żydach. Przed wojną było ich prawie 10%, czyli na te dziesięć osób na ulicy jedna była Żydem. Teraz jest ich o wiele mniej. Ale dlaczego?

1 września 1939 roku na Polskę napadli Niemcy. Hitler, który dowodził niemieckim wojskiem nienawidził Polaków, ale jeszcze bardziej nienawidził Żydów. Rozkazał, żeby w każdym większym mieście zbudować getto. Ale co to jest getto?

Getto to była oddzielona murem część miasta. Getto warszawskie, czyli dzielnica żydowska powstało 2 października 1940. Wszyscy Żydzi musieli zamieszkać w tej części miasta, a Polacy mieli się z tej części wyprowadzić. Podczas wojny ludzie mieli bardzo mało jedzenia, ale w getcie jedzenia było jeszcze mniej. Wielu Polaków starało się pomóc Żydom zamkniętym w Getcie. Jedną z takich osób była Irena Sendlerowa. Kim ona była?

Irena Sendlerowa była jedynaczką. Jej ojciec był lekarzem. Mógł zarobić dużo pieniędzy lecząc bogatych ludzi, ale on wolał pomagać biednym, którzy mieli mało pieniędzy, albo nawet wcale. Leczył zarówno Polaków jak i Żydów. Irena od dzieci żydowskich nauczyła się ich języka - języka jidysz. Niestety jej ojciec zmarł, zaraził się tyfusem od ludzi, którym pomagał. Irena wraz z mamą przeprowadziła się do Warszawy. Tam studiowała polonistykę. Podczas studiów poznała Janusza Korczaka. Prowadził on sierociniec dla dzieci żydowskich. Może czytaliście jakąś książkę, którą napisał Janusz Korczak. Napisał on między innymi: “Bankructwo małego Dżeka”, “Kajtuś czarodziej” czy najbardziej znaną “Król Maciuś Pierwszy”.

Gdy wybuchła wojna Janusz Korczak, który był Żydem oraz jego dzieci znalazły się w getcie. Co zrobiła Irena? Irena Sendlerowa zaczęła im pomagać. Pomagała nie tylko Korczakowi i jego sierotom, ale wszystkim, którym mogła w Getcie. Niemcy tego zabraniali, a więc ona załatwiła dla siebie i koleżanki dokumenty, które pozwalały im wchodzić do getta. Irena Sendlerowa nosiła tam żywność, odzież, pieniądze i lekarstwa,między innymi ok. 1000 porcji szczepionki na tyfus. W tym czasie zaczęła też pomagać dzieciom. Ale jak mogła pomóc zamkniętym dzieciom?

Irena Sendlerowa brała żydowskie dzieci, które nie miały rodziców. Potem załatwiała im dokumenty, że są one Polakami i przenosiła je do polskich sierocińców. Dzieci w getcie miały bardzo mało jedzenia, ale stało się coś jeszcze gorszego. Niemcy postanowili wywieźć Żydów do obozów zagłady. Czy słyszeliście kiedyś o takich obozach?

W sierpniu 1942 roku Irena Sendlerowa widziała jak Niemcy kazali dzieciom z sierocińca Janusza Korczaka pojechać do takiego obozu zagłady. Korczak postanowił, że nie zostawi swoich dzieci i poszedł z nimi na miejsce wywózki. Irena stała wtedy na ulicy i widziała jak szedł. Najmłodsze dziecko trzymał na ręku, a drugie maleństwo prowadził za rękę. Irena to widziała, ale nie mogła nic zrobić. Postanowiła...

26 maja 1941 roku do olbrzymiego niemieckiego statku podpłynął malutki polski stateczek. Ten olbrzym dwa dni wcześniej pokonał dwa największe brytyjskie statki. Jednego zatopił, a drugi musiał uciekać. Teraz atakuje go malutki stateczek. Tak właśnie wyglądało starcie niemieckiego Bismarcka z polskim Piorunem. Jak do tego doszło?

Podczas II wojny światowej Hitler kazał zbudować olbrzymi statek, który nazwano Bismarck. Ten typ statku nazywa się pancernikiem. Kim był człowiek od którego nazwiska nazwano ten pancernik? Kim był Bismark?

Bismarck był tak jak Hitler kanclerzem Niemiec. Kanclerz to ktoś jak premier czy prezydent. W Niemczech do dzisiaj rządzą właśnie Kanclerze. Być może wiecie, że dzisiaj kanclerzem Niemiec jest Angela Merkel. Gdy jednak Bismarck został kanclerzem nie było jeszcze Niemiec. Wtedy nie było takiego państwa. Niemcy byli podzieleni na wiele państw np. Prusy czy Saksonia. Bismarck był kanclerzem Prus. Doprowadził on do wojny z Francją. Pokonał Francję i w Wersalu pod Paryżem doprowadził do zjednoczenia państw Niemieckich. 18 stycznia 1871 w Wersalu powołano do istnienia Cesarstwo Niemieckie, w którego skład weszły państwa niemieckie oraz terytorium, które Bismarck zabrał Francji. Jak pewnie pamiętacie Polski wtedy nie było. Bismarck, który wtedy rządził prowadził akcję germanizacji czyli zmuszał Polaków do tego aby mówili tylko po niemiecku. Jak pewnie się domyślacie Polacy nie lubili Bismarcka, nie lubili go też Francuzi, ale Niemcy bardzo go lubili. Tak więc gdy wybuchła II wojna światowa nazwali swój największy pancernik Bismarckiem.

Ten olbrzymi statek pływał po Atlantyku i nikt nie mógł go pokonać.
24 maja 1941 roku pancernik Bismarck oraz krążownik “Prinz Eugen” walczyly z dwoma brytyjskimi statkami, z krążownikiem “Hood”, który był największym brytyjskim statkiem oraz nowoczesnym pancernikiem “Prince of Wales”. Niemcy zatopili Hooda, a Prince of Wales też został trafiony, wypuścił więc mnóstwo dymu i wycofał się pod tą osłoną.

Brytyjczycy potrzebowali czasu. Musieli ściągnąć więcej statków i samolotów, aby pokonać Bismarcka. Kto mógłby go zatrzymać? Niedaleko był polski niszczyciel ORP Piorun.

Nie mógł on pokonać Bismarcka, bo wystrzały Pioruna odbijały się od pancerza Bismarcka, ale zadaniem Pioruna nie było pokonanie niemieckiego pancernika, ale związanie go walką. Co to znaczy? Związać walką to sprawić, że wróg straci czas. Piorun związał walką Bismarcka, który przez godzinę próbował trafić polskiego niszczyciela. Dzięki temu brytyjskie statki mogły podpłynąć z drugiej strony i zaatakować Bismarcka, który koncentrował się na polskim ORP Piorun.

Polski statek starał się unikać salw z Bismarcka, które spadały po lewej i prawej stronie Pioruna. Polscy marynarze wciąż zmieniali kurs, ale nie przestawali atakować Bismarcka nawet wtedy gdy przybyły brytyjskie okręty oraz samoloty. Bismarck został zatopiony przez brytyjskie okręty następnego dnia. Piorun nie mógł już tego zobaczyć, bo miał mało paliwa i musiał wrócić do bazy.

Jednak po drodze walczył jeszcze z niemieckimi samolotami, walczył z Luftwaffe, które przybyło na pomoc Bismarckowi. Polacy wyszli bez szwanku także z tego starci i wrócili do bazy. Później zostali za odwagę nagrodzeni przez brytyjskiego monarchę Jerzego VI. Jerzy VI (po angielsku George VI) to tata obecnej królowej Elżbiety II. Być może słyszeliście o tym królu, który się jąkał. My jednak wróćmy do Pioruna. Walka z Bismarckiem nie była końcem jego kariery. Polacy na Piorunie przepłynęli 218 tys. mil morskich, ochraniali konwoje, brali udział w bitwach morskich i robili wiele innych rzeczy. Jednak najbardziej wszyscy pamiętają co Piorun zrobił 26 maja 1941 roku.

Co zapamiętaliście?

Niemcy nazwali swój największy pancernik Bismarckiem. Ten człowiek, Bismarck, był niemieckim kanclerzem w czasie zaborów. To właśnie on zjednoczył Niemcy, ale Polacy pamiętają go z powodu...

W poprzednim odcinku mówiliśmy o przygodach pewnej łacińskiej książki. Bywa ona nazywana Kodeksem Gertrudy. Gertruda była córką Mieszka II i Rychezy oraz siostrą Kazimierza Odnowiciela. Gdy wyszła za mąż dostała od matki Psałterz po łacinie. Psałterz to część Pisma Świętego. Ta część nazywa się też Księgą Psalmów. Gerturda została żoną księcia rosyjskiego. Za jej życia do Psałterza dodano wiele kartek z pismem i rysunkami. Jednak wszystko było napisane po łacinie. Wyobraźcie sobie jak to było nie mieć ani jednej książki po polsku. Aby móc czytać w tamtych czasach, czyli w średniowieczu trzeba było znać łacinę.

Niektórzy ludzie też chcieli czytać Biblię, ale nie znali łaciny. Dla nich przetłumaczono na polski fragmenty Biblii. Ponownie była to Księga Psalmów, którą nazywa się też Psałterzem. Takim najstarszym przykładem był Psałterz św. Kingi. Kinga była królewną z Węgier, która wyszła za mąż za polskiego księcia Bolesława V Wstydliwego. Oni obiecali żyć w celibacie.
Co to znaczy celibat? Bolesław V Wstydliwy i Kinga byli małżeństwem, ale nie spali w małżeńskim łożu. Każde z nich miało osobne łóżko. Dlatego, że żyli w celibacie nie mieli dzieci i Bolesław Wstydliwy był ostatnim ze swojego rodu. Jako syna zaadoptował on Leszka Czarnego. Nas jednak interesuje dzisiaj Psałterz Kingi. Nie przetrwał on do naszych czasów, ale niektóre dokumenty wspominają, że Kinga i jej towarzyszki śpiewały Psalmy po polsku.

Później swój Psałterz miała też Jadwiga. Mówiliśmy o niej w odcinku 63. Czy coś o niej pamiętacie? A może wiecie w ilu językach mówiła Jadwiga?
Jak może pamiętacie Jadwiga była królem Polski i wyszła za mąż za Władysława Jagiełłę. Psałterz Jadwigi był tłumaczeniem księgi Psalmów na Polski. Jest też nazywany Psałterzem floriańskim. Jadwiga znała wiele języków i może dlatego jej Psałterz jest nie tylko po polsku, ale jeszcze po łacinie i po niemiecku. Psałterz Jadwigi był trójjęzyczny.

Ostatni psałterz o którym sobie dzisiaj powiemy to psałterz Kochanowskiego.
Jan Kochanowski był poetą. Też przetłumaczył Psalmy na język Polski. Posłuchajcie fragmentu:
Szczęśliwy, który nie był miedzy złymi w radzie
Ani stóp swoich torem grzesznych ludzi kładzie
Ani siadł na stolicy, gdzie tacy siadają,
Co się z nauki zdrowej radzi naśmiewają;

Może jednak zapytacie czy w tamtych czasach ludzie czytali tylko Biblię? Mówiliśmy przecież o trzech Psałterzach czyli jednej księdze z Biblii. Czy ludzie wtedy nie czytali niczego innego? Tak właśnie było. W średniowieczu ludzie czytali tylko teksty religijne. Było też trochę książek o nauce i o rycerzach, ale głównie czytano Biblię. I właśnie dla tego zarówno Kinga jak i Jadwiga miały swoje psałterze, a nie miały innych książek. To jednak się zmieniło w czasach Kochanowskiego. On wprawdzie też przetłumaczył księgę Psalmów, ale pisał też o rzeczach niezwiązanych z religią. Napisał np. wiersze o swojej córce, która umarła. W tych wierszach nazywanych trenami pisze jak mu smutno. Posłuchajcie fragmentu:
Tren VII
Nieszczesne ochędóstwo, żałosne ubiory Mojej namilszej cory,
Po co me smutne oczy za sobą ciągniecie? Żalu mi przydajecie.
Już ona członeczków swych wami nie odzieje, Nie masz, nie masz nadzieje.
O czy mówi ten wiersz? O czym mówi ten tren?

O czym dzisiaj mówiliśmy? Co zapamiętaliście?
W czasach Kingi i Jadwigi ludzie mieli głównie księgi religijne np. właśnie Psałterze, ale w czasach Kochanowskiego zaczęto też pisać o innych rzeczach. I właśnie od czasów Kochanowskiego ludzie zaczęli pisać dużo po polsku i to nie tylko o religii, ale także o innych rzeczach. Z tego powodu niektórzy nazywają Kochanowskiego ojcem polskiej literatury.

Na dzisiaj to wszystko. W następnym odcinku opowiem wam o bitwie morskiej, w której polski statek był 24 razy mniejszy od niemieckiego okrętu, a mimo to odważnie walczył. Ale o tym w następnym odcinku, do usłyszenia.

Jakiego języka używał Mieszko I i Bolesław Chrobry? W jakim języku spisywano wtedy wszystkie dokumenty?
Czy słyszeliście kiedyś o starożytnym cesarstwie rzymskim. Było to ogromne państwo rządzące połową Europy oraz kawałkiem Azji i Afryki. Rządzili w nim cesarze rzymscy. Czy znacie imię jakiegoś cesarza rzymskiego?
W Anglii jest mur Hadriana. Ten mur oddziela Anglię od Szkocji. Kazał go zbudować cesarz Hadrian.
A czy wiecie w jakim języku mówili Rzymianie?
Rzym leży we Włoszech, tak więc można by pomyśleć, że Rzymianie mówili po włosku. Ale tak nie jest. Może więc mówili po rzymsku? To też nie jest język starożytnych Rzymian. Oni mówili po łacinie albo w języku łacińskim. Okolice Rzymu nazywają się Lacjum i właśnie tam powstał język łaciński albo łacina.
Ale co ma wspólnego historia Polski z językiem starożytnych Rzymian?
Cesarstwo rzymskie istniało przez pięć wieków. Ono upadło, ale ludzie dalej mówili po łacinie. Z łaciny powstały takie języki jak: włoski, francuski, hiszpański, portugalski oraz rumuński. Co jednak ważniejsze naukowcy, lekarze oraz historycy wszystko zapisywali po łacinie. Gdy do Polski przybył pierwszy historyk czyli Gall Anonim zapisał on historię Polski. Ale w jakim języku zapisał? Po łacinie. Gall Anonim pytał starych ludzi o to co się wydarzyło wcześniej. Oni opowiadali mu po polsku, a on zapisywał to po łacinie. Wyobraźcie sobie, że ktoś wam opowiada jakąś historię po polsku, a wy musicie ją zapisać po angielsku. Tak właśnie robili wtedy historycy np. Gall Anonim słuchali ludzi, który opowiadali po polsku, ale potem Gall musiał to przetłumaczyć na łacinę i zapisać w tym języku.
Aby zrozumieć jak się wtedy żyło posłuchajcie o przygodach pewnej książki. Jeszcze w czasach cesarstwa rzymskiego pewien duchowny - Hieronim przetłumaczył Biblię na łacinę. Jego tłumaczenie nazywa się wulgatą. Później cesarstwo rzymskie upadło, ale ludzie dalej czytali Biblię w tłumaczeniu Hieronima. Czytali Biblię po łacinie. Czytali Wulgatę. 500 lat po upadku cesarstwa pewien arcybiskup chciał mieć własną Biblię, ale książki były wtedy bardzo drogie. Zamówił więc nie całą Biblię, ale tylko księgę Psalmów czyli tz. Psałterz. Ludzie, którzy robili dla niego ten psałterz zebrali 233 skóry zwierzęce. Wyprostowali je, a potem na nich przepisali tekst Psalmów po łacinie. Oprócz tekstu dodali wiele rysunków. Gdy arcybiskup zmarł Psałterz dostała jako prezent ślubny Rycheza, która w 1013 roku została żoną Mieszka II. Rycheza była królową Polski. Przywiozła ze sobą z Niemiec ten Psałterz. Rycheza kilkoro dzieci. Wy pewnie pamiętacie jej syna Kazimierza Odnowiciela. My jednak zajmiemy się dzisiaj jej córka Gertrudą Mieszkówną. Gertruda została żoną księcia rosyjskiego Izasława. Czy wiecie co dostała w prezencie ślubnym. Właśnie ten Psałterz, który nazywa się też kodeksem Gertrudy właśnie od imienia córki Mieszka II i Rychezy. Tak więc ten Psałterz powstał w Niemczech, potem z Rychezą przyjechał do Polski, stamtąd wraz z Gertrudą pojechał do Rosji. Tam pozosta jakiś czas. Później jednak wnuczka Gertrudy wyszła za mąż za Bolesława III Krzywoustego. Zbysława kijowska czyli wnuczka Gertrudy, a prawnuczka Rychezy przyjechała do Polski, aby wziąć ślub z Bolesławem Krzywoustym. Jako prezent ślubny dostała oczywiście ten Psałterz, który wtedy już zwano kodeksem Gertrudy. Ale jak to się stało, że ta sama książka była czytana najpierw w Niemczech, potem w Polsce, potem w Rosji, a na koniec wróciła do Polski? We wszystkich tych krajach ludzie, którzy umieli czytać - umieli czytać po łacinie. Był to w średniowieczu międzynarodowy język, w którym rozmawiano na dworach i pisano wszystkie książki.
Jeszcze Mikołaj Kopernik pisał swoje dzieła po łacinie. Podobnie Newton w Anglii.
Co pamiętacie o Kodeksie Gertrudy?
Czy pamiętacie, gdzie ta książka została napisana i do jakich krajów pojechała?
Napisana była w Niemczech, później pojechała do Polski, później do Rosji, potem wróciła do Polski....

W poprzednim odcinku mówiliśmy o tym, że we wrześniu 1939 roku Polscy lotnicy dostali rozkaz wycofania się do Rumunii, gdzie miały na nich czekać samoloty od Anglików i Francuzów. Na tych samolotach mieli wrócić do Polski i walczyć z Luftwaffe czyli niemieckimi samolotami.
Niestety Rumunia aresztowała Polaków i chciała ich oddać Hitlerowi. Polacy uciekli więc do Francji. 10 maja 1940 roku Hitler rozpoczął wojnę na froncie zachodnim czyli zaatakował Belgię, Holandię i Luksemburg, a potem także Francję. Polscy lotnicy walczyli z Niemcami w obronie Francji. Francuzi się jednak poddali.
Tak jak wcześniej Rumuni Francuzi chcieli aresztować Polaków i oddać ich Hitlerowi. Wtedy Polacy uciekli do Anglii. Jak może pamiętacie w 1940 roku największą armię lądową na świecie miała Francja. Mimo to przegrali z Hitlerem. Z kolei Anglia miała jedną z najmniejszych armii na świecie. Czy Anglia mogła się obronić przed Hitlerem?
10 maja 1940 roku gdy Hitler uderzył na zachód w Wielkiej Brytanii premierem został Winston Churchill. Poprzedni premier Wielkiej Brytanii nazywał się Neville Chamberlain.
Appeasment to słowo pochodzące od słowa pokój. Jest to polityka ustępstw. Chamberlain wciąż ustępował Hitlerowi. Oddał mu Nadrenię, później Austrię, a na koniec Czechy. Później patrzył jak Hitler podbija Polskę i nic nie zrobił poza wypowiedzeniem wojny. Gdyby Chamberlain dalej był premierem to prawdopodobnie poddałby się Hitlerowi. Na szczęście dla Polaków w Anglii premierem został Churchill, który chciał walczyć z Hitlerem. 4 czerwca 1940 roku wygłosił przemówienie w brytyjskim parlamencie. Posłuchajcie fragmentu tego przemówienia.
We shall fight on the seas and oceans, we shall fight with growing confidence and growing strength in the air, we shall defend our island, whatever the cost may be. We shall fight on the beaches, we shall fight on the landing grounds, we shall fight in the fields and in the streets, we shall fight in the hills; we shall never surrender.
Co powiedział premier Churchill?
Bić się będziemy na morzach i oceanach, bić się będziemy z coraz większą ufnością i z coraz większą siłą w przestworzach, bronić będziemy naszej Wyspy bez względu na cenę, bić się będziemy na plażach, bić się będziemy na lądowiskach, bić się będziemy na polach i na ulicach, bić się będziemy wśród wzgórz, i nigdy się nie poddamy.
Niestety 22 czerwca poddała się Francja. Anglia pozostała ostatnim krajem w Europie, który nie poddał się Hitlerowi. W 1940 roku wszystkie kraje albo były przyjaciółmi Niemców albo zostały przez Niemcy podbite. Włochy, Hiszpania i Rosja były bliskimi przyjaciółmi Hitlera. Niemcy podbiły już Czechy, Polskę, Norwegię, Danię, Holandię, Belgię oraz Francję. Inne kraje nie były podbite, ale we wszystkim słuchały Hitlera. Jedynym krajem, który chciał dalej walczyć była Wielka Brytania. Tam się więc udali wszyscy polscy żołnierze w tym także polscy lotnicy.
Hitler chciał zdobyć Anglię, ale najpierw musiał zgromadzić statki oraz pokonać angielskie samoloty. Anglicy mieli bardzo małą armię, ale mieli ogromną flotę czyli mieli dużo statków. Mieli też bardzo dużo samolotów. Hitler wysłał więc swoje samoloty czyli Luftwaffe aby pokonały angielskie samoloty czyli RAF. Kiedy się zaczęła ta bitwa o Anglię? Kiedy się zaczęła bitwa o Wielką Brytanię?
Bitwa o Anglię, zwana także bitwą o Wielką Brytanię trwała od 10 lipca do 31 października. Hitler kazał dowódcy Luftwaffe czyli Hermannowi Göringowi bombardować angielskie lotniska i miasta. Niemcy bombardowali Londyn i inne miasta na południu Anglii. W Londynie wtedy mieszkał mały Stephen Hawking (może o nim słyszeliście to sławny fizyk), ale wtedy w 1940 roku był on noworodkiem, czyli dopiero co się urodził. Jak wiele innych dzieci został wysłany na północ aby nie zginął w bombardowanym Londynie.
Anglicy mieli wielkie problemy z Luftwaffe czyli niemieckimi samolotami. Dlaczego? Niemieckich pilotów było dużo więcej, mieli też oni o wiele lepsze...

W odcinku 66 mówiłem o amerykańskich lotnikach, którzy chcieli okazać wdzięczność za pomoc Polaków podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Ponieważ w Ameryce walczyli Kościuszko i Pułaski to ci Amerykanie w Polsce nazwali swoją formację 7 eskadrą myśliwską im. Tadeusza Kościuszki. Krótko mówi się o niej jako Eskadrze Kościuszkowskiej. Eskadra ta składała się z dwóch grup, tą którą dowodził Merian Cooper nazwaną grupą Pułaskiego. Przypomnę może, że jego pra-pradziadek walczył u boku Kazimierza Pułaskiego w USA w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych Ameryki. Odznakę tej eskadry zaprojektował jeden z Amerkanów - Elliot Chess. Tą samą odznakę używał później polski dywizjon 303 w Anglii. Jak ona wyglądała?
Tadeusz Kościuszko podczas powstania nosił strój krakowski, w tym czerwoną czapkę, rogatywkę. Właśnie ta czapka jest na odznace Eskadry Kościuszkowskiej oraz Dywizjonu 303. Wraz z Kościuszką do powstania poszli chłopi uzbrojeni w kosy. Dwie takie skrzyżowane kosy też widać na odznace. To polska część odznaki. Dlaczego tam są także gwiazdki i paski?
Paski i gwiazdki są wzięte z amerykańskiej flagi. Ktoś jednak powie, że na fladze amerykańskiej jest więcej gwiazdek, a na odznace tylko 13. Gdy jednak Amerykanie walczyli o niepodległość USA i gdy pomagali im Kościuszko i Pułaski to wtedy było właśnie tylko 13 stanów, a więc na fladze Amerykanie mieli wtedy tylko 13 gwiazd.
Czym się jednak różni odznaka Eskadry Kościuszkowskiej, w której byli Amerykanie, którzy walczyli w Polsce, od oznaki Dywizjonu 303, w którym walczyli Polacy w Anglii? Te dwie odznaki są prawie identyczne. Różnica polega na tym, że na odznace Dywizjonu 303 w Anglii był numer, czyli liczba 303.

Tak więc w Eskadrze Kościuszkowskiej latali Amerykanie. Walczyli oni podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Później jednak musieli wrócić do Ameryki. Jeden z nich Cooper został reżyserem filmowym. Wymyślił historię o gigantycznym gorylu. Film nazywał się King Kong. Cooper reżyserował ten film oraz grał w nim. Grał oczywiście pilota, który walczył z olbrzymią małpą.

My jednak wróćmy do Eskadry Kościuszkowskiej. Gdy wyjechali Amerykanie w tej eskadrze służyli Polacy. Zmieniono wtedy parę razy numer eskadry. W czasach gdy byli w niej Amerykanie była to 7 eskadra myśliwska im. Tadeusza Kościuszki. Później została ona 121 eskadrą, a na koniec 111. Jedna rzecz się jednak nie zmieniła. Eskadra cały czas miała imię Kościuszki. Tak więc najłatwiej zapamiętać jej skrótową nazwę czyli Eskadra Kościuszkowska.
Co robiła ta eskadra w Polsce? Za czasów gdy byli w niej Amerykanie walczyła w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Później w 1936 roku ta pilnowała granicy rosyjskiej. Doszło wtedy do walki i Witold Urbanowicz zestrzelił rosyjski samolot. W 1938 roku dowódcą tego dywizjonu został Zdzisław Krasnodębski. Dywizjon ten składał się z dwóch eskadr 111 i 112. 111 to Eskadra Kościuszkowska.
Czy pamiętacie co się wydarzyło w 1939 roku?
1 września 1939 roku rozpoczęła się II wojna światowa. Zdzisław Krasnodębski pożegnał się tego dnia z żoną i poszedł walczyć. Nie wiedział, że zobaczy się z nią dopiero po 6 latach wojny.
Witold Urbanowicz był wtedy nauczycielem w szkole lotniczej w Dęblinie. Uczył latać młodych pilotów. Uczył ich polskiej taktyki walki. Podlatywania bardzo blisko i strzelania dopiero wtedy gdy było pewne zwycięstwo.

Eskadra Kościuszkowska stacjonowała na lotnisku Zielonka koło Warszawy. 1 września o 4 rano przyszedł komunikat, że Niemcy zaatakowali Polskę. Eskadra Kościuszkowska wzbiła się w powietrze aby bronić Warszawy. Polskim pilotom udało się zatrzymać pierwsze grupy bombowców lecących na Warszawę. Niestety 7 września kazano im odlecieć w okolice Lublina. Warszawa została bez ochrony polskich samolotów. Gdy piloci dolecieli na nowe lotnisko okazało się, że jest tam bardzo mało paliwa. Nie mogli więc często latać. Później 10 września kazano polecieć im jeszcze dalej na...

Powstanie listopadowe było skierowane przeciwko carskiej Rosji. Polacy zbuntowali się i walczyli o swoją niepodległość. Czy jednak wszyscy Rosjanie byli źli? Rosjanie też buntowali się przeciwko tyranii swojego cara. Gdy więc wybuchło powstanie listopadowe Polacy nosili sztandary z napisem: “Za wolność naszą i waszą”. Nosili sztandary z tym napisem nie tylko po polsku, ale także po rosyjsku: “За нашу и вашу свободу”. W ten sposób Polacy pokazywali Rosjanom, że nie chcą walczyć z nimi, ale tylko z tyrania cara.
Powstanie listopadowe upadło w 1831 roku, ale to hasło przetrwało. W wersji polskiej i węgierskiej używał go oddział Bema na Węgrzech w 1848. Stało się to hasło jednym z nieoficjalnych polskich mott narodowych.
Motto to zdanie, albo cytat. Jednak motto różni się od zwykłych zdań. Motta mają jednak wielki wpływ na ludzi. Ludzie zapamiętują te słowa, często je powtarzają i żyją według nich. Takim mottem dla Polaków były właśnie słowa “za wolność naszą i waszą”.
W ich myśl Polacy walczyli o swoją wolność, ale gdy nie udało się jej odzyskać pomagali innym walczyć o ich wolność. Józef Bem walczył o wolność Węgier, a Pułaski i Kościuszko o wolność Stanów Zjednoczonych.
Ktoś jednak powie, że to jest głupie, że to się nie opłaca. Dlaczego ktoś miałby narażać swoje życie aby walczyć o cudzą wolność? Np. Kazimierz Pułaski zmarł z powodu ran odniesionych podczas bitwy pod Savannah gdy walczył o niepodległość Ameryki. Czy jego śmierć była daremna?
Jego pomoc na pewno przydała się Amerykanom. Pułaski osłaniał wiele odwrotów Washingtona czym wielokrotnie uratował mu życie. Czy nie byłoby jednak lepiej gdyby Pułaski oszczędził swoje życie i czekał na kolejne polskie powstanie?
Tak mogłoby się wydawać, że każdy powinien zająć się swoimi sprawami. Że każdy kraj powinien sam walczyć o swoją niepodległość. Zastanówmy się jednak co się dzieje, gdy ktoś pomaga drugiemu, gdy jeden kraj pomaga innemu krajowi.
Wyobraźmy sobie dwóch ludzi, którzy wprowadzili się do sąsiednich domów. Są sobie obcy i obojętni. Może jeden ma psa, który kiedyś osikał samochód drugiego. Ten ma o to pretensje i raczej nie lubi tego z psem. Co się jednak stanie gdy wybuchnie pożar i sąsiad przybiegnie na pomoc? Wszystko zostanie wybaczone, prawdopodobnie zostaną przyjaciółmi. A gdyby kiedyś pożar wybuchł w drugim domu sąsiad na pewno pomoże.
Podobnie jest z krajami. Leżą obok siebie i często są obojętne albo wręcz wrogie wobec siebie. Gdy jednak jeden kraj pomoże drugiemu. Ludzie, którzy otrzymali tą pomoc nabierają takich ciepłych uczuć i zaczynają zupełnie inaczej myśleć o tych, którzy pomogli.
Tak było z Polakami. Nikt im nie pomógł podczas powstania listopadowego. Co jednak zrobili Polacy? Pomagali Węgrom, pomagali Amerykanom i jeszcze w wielu innych miejscach na świecie. Czy to coś zmieniło? Tak, wielu obcokrajowców zaczęło pomagać Polakom.
Np. Kazimierz Pułaski walczył wraz ze swoim przyjacielem Johnem Cooperem. Gdy zginął Cooper opowiadał swoim dzieciom o tym dzielnym Polaku. Jego prawnuk Merian C. Cooper przybył do Polski jako ochotnik i błagał Piłsudskiego, aby mógł walczyć. Wraz z nim przybyło 20 innych Amerykanów, którzy walczyli w 7 eskadrze myśliwskiej im. Tadeusza Kościuszki. To oni powstrzymali konną armię Budionnego przed zdobyciem Lwowa w 1920.
Tak więc polska pomoc podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych zaowocowała amerykańską pomocą podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku.
Czego się z tego uczymy? Gdy stanie ci się wam coś złego moglibyście usiąść i płakać. Wielu ludzi tak robi. Użalają się nad sobą. Tak samo mogli zrobić Kościuszko, Pułaski i Bem. mogli usiąść i rozpaczać, że nie ma Polski. Czy oni tak zrobili? Nie. Zauważyli, że na świecie są także inne narody, które mają problemy i zamiast myśleć o sobie i o tym jak źle im jest postanowili pomóc. Tak samo i wy gdy spotka was coś złego możecie zamiast myśleć o tym jak wam jest źle, możecie się rozejrzeć i zobaczyć...

Czym jest Ostrów Tumski? Słowo “ostrów” oznacza wyspę na rzece. Z kolei słowo “tum” oznacza katedrę. Pochodzi to od niemieckiego słowa “dom”. Po niemiecku na katedrę mówi się właśnie “dom”. Tak więc “Ostrów Tumski” można przetłumaczyć jako wyspę katedralną.
Dzisiaj już się nie używa słowa “tum”, ale mówimy katedra. Słowa “ostrów” używa się rzadko na określenie wyspy na jakiejś rzece.
Czy jednak wiecie, że “Ostrów Tumski” jest nie tylko w Poznaniu? Ostrów Tumski czyli wyspę katedralną można znaleźć w Poznaniu, Wrocławiu oraz Głogowie.
Ale jak powstaje taka wyspa na rzece? Rzeki najpierw płyną prosto, ale z czasem zaczynają się coraz bardziej wyginać tak jak wąż. Taka rzeka po jakimś czasie ma pełno zakrętów. Ale później gdy jest mało wody, niektóre z tych zakrętów zarastają, a inne się łączą ze sobą i tak powstają wyspy.
Ale dlaczego ktoś chciałby zamieszkać na takiej wyspie?
Na jednej z takich wysp był gród Poznan. Skąd się wzięła ta nazwa? Jak pewnie pamiętacie z legendy o Lechu, Czechu i Rusie. Tych trzech braci rozdzieliło się i każdy założył państwo. Po jakimś czasie Czech i Rus postanowili odwiedzić Lecha, który mieszkał w Gnieźnie. Lech dowiedział się, że w jego kierunku idą dwie armie. Zebrał więc swoich wojów i postanowił wyruszyć na bitwę. Gdy już te armie stanęły naprzeciwko siebie, Lech rozpoznał swoich braci Czecha i Rusa. Krzyknął wtedy “Poznan”. Po staropolsku “poznan” znaczy poznaję. Tak właśnie nazwano to miejsce, gdzie się ponownie spotkali trzej bracia.
W 965 roku na Ostrów Tumski jechała Dobrawa. Była księżniczką czeską i chrześcijanką. Jeżeli wierzyć legendzie Mieszko był potomkiem Lecha, a Dobrawa Czecha.
Ale gdy Dobrawa tak jechała po drodze widziała tylko świątynie pogańskie. Mijała posągi boga Światowita. Ten bóg miał cztery twarze. Wszyscy Polani oraz Mieszko czcili tego boga.
Gdy Dobrawa przybyła już na Ostrów Tumski i wzięła ślub z Mieszkiem to zaraz poprosiła go, aby także chrześcijanie mieli swoją świątynię.
Mieszko dał Dobrawie jedną dużą salę w grodzie na Ostrowiu Tumskim. Wraz z Dobrawą przybył do Polski Jordan. Został on później pierwszym biskupem Polski. Właśnie w tej sali biskup Jordan i Dobrawa urządzili pierwszy kościół. Dobrawa chciała aby także Mieszko stał się chrześcijaninem. Starała się go namówić, ale Mieszko się długo opierał. Ile czasu zajęło Dobrawie nakłonienie Mieszka aby został chrześcijaninem? Cały rok. Dobrawa przybyła na ślub w 965 roku i wtedy powstał pierwszy kościół. Mieszko dał się ochrzcić dopiero rok później czyli w 966 roku. Dzisiaj jest 2019 rok. Czy moglibyście policzyć ile lat minęło od powstania pierwszego kościoła w państwie Polan? A ile lat minęło od chrztu Mieszka I?
Co zapamiętaliście? W 965 roku przybyła Dobrawa i biskup Jordan. Wtedy powstał na Ostrowiu Tumskim pierwszy kościół. Rok później czyli w 966 roku Mieszko I za namową Dobrawy dał się ochrzcić, a z nim całe państwo. Rok później czyli w 967 urodził się ich syn Bolesław zwany Chrobrym. A po nim Świętosława zwana Dumną albo Hardą.
Dopiero niedawno odkopano ślady po tym pierwszy grodzie, nazywanym grodem Poznana. Dlaczego dopiero teraz? Dlaczego musiało upłynąć aż 1000 lat?
W 1038 roku na Polskę najechał książę Czech Brzestysław I. Zniszczył on Gniezno, Poznań i inne miasta. Później jeszcze wybuchło powstanie ludzi, którzy chcieli wrócić do dawnych bogów, np. do Światowita. Tak więc gdy w 1038 roku przybyli najpierw Czesi i wszystko spalili, po nich przybyli poganie i zniszczyli wszystko do reszty. Na Ostrowiu Tumskim zostały tylko ruiny katedry, a w niej mieszkały dzikie zwierzęta. Później Poznań, a także katedrę na Ostrowiu Tumskim odbudował Kazimierz Odnowiciel. Dopiero niedawno znaleziono ślady tego pierwszego grodu, w którym mieszkał Mieszko I z żoną Dobrawą i dziećmi Bolesławem i Świętosławą.
Dzisiaj jak pojedziecie na Ostrów Tumski znajdziecie tam zgodnie z nazwą katedrę, bo Ostrów Tumski znaczy wyspa katedralan. Na ostrów Tumski...

Dlaczego doszło do bitwy pod Grunwaldem?
Jak pewnie pamiętacie Polska i Litwa stały się jakby jednym krajem. Krzyżacy mieli konflikt z Litwą i chcieli, aby Polacy się nie wtrącali. Ale przecież Polacy połączyli się z Litwą i nie mogli pozwolić, aby Krzyżacy napadli na Litwę. Gdy więc wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen powiedział Władysławiowi Jagielle, aby nie pomagał Litwie król Jagiełło odmówił. Krzyżacy zamiast więc napaść na Litwę najechali na Polskę. Było to rok przed bitwą pod Grunwaldem czyli w 1409.
Krzyżacy napadli wtedy czyli w 1409 roku na Bydgoszcz. Król Jagiełło ją odbił i zaczą się przygotowywać do wielkiej bitwy. Ale Krzyżacy byli schowani za Wisłą. Pilnowali oni wszystkich mostów i brodów, czyli takich miejsc gdzie można przejść. Co zrobili Polacy?
Jeszcze w 1409 roku król Polski Jagiełło spotkał się z księciem Litwy Witoldem i razem ustalili plan wojny. Ponieważ musiel przejść Wisłę kazali przygotować most pontonowy. Tak most pontonowy to jest most, który można przenosić z miejsca na miejsce. To taki pływający most, składający się z kilku części, które się łączy. Tak więc w 1410 roku wojska Polskie i Litewskie zaskoczyły Krzyżaków, bo przeszły po moście pontonowym.
Do bitwy z Krzyżakami doszło pod wioską Grunwald 15 lipca 1410 roku. Krzyżacy stali już na polu, gdy Polacy i Litwini dopiero się zbierali. Jagiełło kazał się swojej armii schować w lesie. Dzieki temu niemieccy rycerze (bo Krzyżacy to byli głównie Niemcy) stali na słońcu, a Polacy i Litwini byli schowani w cieniu, w lesie. Ale dzięki temu, że byli schowani Niemcy nie wiedzieli też, że armia polsko-litewska się jeszcze nie zebrała. Gdyby Krzyżacy o tym wiedzieli mogliby od razu zaatakować i wygrać, bo walczyli by tylko z częścią wojska Jagiełły. Co zrobił więc król Jagiełło?
Jagiełło opóźniał walkę, aby całe jego wojsko się zebrało. Kazał więc tam na polu bitwy odprawić mszę. Później drugą, a potem jeszcze trzecią i czwartą. Krzyżacy się denerowowali bo stali cały czas na słońcu i przysłali Jagielle dwa miecze, mówiąc, że może brakuje mu broni do walki. Dzięki temu opóźnieniu całe wojsko się zebrało i około południa czyli około 12 rozpoczęła się bitwa.
Polacy stali po lewej stronie, a Litwini po prawej. Wśród Litwinów byli także Tatarzy, którzy zastosowali swoją taktykę udawanej ucieczki.
Prawe skrzydło czyli Litwini i Tatarzy, którzy tam byli zaczęli uciekać. Krzyżacy myśleli, że już wygrali, ale to był tylko podstęp. Litwini wrócili i pokonali Krzyżaków. W tym czasie na prawym skrzydle Polacy też pokonali Krzyżaków.
W poprzednim odcinku mówiliśmy o tym, że bitwę pod Grunwaldem uznaje się za koniec średniowiecza. Dlaczego? W tej bitwie Krzyżacy walczyli starym sposobem, czyli ich dowódca walczył razem z innymi rycerzami. Tymczasem Polacy walczyli już nowym sposobem, król Jagiełło nie walczył osobiście, ale kierował bitwą ze wzgórza. Dzięki temu widział co się dzieje i gdzie wysłać pomoc. Krzyżacy walczyli więc w średniowieczny sposób, a Polacy i Litwini w nowy sposób, który stosuje się do dzisiaj. Wprawdzie król Jagiełło nie był na polu bitwy osobiście to jednak także walczył. Na wzgórze wjechał jeden rycerz krzyżacki, ale Jagiełło go pokonał i dalej kierował bitwą. Tymczasem wielki mistrz krzyżacki, który był z tyłu swoje armii to mógł kierować, ale potem walczył na środku i nie wiedział co się dzieje w innych częściach pola bitwy.
Dlaczego Jagiełło wygrał tą bitwę? Po pierwsze zaskoczył Krzyżaków szybką przeprawą przez Wisłę dzięki mostowi pontonowemu. Po drugie opóźnił bitwę, aż przybyły prawie wszystkie siły. Po trzecie całą bitwą kierował z miejsca, gdzie wszystko widział i mógł wysłać zapasowe wojska w miejsca gdzie były problemy.
Co zapamiętaliście?
Dzisiaj nie ma już państwa krzyżackiego, ale czy umielibyście powiedzieć, gdzie ono leżało. Np. jakie miasta należały do Krzyżaków w czasach bitwy pod Grunwaldem?
Dzisiaj te miasta należą do Polski, ale w czasach króla...

W poprzednim odcinku mówiliśmy o Zawiszy Czarnym. Najsłynniejszym polskim rycerzu. Brał on udział w jednej z największych bitew średniowiecza - w bitwie pod Grunwaldem.
Bitwa pod Grunwaldem rozegrała się 15 lipca 1410 roku. Ale kto wtedy walczył?
Po jednej ze stron byli Krzyżacy, a po drugie Polacy i Litwini. O Krzyżakach mówiliśmy w odcinku 5. W średniowieczu istniały zakony rycerskie, w których byli mnisi wojownicy. Do najsłynniejszych zakonów należeli Templariusze i Krzyżacy. Templariusze to byli rycerze z białymi płaszczami, na których mieli czerwone krzyże, a Krzyżacy to byli rycerze z białymi płaszczami i czarnymi krzyżami. Templariusze byli głównie Francuzami, a Krzyżacy Niemcami.
W bitwie pod Grunwaldem Polacy i Litwini walczyli z Krzyżakami, a więc w zasadzie walczyli z Niemcami, bo Krzyżacy to byli głównie Niemcy. Jednak w bitwie pod Grunwaldem walczyło wielu ludzie z wielu krajów. Polskimi i litewskimi siłami dowodził Władysław Jagiełło, a krzyżakami dowodził wielki mistrz Ulrich von Jungingen. Krzyżacy po całym świecie opowiadali, że Władysław Jagiełło wcale nie jest chrześcijaninem i do krzyżaków przyjechało wielu rycerzy, którzy chcieli walczyć z poganami. Oni myśleli, że Jagiełło jest dalej poganinem.
W odcinku 61 o Zawiszy Czarnym mówiliśmy, że ten polski rycerz walczył wraz z węgierskim królem Zygmuntem Luksemburskim przeciwko Turkom. Gdy jednak Zawisza Czarny usłyszał o wojnie z krzyżakami od razu przyjechał do Polski i walczył pod Grunwaldem. Ale czy wiecie kogo popierał w tej wojnie król Węgier? Zygmunt Luksemburski popierał krzyżaków i wielu jego rycerzy walczyło po stronie krzyżaków czyli Niemców. Tak więc po stronie krzyżaków walczyło wielu rycerzy z całej Europy, także z Węgier. Ci rycerze myśleli, że król Polski Władysław Jagiełło jest poganinem.
Ale kto walczył po polskiej stronie? Przede wszystkim Polacy i Litwini. Polska i Litwa postanowiły się zjednoczyć, ale dlaczego?
Polska i Litwa razem walczyły razem z Zakonem Krzyżackim. Dlatego te dwa państwa się połączyły. Połączyli się też władcy tych państw. Jadwiga, która rządziła w polsce wzięła ślub z Jagiełłą, który rządził na Litwie.
Być może pamiętacie, że już kiedyś Polacy i Litwini połączyli się przez małżeństwo.
Król Polski Władysław Łokietek chciał zawrzeć pokój z Litwą. Polska i Litwa miały wspólnego wroga - Krzyżaków. Tak więc królewicz Kazimierz, którzy później został królem Kazimierzem Wielkim ożenił się z księżniczką litewską Aldoną Anną. Przed ślubem Aldona została chrześcijanką i nowe imię Anna.
Przed bitwą pod Grunwaldem stało się coś podobnego. Jadwiga, która była królem Polski wyszła za mąż za Jagiełłę, który był księciem Litwy. Przed ślubem Jagiełło został chrześcijaninem i nowe imię Władysław. W ten sposób ponownie Polska i Litwa zawarły sojusz.
Wcześniej Polacy i Litwini wcale nie byli zgodni.
Polacy i Litwini walczyli ze sobą, ale ponieważ mieli wspólnego wroga - Krzyżaków to połączyli się.
Po połączeniu Polska i Litwa były jednym krajem.
Jak wcześniej wzięli ślub Kazimierz Wielki i Aldona Anna to Polska miała tylko sojusz z Litwą. Teraz ślub Jadwigi i Władysława Jagiełły doprowadził do połączenia Polski i Litwy. Tak więc podczas bitwy pod Grunwaldem Polska i Litwa walczyły razem po jednej stronie. Ale kiedy odbyła się bitwa pod Grunwaldem?
Bitwa pod Grunwaldem odbyła się 15 lipca 1410. Była to jedna z największych bitew średniowiecza.
Jak wyglądała ta bitwa powiemy sobie w następnym odcinku.

Co zapamiętaliście? Kiedy doszło do bitwy pod Grunwaldem? 15 lipca 1410 roku. Kto walczył po stronie Krzyżaków? Krzyżacy to był zakon, w którym byli prawie sami Niemcy. Krzyżacy jednak opowiadali wszystkim, że Władysław Jagiełło tylko udaje, że jest chrześcijaninem, tak więc po stronie Krzyżaków walczyli rycerze z zachodniej Europy. Kto walczył po stronie Polaków i Litwinów? Właśnie Polacy i Litwini. Mieli oni też najemników z Czech oraz Tatarów.

Witam was w specialnym odcinku podkastu “Historia dla Dzieci”. Dzisiaj jest 30 września i dzisiaj przypada Międzynarodowy Dzień Podkastów. Z tej okazji wraz z innymi podkasterami (ale nie tylko podkasterami bo także naszymi przyjaciółmi) postanowiliśmy przeczytać fragmenty książek, do których przeczytania chcielibyśmy was zachęcić. W dzisiejszej audycji będziecie mogli posłuchać pani Joanny Niewiem, która uczy polskie dzieci z Wellingborough. Wstępnie już się zaczęliśmy umawiać na wspólną lekcję historii z której być może wyjdzie także nagranie, być może o bitwie o Anglię, w której brało udział wielu Polaków. W każdym bądź razie, pani Joanna nagrała dla was fragment książki Albina Siekierskiego pt. “Nastaje zmierzch”, jest to beletryzowana biografia Wojciecha Korfantego.

Ja tej książki jeszcze nie czytałem, ale już zamówiłem sobie. Kim był Wojciech Korfanty. Był jednym z Polaków, który po I wojnie światowej starał się o przyłączenie do Polski terenów Wielkopolski oraz Śląska. Między innymi stał na czele III powstania śląskiego.
Dzisiaj jest 30 września, a wczoraj w niedzielę 29 byłem w gościnie u Gabrysi i Ignacego z Poznania. Gabrysia ma 10 lat, a Ignacy 7, wraz z nimi nagraliśmy materiał do odcinka o Ostrowiu Tumskim w Poznaniu.

Najsłynniejszym rycerzem Karola Wielkiego był jego siostrzeniec czyli hrabia Roland. Osłaniał on odwrót wojsk Karola Wielkiego i zginął w walce. Napisano o nim Pieśń o Rolandzie, którą czytali wszyscy w całej Europie. My dzisiaj jednak będziemy mówić o polskim rycerzu, który zginął w bardzo podobny sposób.
Najpierw powiedzmy sobie jednak jakie cechy musiał mieć prawdziwy rycerz?
1. Rycerz musiał być silny, aby unieść zbroję oraz broń
2. Musiał być odważny
3. Wierni danemu słowu
4. Zawsze walczył sprawiedliwie
5. Rycerze byli uprzejmi wobec kobiet
A jak byli ubrani rycerze i jaką mieli broń?
Rycerze pojawili się w średniowieczu, byli to żołnierze cali ubrani w zbroję. Siedzieli na koniach, które często też miały zbroję. Taki rycerz wyglądał trochę jak człowiek schowany w robocie.
A jaką broń mieli rycerze? Mieli oni miecz, włócznia (kopia), topór oraz sztylet zwany mizerykordią.
Polacy na rycerzy mówili “raciądz” bo w dawnym języku na walkę mówiło się “rać” [ratъ]. Od tej starej nazwy rycerza powstała nazwa miasta Raciąż.
Później jednak Polacy przejęli nazwę rycerzy od Niemców. Niemcy na rycerza mówili ritter. Po niemiecku ritter oznacza jeźdźca, a to słowo pochodzi od łacińskiego słowa “ride” czyli jazda. Czyli słowo rycerz powstało od słowa jeździec. Po francusku na rycerzy mówi się “chevalier”, a po hiszpańsku “caballero” i te słowa też oznaczają jeźdźca. Jak więc widzicie już sama nazwa świadczy o tym, że rycerze walczyli głównie konno. Czasami musieli jednak walczyć pieszo.
Co robili poza walką?
Jedną z ulubionych rozrywek rycerzy była gra w szachy. Ale dlaczego tak lubili tą grę?
Rycerze lubili uczciwą walkę. Np. gdy rycerz walczył mieczem, a jego przeciwnikowi miecz się złamał to rycerz dawał przeciwnikowi swój zapasowy miecz, aby walka była uczciwa. Właśnie dlatego rycerze lubili szachy. Każdy ma tyle samo pionków, nie można też robić niczego w ukryciu. Walka na szachownicy jest uczciwa i rycerska.
We Francji najsłynnieszym rycerzem był hrabia Roland o którym napisano “Pieśń o Rolandzie”. W Polsce jednak najsłynniejszym rycerzem był Zawisza Czarny.
Zawisza Czarny znał osobiście wielu królów. Pomagał królowi Węgier Zygmuntowi Luksemburskiemu w walce z Turkami. W tamtych czasach Turcja zagrażała całej Europie. Nie tylko Węgrom, ale także Polsce oraz innym krajom. W 1453 Turcy zdobyli Konstantynopol i w ten sposób upadło cesarstwo bizantyjskie. Turcy byli wtedy potęgą i tylko wspólnym wysiłkiem można było ich pokonać. Tak więc chociaż Zawisza Czarny był Polakiem pomagał królowi Węgier w walce z Turkami. Gdy jednak usłyszał o wojnie Polski z Zakonem Krzyżackim od razu przyjechał do Polski i brał udział w bitwie pod Grunwaldem. Bitwa ta miała miejsce w 1410 roku i niedługo nagramy osobny odcinek poświęcony tej bitwie. Niektórzy mówią, że to właśnie Zawisza Czarny uratował królewski sztandar podczas bitwy pod Grunwaldem. Jak by nie było Polacy zwyciężyli Krzyżaków.
Zawisza wiedział jednak, że największym zagrożeniem dla Polski i Węgier jest Turcja. Król Polski Władysław Jagiełło i król Węgier Zygmunt Luksemburski nie lubili się jednak. Co zrobił Zawisza Czarny?
Zawisza Czarny był świetnym negocjatorem oraz dyplomatą. Co to znaczy, to oznacza, że umiał pogodzić ludzi, którzy się pokłócili. Właśnie Zawisza Czarny doprowadził do zawarcia pokoju pomiędzy Zygmuntem Luksemburskim oraz Władysławem Jagiełłą.
Zawisza był w tym tak dobry, że Władysław Jagiełło wysłał go w 1414 na Sobór w Konstancji jako jednego z polskich posłów. Czym się zajmował Sobór?
Sobór w Konstancji był czymś w rodzaju dzisiejszej Organizacji Narodów Zjednoczonych. Dzisiaj gdy jakieś kraje się pokłócą to jadą do ONZ i tam dyskutują kto ma rację. W 15 wieku czymś takim był właśnie Sobór. Dyskutowano tam wiele rzeczy, ale jedną z nich była wojna Polski z Zakonem Krzyżackim. Krzyżacy przegrali wojnę, ale wszystkim opowiadali kłamstwa o Polakach. Zawisza Czarny...

W tym roku na wakacje wybraliśmy się do Francji. Jadąc autostradą widziałem tablice z nazwami kolejnych miast, które mijaliśmy. Dla kogoś kto nie zna historii nazwy takie jak Nancy (Nansi), Awinion czy Marsylia pewnie niewiele mówią. Np. we wspomnianym Nancy mieszkał polski król Stanisław Leszczyński i rządził tam Lotaryngią. Kiedyś pewnie nagramy o tym odcinek, dlaczego polski król zamiast w Polsce rządził w stolicy Lotaryngii czyli w Nancy zamiast w Polsce. Z kolei Awinion to miasto związane z tz. niewolą awiniońską papieży. Wszystkim może się wydawać, że papieże zawsze mieszkali w Rzymie, ale 7 papieży musiało mieszkać we Francji właśnie w mieście Awinion. A co z Marsylią - z czym wam się kojarzy to miasto? Dla Francuza odpowiedź jest prosta - tam powstał hymn Francji, który nazywa się właśnie marsylianką. W samym Paryżu jest Hotel Lambert. Znajduje się on niedaleko katedry Notre-Dame, która niedawno się paliła. Ten hotel należał do księcia Adama Czartoryskiego, a w hotelu mieszkali między innymi Fryderyk Chopin, Juliusz Kossak, Juliusz Słowacki i Adam Mickiewicz. Jak ktoś zna historię, to nigdzie się nie nudzi, bo wszędzie zdarzyło się kiedyś coś ciekawego. A jak widzicie wiele miejsc we Francji ma związek z Polską historią np. Nancy w Lotaryngii czy Hotel Lambert w Paryżu. Dziś będziemy mówić o kimś, kto też miał wpływ na polską historię.

Zajmiemy się czymś co się zdarzyło bardzo dawno temu, gdy jeszcze nie było Francji. Istniało wtedy państwo Franków. Być może zauważyliście, że nazwa Francja i Frankowie brzmi dosyć podobnie. Czy to jest to samo, czy państwo Franków było Francją?
Aby odpowiedzieć na to pytanie przyjrzymy się historii Franków oraz ich najsłynniejszego władcy czyli Karola Wielkiego.

Frankowie pojawili się na terytorium dzisiejszej Belgii, stamtąd podbili najpierw całe terytorium dzisiejszej Francji, terytorium zachodnich Niemiec, północ Włoch oraz północ Hiszpanii. Można więc powiedzieć, że Frankowie rządzili w prawie całej zachodniej Europie.
W tamtym czasie w Hiszpanii rządzili muzułmanie, postanowili oni podbić także Francję i w tym celu przekroczyli góry Pireneje. Na granicy między Francją a Hiszpanią są właśnie te góry. Gdy więc armia muzułmańska przekroczyła Pireneje napotkała na swojej drodze armię wodza Franków o imieniu Karol. On rozgromił armię muzułmańską i dostał przydomek Młot. Od tamtej pory wszyscy nazywali go Karolem Młotem.

To była bitwa pod Poitiers, a było to w roku 732. Po Karolu Młocie władzę objął jego syn Pepin Krótki. On został królem Franków. Po nim władzę objął słynny Karol Wielki. Państwo Franków nazwywa się też czasami państwem Karolingów, bo dużo władców miało na imię Karol. Np. Karol Młot i Karol Wielki. Dlaczego tata nazywał się Pepin Krótki, a syn Karol Wielki?

Pepin miał wzrostu około 150cm, a Karol Wielki aż 184cm. Dzisiaj jest dużo wyższych ludzi od Karola, ale w jego czasach był on jednym z najwyższych ludzi. Był on jednak tak wielkim królem, że po francusku oraz angielsku słowa Karol Wielki stały się jednym słowem: Charlemagne. Tak długo to mówiono, że te słowa się skleiły i teraz jest to jedno słowo po angielsku i francusku.

Inni królowie chcieli być tacy jak Karol Wielki i dlatego od jego imienia powstało słowo król. Po frankońsku imię Karol brzmiało Karl i od tego imienia powstało czeskie słowo kral, a potem także polskie król.

Karol Wielki był jednak czymś więcej niż królem. W 800 roku odwiedził papieża w Rzymie. We Włoszech rządzili wtedy Longobardowie. Papież poprosił Karola o pomoc i ten wyzwolił papieża spod władzy Longobardów. Jak papież go nagrodził? Gdy więc odwiedził papieża w Rzymie w 800 roku - papież koronował go na cesarza rzymskiego.

Moja babcia miała krowę, bo wypiła barszcz.
Witam was w 59 odcinku podcastu historia Polski dla dzieci i oraz według dzieci. W dzisiejszym odcinku będziemy, mówić o rozbiciu dzielnicowym i pierwszym królu Polski podczas, tego rozbicia dzielnicowego. Jak pewnie pamiętacie, w Polsce rządziło siedmiu historycznych władców, a potem Polska podzieliła się na dużo części. Ten podział to właśnie rozbicie dzielnicowe. Czy pamiętacie tych, siedmiu historycznych władców? Czy wiecie jak, zapamiętać ich imiona? Jak zapamiętać imiona, tych siedmiu władców przed rozbiciem dzielnicowym?
Moja babcia miała kebaba, bo wzięła barana i to jest Mieszko I, Bolesław I, Mieszko II, Kazimierz I, Bolesław II, Władysław I i Bolesław III.
To zdanie: „Moja babcia miała kebaba, bo wzięła barana.” Ma siedem słów. Pierwsza litera każdego, słowa to pierwsza litera imienia jednego z tych, siedmiu władców, czyli Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Mieszka II Lamberta, Kazimierza I Odnowiciela, Bolesława II Śmiałego, Władysława I Hermana oraz Bolesława III Krzywoustego. Ten ostatni władca, czyli Bolesław III Krzywousty to właśnie on podzielił Polskę, między swoich synów. I tak właśnie doszło do rozbicia dzielnicowego.
I dzisiaj będziemy mówić, o tym właśnie kiedy Polska była podzielona na dużo takich małych kawałków. Pierwszym królem, który chciał połączyć te części na nowo, czyli na nowo stworzyć Polskę był Przemysław II. Był on księciem poznańskim, czyli rządził w Wielkopolsce, ale jak udało mu się połączyć inne części Polski?
Przemysław II on był królem Wielkopolski, ale później oby dwaj jego wujkowie umarli i oni byli królowie małej Polski, a drugi był Pomorza i on dostał Pomorze i Małopolskie. I tą Polskę dostał orzeł jako ich symbol.
Przemysł II dostał w spadku, najpierw Małopolskę z Krakowem, a później także Pomorze. Małopolskę z Krakowem dostał Przemysław II od Henryka IV Prawego. Wtedy, też Przemysław II zaczął używać symbolu koronowanego orła, którego używał właśnie Henryk Prawy. Wcześniej Przemysław II tak jak jego ojciec i dziadek używał symbolu lwa. Tak, wiec jakie części Polski miał Przemysław II?
Może, drugi dostał Wielkopolskę i Małopolskę. I jeszcze dostał Pomorze.
Przemysł II po swoim ojcu odziedziczył Wielkopolskę, a potem po innych krewnych Małopolskę i Pomorze. Ze stolicy Małopolski Przemysł II przywiózł insygnia koronacyjne, które pozostały po poprzednim królu, czyli Bolesławie II Śmiałym.
A nie, 26 czerwca 1295 Przemysł II został koronowany w Gnieźnie na króla Polski i dzisiaj jest jego rocznica i Przemysław zdecydował, że symbolem Polski będzie biały orzeł, więc no dzisiaj jest jego rocznica.
A 26 czerwca 1295 roku Przemysł II został koronowany, jako król Polski. Jako pierwszy król Polski, używał też symbolu orła białego. Jego koronacja była pierwszą koronacją króla Polski od 219 lat, czyli od poprzedniej koronacji Bolesława II Śmiałego.
Niestety ten król nie żył długo po koronacji. Zmarł już 8 lutego 1296 roku, czyli był królem 7 i pół miesiąca. Ale jak doszło do tego, że umarł tak szybko? Król miał w momencie śmierci niecałe 39 lat. Ostanie dni karnawału, czyli zapusty postanowił Przemysł II spędzić w nieobwarowanym Rogoźnie. Co to znaczy, że miasto jest obwarowane? Obwarować to otoczyć miasto murami. Dzięki czemu ludzie w tym mieście są bezpieczni. Niestety Rogoźno było nieobwarowanym miastem, czyli nie miało murów obronnych. Przemysł II spędził tam zapusty, a następnego dnia zdarzyło się coś strasznego.
No i ona na karnawale on zginął, że jak był post czterdziestodniowy to on został porwany z Rogoźna i po drodze został zabity.
Ktoś porwał króla, historycy nie wiedzą dokładnie kto, ale najprawdopodobniej byli to Brandenburczycy. Brandenburgia to część Niemiec blisko granicy z Polską. Dziś stolicą tego regionu jest Berlin. Polacy często walczyli z Niemcami z Brandenburgii, prawdopodobnie więc to właśnie Brandenburczycy zorganizowali to porwanie, a pomagali im chyba także...

Dzisiejszy odcinek będzie odcinkiem specjalnym i jednocześnie najdłuższym. Poświęciliśmy go kwestii talentów Gallupa u dzieci. Być może wiecie o 34 talentach, które mogą odkryć dorośli. Chodzi o talenty Gallupa, po angielsku strengths czyli takie mocne strony każdego z nas. Te 34 talenty to cechy uszeregowane w pewnym porządku. Te cechy, które ma się u góry listy są dominujące i widać je w każdym działaniu.

Np. moje górne 6 talentów to: Kontekst, Uczenie się, Analityk, Indywidualizacja, Dowodzenie oraz Zgodność. Kontekst sprawia, że zawsze szukam kontekstu danej sprawy. Przydaje mi się ta cecha w nauce historii, bo historia to kontekst do współczesnych wydarzeń. Drugą moją cechą jest Uzenie się, co przejawia się w tym, że lubię poznawać nowe rzeczy. Analityk oznacza, że analizuję prawie każdą rzecz, którą słyszę. Indywidualizacja sprawia, że podchodzę indywidualnie do każdej osoby, także do siebie. Dowodzenie to umiejętność przejmowania kierownictwa w sytuacjach, gdy panuje bałagan. Szósta cecha czyli Zgodność - po angielsku Harmony sprawia, że staram się zachować pokojowe stosunki z innymi.

Kolejność tych cech jest ważna. Każdy ma te talenty albo mocne strony, ale każdy ma je ułożone w innej kolejności. Niedawno instytut Gallupa wprowadził takie testy dla dzieci w wieku od 10 do 14 lat. Mocne strony u dzieci to tylko 10 talentów, a test odkrywa górne trzy. Co jednak mogą zrobić rodzice dzieci młodszych. Można wyśledzić te talenty albo mocne strony u dzieci poprzez obserwację. Tyle może krótkiego wstępu.

Do audycji zaprosiłem Dominikę Łysio. Aktywnie propaguje ona odkrywanie talentów Instytutu Gallupa, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. W działaniu i w pracy z grupą jest praktyczna i otwarta, a teraz prowadzi także portal Tropiciele Talentów. Towarzyszy ona i wspiera rodziców i dzieci w wieku 10-15 lat w wykonaniu Badania Strenghts Explorer.

Rozmowę zaczęliśmy od naszych własnych talentów, czyli tych talentów dla dorosłych. Tak się stało, że pierwszy talent czyli Kontekst mamy taki sam. Później przeszliśmy do meritum czyli do tych określonych przez Gallupa talentów oraz tego jak się one ujawniają u dzieci. Ja miałem okazję odkrywać talenty dla 5 nastolatków, z którymi prowadzę lekcje historii, zaś Dominika podzieli się swoim szerszym i bogatszym doświadczeniem

Mamy już zaplanowany kolejny odcinek, w którym omówimy kwestię poszukiwania talentów u młodszych dzieci. Tak więc jeżeli interesuje was ten temat to zapraszam niedługo.

Strona i grupa Tropiciele Talentów:
https://tropicieletalentow.pl/
https://www.facebook.com/tropicieletalentow

Ludzie od dawna chcieli zwrócić uwagę na warunki w jakich żyją dzieci. W tym celu ustalono, że jeden dzień w roku będzie poświęcony właśnie dzieciom. Który to dzień? Być może odpowiecie, że oczywiście 1 czerwca to dzień dziecka. Okazuje się jednak, że to nie takie proste.
Najstarszy jest chyba amerykański dzień dziecka, bo obchodzony już od 1857 roku, a obchodzi się go w drugą niedzielę czerwca. Kolejny to chyba turecki dzień dziecka obchodzony 23 kwietnia, a obchodzi się go gdzieś już od 1920 roku. Znany nam 1 czerwca jest obchodzony od 1950 roku. Obchodzi się go głównie w krajach, które kiedyś należały do bloku komunistycznego. Na zachodzie obchodzi się Powszechny Dzień Dziecka 20 listopada w rocznicę uchwalenia przez ONZ “Deklaracji praw dziecka”. Tą deklarację uchwalono właśnie 20 listopada 1959 roku.
Kiedyś świat był podzielony na dwa bloki. Ten podział widać było także w dacie dnia dziecka. Dzisiaj około 50 krajów obchodzi dzień dziecka 1 czerwca, 25 krajów 20 listopada, a jeszcze inne kraje mają swoje własne daty. Np. USA w drugą niedzielę czerwca, a Anglia, gdzie my mieszkamy w drugą niedzielę maja.

Tyle może krótkiej historii, bo to przecież audycja historyczna. Dzisiejszy odcinek będzie specjalny, bo na 1 czerwca wraz z innymi podkasterami postanowiliśmy nagrać wiersze oraz opowiadania dla dzieci. Jednak nagranie każdego podkastera ukaże się w innym podkaście. U nas, w tym odcinku będziecie mogli za chwilę wysłuchać nagrania Lokomotywy z Northampton. Nagrali oni fragment książki “Dzieci z Bulerbyn”. Naszego nagrania możecie posłuchać w podkaście “Tomograf”.
Zapraszam do wysłuchania fragmentu książki Astrid Lindgren “Dzieci z Bullerbyn”.

https://www.lokomotywa.co.uk/

https://podcastowydziendziecka.pl/

https://www.facebook.com/juleknaszewaleczneserce/
https://www.siepomaga.pl/julek

Prawie 100 lat temu Maria Skłodowska-Curie dostała w prezencie od prezydenta USA jeden gram radu. Czy wiecie ile to jest jeden gram? Na przykład spinacz do papieru albo taka mała guma do żucia, waży właśnie jeden gram. Dlaczego, więc prezydent USA dał Marii tylko jeden gram radu? Ten jeden gram radu kosztował, wtedy sto tysięcy dolarów. Ale kim była Maria Skłodowska-Curie i do czego był jej potrzebny ten rad?

Maria Curie urodziła się w 1867 roku w Warszawie. I w Paryżu ona studiowała fizykę i matematykę, a w 1895 roku wyszła za mąż z Piotrem i potem, odkryli razem substancję radioaktywną nazywaną uran. A potem jeszcze, w 1903 roku oni dostali nagrodę Nobla.
Maria Skłodowska-Curie urodziła się podczas zaborów. Jak pewnie pamiętacie zabory to okres 123 lat, kiedy nie było Polski, była ona podzielona między Rosję, Prusy i Austrię. Maria urodziła się w rosyjskim zaborze. Jej rodzice byli nauczycielami. Jej ojciec, był nauczycielem matematyki i fizyki oraz dyrektorem szkoły dla chłopców, a jej mama była przełożoną pensji dla dziewcząt. Dziewczynki w tamtych czasach, nie mogły się uczyć tego samego co chłopcy. Miały taka specjalną szkołę, gdzie uczyły się czytać, śpiewać, grać, ale nie uczyły się takich normalnych przedmiotów jak matematyka czy fizyka. Tak, więc Maria która chciała się uczyć takich przedmiotów najpierw, uczył ją jej tata oraz starsze rodzeństwo. Maria była najmłodsza z pięciorga dzieci. Później uczyła się na takim latającym uniwersytecie, ponieważ nie wolno było uczyć dziewczynek. Ten uniwersytet latał od jednego domu do drugiego, tak aby policja go nie znalazła, ponieważ obawiano się policji. Nie wolno było też na lekcjach robić notatek, aby policja nie miała dowodów. A więc Maria musiała wszystko zapamiętywać w głowie. Nie mogła sobie niczego zapisać. Później postanowiła, wraz z siostrą pojechać do Paryża na studia, ale nie miała pieniędzy. Umówiła się, więc ze swoja starszą siostrą Bronią, że najpierw ona, czyli Maria będzie pracować i ona będzie płacić za studia starszej siostry. A potem na odwrót, potem jej siostra zapłaci za jej studia. Maria została więc nauczycielką i wysyłała pieniądze Broni do Paryża. Maria uczyła dzieci bogatych ludzi za pieniądze, ale w wolnych chwilach uczyła biedne dzieci za darmo, a to też było wtedy zakazane. Władze carskie, czyli te które rządziły w zaborze rosyjskim zakazywały uczenia, pisania i czytania biednych ludzi. Później Bronia zaprosiła ją do siebie do Paryża i ona płaciła za studia Marii. Maria zaczęła studiować matematykę i fizykę. Na studiach poznała naukowca Piotra Curie i wyszła za niego za mąż.
Ożeniła się z Pierre Curie i się nazywa Maria Curie. Wyszła za mąż z nim, ale nie mieli dużo pieniędzy to nie mogli mieć obrączek. I kiedy była ceremonia, to była tylko ich rodzina i przyjaciół. I potem kiedy, mieli pójść na takie swoje wakacje to nie mieli pieniędzy, więc pojechali na rowerach trochę tak blisko.

Oboje byli bardzo biedni. I po ślubie pojechali, tylko na taką przejażdżkę rowerami. W 1903 roku Maria skończyła studia i napisała pracę doktorską „Badanie ciał radioaktywnych”. Czy wiecie co to jest radioaktywność? Radioaktywność, to jest nauka, która bada takie ciała które promieniują. Za te badania nad ciałami radioaktywnymi jej mąż oraz jeszcze jeden fizyk dostali nagrodę Nobla, ale mąż Piotr Curie zaprotestował i powiedział, że przecież Maria jako pierwsza zaczęła pracować nad radioaktywnością, iż to jest nie sprawiedliwe, że ona tez nie dostała nagrody Nobla. Wtedy dopisano Marię, jako trzecia dostała nagrodę Nobla z fizyki w 1903 roku. Ale jak odkryto tą radioaktywność? Promieniowanie uranu odkrył taki fizyk Henri Becquerel, ale on nie wiedział skąd się ona bierze. Dopiero Maria, która była jeszcze studentką odkryła, że promieniowanie pochodzi z samego atomu uranu. Zaczęła badać ten uran, a potem dołączył do niej mąż. I dlatego właśnie w 1903 roku nagrodę Nobla z fizyki dostali właśnie ten fizyk Henri Becquerel, Piotr Curie...

Dziś przywitali was Staś i Antek z Wrocławia, a ich mama Kasia podsunęła mi pomysł aby nagrać odcinek o stolicach.
Muszę was jednak uprzedzić, że temat stolicy Polski jest bardzo skomplikowany. Najpierw muszę was jednak zapytać czy wiecie co to jest stolica?
Stolica to najważniejsze miasto, które najczęściej jest również największe. W Polsce stolicą jest teraz Warszawa i rzeczywiście jest ona największym miastem. Ale np. w USA największe miasta to Nowy York i Los Angeles, a stolicą jest Washington jest od nich o wiele mniejszy. Jednak w większości krajów stolica jest największym miastem, w którym mieszka najwięcej ludzi. W Polsce takim miastem jest Warszawa, ale jak to się stało, że została ona stolicą? O tym właśnie będzie dzisiejsza audycja.
Pierwszym historycznym władcą Polski był Mieszko I. Jeździł on po wielu miastach i w zasadzie nie miał stałej stolicy, a jednak historycy mówią, że stolicą było Gniezno. Dlaczego tak twierdzą?
Skąd wiemy, że pierwszą stolicą Polski było Gniezno?
Kiedy Mieszko I napisał list do papieża (ten list nazywa się Dagome Iudex) to właśnie Gniezno podał jako stolicę. Później jego syn Bolesław I Chrobry zaprosił cesarza Ottona III na zjazd, który się odbył właśnie w Gnieźnie. Stąd nazwa: zjazd gnieźnieński, który odbył się w 1000 roku. Bolesław I Chrobry oraz jego syn Mieszko II Lambert byli też koronowani w Gnieźnie. Tam też Bolesław przechowywał szczątki św. Wojciecha.
Tak więc pierwszą stolicą Polski było Gniezno. Pamiętacie jednak co się stało gdy Polską rządził Mieszko II Lambert? Kraj został zniszczony przez sąsiadów, którzy go napadali, szczególnie przez Czechów. Dodatkowo ludzie się zbuntowali. Dlaczego jednak Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę do Krakowa?
Gniezno było całe zniszczone i trzeba było je dopiero odbudować. Kazimierz Odnowiciel ożenił się z ruską księżniczką Marią Dobronięgą. Maria nie chciała mieszkać w zniszczonym Gnieźnie, ona chciała aby stolicą był Kraków. Kazimierz Odnowiciel i Maria Dobroniega mieli dwóch synów: Bolesława II Śmiałego i Władysława Hermana. Pierwszy został po śmierci ojca królem w Krakowie, a drugi był księciem na Mazowszu i mieszkał w Płocku. Czy pamiętacie co zrobił Bolesław II Śmiały? Pokłócił się z krakowskim biskupem Stanisławem i kazał go zabić. Za to został wygnany z Polski. Władcą Polski został więc jego brat Władysław Herman. Ten jednak nie pojechał do Krakowa, ale został w Płocku, dlaczego?
Później jego syn czyli Bolesław III Śmiały także miał stolicę w Płocku. Zobacznie omówiliśmy dopiero 7 historycznych władców i już mamy trzy stolice. Zapamiętaliście może jakie stolice Polska miała w ich czasach? Mieszko I, Bolesław I Chrobry oraz Mieszko II mieli stolicę w Gnieźnie. Później Kazimierz Odnowiciel oraz Bolesław II Śmiały mieli stolicę w Krakowie, a potem Władysław Herman oraz Bolesław III Krzywousty mieli stolicę w Płocku.
Po śmierci Bolesława III Krzywoustego Polska podzieliła się na wiele małych kawałków i każdy z nich miał swoją stolicę. Gdybym chciał wszystkie wymienić to nie starczyłoby mi czasu.
W tamtym jednak czasie było trzech królów: Przemysł II, Wacław II oraz Wacław III. Wszyscy trzej byli koronowani w Gnieźnie. Jednak Przemysł II mieszkał w Poznaniu, dlaczego?
Przemysł II był księciem poznańskim, a gdy został królem Polski dalej mieszkał w Poznaniu. Tak więc na krótko także Poznań był stolicą Polski.
Polskę połączył na nowo Władysław Łokietek. Poprzedni królowie czyli Przemysł II, Wacław II oraz Wacław III byli koronowani w Gnieźnie. Dlaczego Łokietek był koronowany w Krakowie?
Papież pozwolił się koronować Władysławowi Łokietkowi, ale nie pozwolił na koronację w Gnieźnie. Koronę gnieźnieńską mieli królowie czescy, a Łokietek dostał koronę krakowską. Tak więc można powiedzieć, że to papież zadecydował o tym, że ponownie stolicę przeniesiono do Krakowa. To miasto zostało stolicą na bardzo długo, niektórzy liczą, że Kraków był wtedy stolicą prawie przez 500...

Dziś będziemy mówić o polskim bohaterze narodowym, który jest także bohaterem w Ameryce i na Białorusi, a góra jego imienia znajduje się w Australii. Oprócz tego, że był to człowiek bardzo odważny był on także bardzo dobry dla najbiedniejszych. O kim więc będziemy mówić?
Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko jest nazywany zwykle po prostu Tadeuszem Kościuszko. Jego nazwisko ma pochodzenie białoruskie. Przodek Tadeusza Kościuszki był sekretarzem na dworze za czasów Jagiellonów, czyli między innymi Zygmunta I Starego. Miał on na imię Konstantyn, ale król nazywał swojego sekretarza zdrobniale “Kostiuszką” i stąd się wzięło nazwisko Kościuszko. Ja mam na imię Piotr, ale gdy byłem mały mówiono do mnie Piotruś. Podobnie tutaj ten sekretarz miał na imię Konstantyn po białorusku, ale król nazywał go zdrobniale właśnie “Kostiuszką”. A jak można zdrobnić wasze imię? Np. niektóre dziewczynki mają na imię Katarzyna, ale wszyscy nazywają je Kasia, albo niektórzy chłopcy mają na imię Wojciech, ale rodzice mówią na nich Wojtek. To jest właśnie zdrobnienie.
Rodzina Tadeusza Kościuszki była pochodzenia białoruskiego, ale się spolonizowała. Spolonizować znaczy tyle, że stali się Polakami - np. zaczęli mówić po polsku.
Ostatni król Polski czyli Stanisław August Poniatowski założył szkołę wojskową. Nazywała się ona: Szkoła Rycerska. Właśnie tam uczył się Tadeusz Kościuszko. Uczył się historii Polski, łaciny, niemieckiego i francuskiego. Kościuszko był bardzo dobry z matematyki, a szczególnie geometrii. Później Kościuszko kontynuował studia w wojskowej szkole w Paryżu.
We Francji uczył się jak się buduje twierdze, czyli takie umocnione miejsca, gdzie można się długo bronić. Niestety gdy on był w Paryżu Prusy, Rosja i Austria dokonały pierwszego rozbioru Polski w 1772.
Kościuszko wrócił do Polski, ale nie przyjęto go do wojska. Chciał się ożenić, ale ponieważ był biedny ojciec jego ukochanej mu nie pozwolił i kazał swojej córce zostać żoną bogatego księcia Lubomirskiego.
Wtedy Tadeusz Kościuszko wyjechał do Stanów Zjednoczonych, które walczyły o niepodległość.
Poznał tam Georga Washingtona. Kościuszko pomagał budować umocnienia i twierdze. W 1777 umocnienia zbudowane przez Kościuszkę pomogły wygrać Amerykanom z Brytyjczykami w bitwie pod Saratogą.
Kościuszko zbudował też w Ameryce twierdzę West Point. Ta twierdza została później zmieniona w szkołę wojskową.
Jako zapłatę za swoją pomoc Tadeusz Kościuszko został generałem USA. Dostał też ziemię i pieniądze. Ale chociaż sam miał niewiele, to te pieniądze przeznaczył na to, aby wykupić niewolników i dać im wolność, a potem uczyć ich. Tadeusz Kościuszko był przeciwnikiem niewolnictwa.
Gdy Kościuszko wrócił do Polski król Stanisław August Poniatowski mianował go jednym z dowódców. Polskę zaatakowała Rosja. Kościuszko walczył bardzo dzielnie, potrafił pokonać trzykrotnie liczniejsze wojska rosyjskie. Niestety najpierw na stronę wroga przeszedł dowódca armii na Litwie, a potem sam król Stanisław August Poniatowski. Mimo więc, że Kościuszko walczył dzielnie Polska została zdradzona. W następnym roku czyli w 1793 doszło do II rozbioru Polski.
Kościuszko jednak się nie poddał i rok później znowu walczył. W 1794 roku na rynku w Krakowie przysiągł, że będzie walczył za Polskę. Kościuszko jednak nie walczył tylko za bogatych, ale także za biednych. W Polsce chłopi byli wtedy traktowani podobnie jak niewolnicy w USA. Jak pamiętacie Kościuszko wykupił wielu niewolników w Ameryce i dał pieniądze na ich kształcenie. To samo chciał zrobić w Polsce. W jego armii byli więc także chłopi.
4 kwietnia 1794 roku rozegrała się bitwa pod Racławicami, którą dowodził właśnie Tadeusz Kościuszko. W jego wojsku byli też chłopi, którzy nie mieli innej broni, a więc wzięli ze sobą kosy, które ustawiono na sztorc. To znaczy, że mieli oni coś w rodzaju dzidy z mieczem na końcu tej dzidy. Ci chłopi zaatakowali armaty i je zdobyli. Najdzielniejszy był Bartosz Głowacki,...

Dziś wrócimy do okresu rozbicia dzielnicowego oraz bitwy pod Legnicą. Więcej o tych dwóch tematach możecie posłuchać w odcinkach 9 i 11. Dziewiąty był poświęcony rozbiciu dzielnicowemu, a jedenasty bitwie pod Legnicą.
Przypomnę tylko, że rozbicie dzielnicowe oznacza, że nie było Polski, bo została ona podzielona na dzielnice czyli na części. Bolesław III Krzywousty podzielił Polskę między swoich synów. Wszyscy mieli słuchać najstarszego czyli Bolesława Wygnańca. Ale jak wskazuje jego przydomek został on wygnany z Polski. Po nim na Śląsku rządził jego syn Mieszko I Plątonogi. I tutaj mała uwaga. My już uczyliśmy się o Mieszku I oraz o Mieszku II, ale to byli władcy całej Polski. Dzisiaj będziemy mówić też o Mieszku I, a potem więcej o Mieszku II, ale to nie są ci sami. Tamci byli władcami Polski - Mieszko I był księciem Polski, a Mieszko II Lambert był nawet królem Polski. My dzisiaj mówimy o Mieszku I Plątonogim oraz o jego wnuku Mieszku II Otyłym. Oni rządzili tylko małym kawałkiem Polski. Mam nadzieję, że nie będzie się wam to mieszać. Wróćmy jednak do Mieszka I Plątonogiego, czyli Mieszka, który rządził tylko kawałkiem Śląska i jak wskazuje przydomek miał krzywe nogi. Po nim rządził jego syn Kazimierz I opolski. Ten Kazimierz ożenił się z księżniczką Wiolą, która przyjechała chyba aż z Bułgarii. Ich najstarszy syn nazywał się Mieszko II Otyły i dzisiaj o nim będziemy mówić. Jeżeli chodzi o jego rodzinę to warto jeszcze wspomnieć o siostrze Mieszka.
Jego siostra Eufrozyna urodziła syna, którego chyba znacie. Był to Władysław Łokietek.
Kiedy Mieszko II Otyły zaczął już panować nad swoim kawałkiem Śląska do Polski przybyli Mongołowie, który nazywa się też Tatarami.
Tatarzy wygrali wszystkie bitwy oprócz jednej. Pokonał ich właśnie Mieszko II Otyły. 20 marca 1241 pokonał on oddział Tatarski przeprawiający się przez Odrę. Moglibyście pomyśleć, że Mieszko Otyły był bardzo odważny. Zaatakował Tatarów i jako jedyny wygrał z nimi. Jednak później Mieszko ze swoimi żołnierzami pojechał do Henryka Pobożnego i razem z nim walczył z Tatarami w bitwie pod Legnicą. W 11 odcinku mówiliśmy o bitwie pod Legnicą. Rozegrała się ona 9 kwietnia 1241.
Co się wtedy stało? Ten Mieszko Otyły, który wygrał z Tatarami pod Legnicą uciekł. Prawdopodobne dlatego Henryk Pobożny przegrał. Część jego wojsk, właśnie ta część dowodzona przez Mieszka Otyłego uciekła i schowała się za Legnicą. Henryk Pobożny stracił wtedy głowę.
Co się stało po bitwie pod Legnicą?
My dzisiaj nie wiemy dlaczego on umarł, ale ktoś kto tak dużo je może mieć np. miażdżycę, nadciśnienie albo inną chorobę spowodowaną otyłością. Mogło też być tak, że wcale nie umarł z tego powodu, że był otyły. Może to była trucizna?
Powtórzmy. Kiedy nastąpił najazd Tatarów albo Mongołów? W czasach rozbicia dzielnicowego.
Polska została podzielona na pięć części, potem te części na jeszcze mniejsze i Mieszko II Otyły był księciem takiej małej dzielnicy.
Jak umarł Mieszko II Otyły?
Kim była matka Mieszka II Otyłego?
Jego matka była księżniczką bułgarską i miała na imię Wiola. Oprócz Mieszka II Otyłego urodziła jeszcze Eufrozyne, która to urodziła Władysława Łokietka. Tak więc Wiola była babcią dla Władysława Łokietka.
Jak zapamiętać rok 1241? W odcinku 50 mówiłem o pewnej technice zapamiętywania. Zamieniamy cyfry na litery i próbujemy stworzyć słowo. Cyfry 241 to N, R oraz T albo D. Słowo do zapamiętania to NuRT albo NeRD. Mi lepiej pasuje słowo NuRT, bo Tatarzy musieli przekroczyć nurt rzeki, aby walczyć z Polakami i właśnie w momencie gdy przekraczali rzekę zaatakował ich Mieszko II Otyły i pokonał ich w bitwie pod Raciborzem, która odbyła się 20 marca 1241 roku. Ale może łatwiej wam zapamiętać słowo NeRD, np. w ten sposób, że Henryk Pobożny był takim nerdem, że przegrał bitwę pod Legnicą, która odbyła się 9 kwietnia 1241.

Postanowiłem przygotować specjalny wakacyjny odcinek. Będzie on poświęcony porównaniu Polski i Hiszpanii, a szczególnie historii tych dwóch krajów. Z pozoru wydawałoby się, że nie mają one nic wspólnego, bo Polska leży na północnym wschodzie Europy, a Hiszpania na południowych zachodzie. Na mapie Europy Polska jest w prawym górnym rogu, a Hiszpania w lewym dolnym. Co wspólnego mają te dwa kraje tak bardzo oddalone od siebie?

Najbardziej rzucającym się podobieństwem jest religia. Zarówno Polska jak i Hiszpania są krajami katolickimi. Nie zawsze jednak tak było. W Polsce książę Mieszko podjął decyzję o przejściu z pogaństwa na katolicyzm. Mógł jednak podjąć decyzję o przejściu na prawosławie. Prawosławie tym różni się od katolicyzmu, że katolicy uznają papieża w Rzymie, a prawosławni nie. Podobnie było w Hiszpanii. Podbili ją Wizygoci, którzy byli Arianami, a w Hiszpanii mieszkali wtedy Rzymianie wyznający katolicyzm. Wizygoci postanowili wtedy przejść z Arianizmu na katolicyzm. Arianie od katolików różnili się tym, że nie wierzyli w Trójcę, a katolicy wierzą. Ale oprócz religii Wizygoci czyli zachodni Goci zmienili też język. Wizygoci mieli swój własny język - język gocki, na który nawet Biblia została przetłumaczona. Ale postanowili zmienić nie tylko religię, ale także język. W tym celu zniszczyli wszystkie Biblie w języku Gockim i zaczęli mówić po łacinie tak jak Rzymianie mieszkający w Hiszpanii. Z tej łaciny powstał później język hiszpański.

Właśnie język jest kolejnym podobieństwem. Język hiszpański jest oparty na łacinie i grece. Język polski jest wprawdzie językiem słowiańskim, ale i my mamy dużo słów z łaciny i greki. Jakie słowa mamy takie same jak Hiszpanie? Np. historia, temperatura, biblioteka. Hiszpanie zapisują słowo “historia” tak samo jak Polacy. Różnimy się tylko tym, że Hiszpanie nie wymawiają literki “h” i mówią “istoria” zamiast “historia”. Z kolei słowo “biblioteka” Hiszpanie wypowiadają tak samo jak my, ale zapisują z literką “c” zamiast litery “k”. Mamy też w języku polskim słowa pochodzenia hiszpańskiego. Np. słowo “parasol” pochodzi z Hiszpanii. Po hiszpańsku “para sol” oznacza na słońce. Tak więc Hiszpanie określają parasol na słońce, my wzięliśmy od nich to słowo i używamy go nawet mówiąc o parasolu na deszcz.

Historia słów, które przyszły do języka polskiego jest bardzo ciekawa. My wróćmy jednak do tych Gotów, a szczególnie do zachodnich Gotów czyli Wizygotów. Skąd się oni wzięli w Hiszpanii? Goci byli ludem, który przywędrował z północy tam gdzie mieszkali Wikingowie i podążył na południe czyli na mapie poszli z góry na dół. Goci podzielili się na Wizygotów, którzy poszli do Hiszpanii oraz Ostrogotów, którzy poszli do Włoch. Tak więc Goci przyszli ze Skandynawii, krainy Wikingów i przeszli wzdłuż Wisły i Odry czyli przeszli przez Polskę. Było to bardzo dawno temu, chyba jeszcze w czasach króla Popiela i Piasta Kołodzieja.

Goci nie są jednak jedynymi ludźmi, którzy zamieszkali w Hiszpanii, a wcześniej byli w Polsce. Kto jeszcze szedł pieszo z Polski do Hiszpanii? Jest taki region w Polsce, który czasami ludziom myli się z regionem w Hiszpanii. Zapytacie jak komuś może się pomylić kawałek Polski która jest na północnym wschodzie z kawałkiem Hiszpanii, która jest na południowym zachodzie? Ludziom się mylą te tereny dlatego, że mają tą samą nazwę. Część Polski nazywana bywa Galicją i tak samo część Hiszpanii jest nazywana Galicją. Czy umielibyście zgadnąć skąd się wzięła nazwa Galicja? Podpowiem wam, że nazwa pochodzi od ludzi, którzy tam mieszkali. Kim więc byli mieszkańcy Galicji? Chodzi o Galów. Tych samych Galów, których być może znacie z filmów o Asteriksie i Obeliksie. Galowie mieszkali kiedyś w na terenach Polski, a potem przenieśli się do Francji i Hiszpanii. Do dziś została po nich nazwa i część Polski nazywa się Galicją tak samo jak część Hiszpanii. Kolejnym podobieństwem jest historia tych regionów. W Polsce Galicja była długo najbiedniejszą...

Ostatnim królem dynastii Jagiellonów był Zygmunt August. Dlaczego tak się stało?
Dwudziesty odcinek nagrywaliśmy we Włoszech. Mówiliśmy wtedy o królowej Polski, która stamtąd przybyła. Pamiętacie jak ona miała na imię?
Ona przywiozła do Polski włoszczyznę.
Jej mąż miał takie samo imię jak jej syn. Czy pamiętacie jak mieli oni na imię? Jak miał na imię mąż Bony oraz jej syn?
Ale dzisiaj będziemy mówić o Zygmuncie II Auguście. Jak mieli na imię jego tata i mama?
Zygmunt August był ostatnim królem z dynastii Jagiellonów. Kiedy się urodził i umarł?
20 lutego 1530 r. arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski Jan Łaski koronował go vivente rege w katedrze wawelskiej na króla Polski. Vivene rege znaczy, że został koronowany za życia swojego ojca. Tz., że Zygmunt I Stary był królem i jego syn Zygmunt II August też był królem. Było wtedy dwóch królów.
Ale co to znaczy, że był ostatnim królem z dynastii Jagiellonów? Oznacza to tyle, że nie urodził mu się żaden syn, który mógłby być królem po nim. Zygmunt II August próbował się żenić kilkakrotnie, ale żadna żona nie urodziła mu dziecka. A ile miał tych żon?
Pierwszą żoną Zygmunta Augusta była Elżbieta Habsburżanka. Jego pierwsza żona miała epilepsję albo padaczkę. Z powodu tej choroby szybko zmarła.
Podobno królowa Bona wściekła się kiedyś na nią, bo Elżbieta chciała zjeść trochę włoskiego sera nazywanego parmezan. W spiżarni był tylko ser Bony i właśnie ten ser dano Elżbiecie. Bona była bardzo zła.
Z drugą żoną Zygmunt August ożenił się potajemnie.
Tę żonę czyli Barbarę Radziwiłłównę bardzo kochał, ale ona też szybko umarła. Wtedy Zygmunt August postanowił wywoływać jej ducha.
Sprowadzał ludzi z całej Europy aby przyjechali do niego i wywołali mu ducha Barbary, którą tak kochał. Musiał za to dużo im płacić.
Ci ludzie go oszukiwali.
Udawali, że wywołują ducha Barbary Radziwiłłówny, ale tak naprawdę ktoś się przebierał, a król myślał, że widzi swoją zmarłą żonę.
Jego trzecia żona to była Katarzyna Habsburżanka
Była ona siostrą tej zmarłej Elżbiety co miała padaczkę i lubiła ser parmezan.
Zygmunt pokłócił się z tą trzecią żoną i ona wyjechała do rodziców do Austrii i już nigdy do niego nie wróciła. Zygmunt pokłócił się też ze swoją matką Boną Sforzą, która wyjechała do Włoch i tam zmarła otruta przez swoich służących (mówiliśmy o tym w odcinku 20).
Wtedy Zygmunt wziął sobie czwartą żonę, która tak naprawdę nie była jego żoną.
Barbara Gizanka była faworytą króla i urodziła mu córkę, która też miała na imię Barbara. Ponieważ jednak nie była żoną Zygmunta jej córka nie mogła zostać królewną.
Czy zapamiętaliście te żony Zygmunta Augusta? Najpierw była Elżbieta, która była chora i lubiła ser parmezan. Później była Barbara, którą król poślubił w tajemnicy, ale też była chora. Potem była Katarzyna siostra Elżbiety, która uciekła od Zygmunta. Ostatnią była inna Barbara, z którą król się nie ożenił, ale miał z nią córkę Barbarę.
Właśnie w taki sposób Zygmunt II August stał się ostatnim królem z dynastii Jagiellonów. Nie miał syna, a córka, która mu się urodziła nie była z prawego łoża.
Gdy więc umarł Zygmunt II August skończyła się dynastia Jagiellonów.
Wprawdzie królową była później także siostra Zygmunta Augusta, ale rządził w zasadzie jej mąż Stefan Batory. Jednak o siostrze Zygmunta II Augusta czyli o Annie Jagiellonce i jej mężu Stefanie Batorym powiemy sobie przy innej okazji.

Żyjemy w świecie, który mało ceni naszą pamięć. Wydaje się, że coraz mniej jej potrzebujemy. Mamy dostęp do danych praktycznie na okrągło nasuwa się więc pytanie czy naprawdę warto uczyć się rzeczy na pamięć?
Z drugiej strony właśnie dzisiaj wiemy o pamięci dużo więcej niż nasi przodkowie. Przeprowadzono wiele badań oraz eksperymentów. Nie wiemy oczywiście wszystkiego, ale nigdy jeszcze nie wiedzieliśmy tyle co teraz.
Upraszczając można powiedzieć, że pamięć jest trochę jak mięsień. Gdy jej używamy potrafimy zapamiętać więcej. Jednak nieużywana pamięć zaczyna działać coraz słabiej.
Badania nad mózgiem i procesem zapamiętywania pokazały też, że niektóre dane zapamiętujemy łatwiej niż inne. Np. nasza pamięć jest kiepska do zapamiętywania cyfr, łatwo jednak nam zapamiętywać historie.
Tak więc gdy uczymy się historii łatwiej nam zapamiętać, że Mieszko I ożenił się z czeską księżniczką Dobrawą niż, że to było w 965. Jest to trochę dziwne, bo na papierze zapisanie roku zajmuje dużo mniej miejsca niż zapisanie historii ślubu.
Mając tą wiedzę na temat pamięci warto się zastanowić czy uczyć dzieci historii w sensie samych historyjek, czy też uczyć ich także dat tych wydarzeń?
Moja propozycja jest taka. Historia to głównie historie. Dobrze się ich słucha i łatwo zapamiętuje. Ale warto też wspomnieć o datach. Tyle, że niejako przy okazji.
Jednak wraz z rozwojem dziecka warto kłaść większy nacisk na daty. Oczywiście ten nacisk nigdy nie powinien być zbyt wielki. Ja np. nie lubiłem historii gdy chodziłem do szkoły, a było to spowodowane właśnie tym, że na każdej lekcji historii mieliśmy najczęściej 5 nowych dat, które trzeba było zapamiętać, a później co 4, 5 lekcji była kartkówka z tych dat. Historię lubiłem, ale te daty mi ją obrzydziły. Co najgorsze nauczyciele wymagali zapamiętywania, a nie podali żadnych technik.
I dzisiaj ja chciałbym wam podać kilka technik zapamiętywania dat. Dokładnie trzy:
1. matematyczna
2. słowna
3. mapa pamięci
1. Na czym polega matematyczna? Bierzemy datę, którą jest łatwo zapamiętać, albo taką, którą dziecko już z jakiegoś powodu zna. Powiedzmy, że jest to chrzest Polski czyli rok 966. Jest to łatwa data do zapamiętania, bo jest najpierw 9, a potem dwie 66 czyli jakby odwrócone 9. Gdy dziecko zapamięta tą datę, to uczymy je, że Mieszko ożenił się z Dobrawą rok wcześniej. Nie podajemy tego roku, ale prosimy dziecko, aby to obliczyło. Później podajemy informację, że rok po chrzcie urodził się Bolesław Chrobry. I tutaj również prosimy o policzenie kiedy to było. W ten sposób znając tylko datę chrztu Polski czyli 966 wiemy, że ślub Mieszka był w 965, a urodziny Bolesława w 967.
Oczywiście ta metoda nadaje się dla dzieci, które mają już podstawy matematyki za sobą.
2. Metoda słowna jest trochę bardziej skomplikowana. Polega ona na tym, że zmieniamy liczby w spółgłoski, potem dodajemy do nich samogłoski tak aby stworzyć słowa, które później łączymy z wydarzeniem. Metodę tą stosuje np. Tony Buzan czyli ekspert od pamięci. W notatkach umieszczę tabelę przedstawiającą jakie spółgłoski odpowiadają numerom. Teraz wam przeczytam tą tabelę.
1 - t, d
2 - n
3 - m
4 - r
5 - l
6 - j
7 - k, g
8 - f, w
9 - p, b
0 - s, z
Pierwszym problemem jest zapamiętanie jakie litery przypadają do której liczby. Oto kilka podpowiedzi jak to zapamiętać. 1 jest podobne do “t”, a “d” to dźwięczny odpowiednik litery “t”. Pisana litera “n” ma 2 nóżki, a pisana litera m ma 3 nóżki. Wymawiając cyfrę 4 słyszymy literę “r”. Rzymska liczba 50 to duże L, a więc 5 to “l”. Litera “j” trochę przypomina odwróconą 6. Duża litera “K” składa się z dwóch połączonych 7, a “g” to jej dźwięczny odpowiednik. 8 trochę przypomina pisaną literę “f”, a “w” to dźwięczny odpowiednik “f”. Cyfra 9 trochę przypomina odwrócone pisane “p”, a “b” to dźwięczny odpowiednik. Na koniec jest liczba zero, słowo to zaczyna się od litery “z”, której...

Dorośli mówią czasami, że historia lubi się powtarzać. Co to znaczy? Oznacza to, że jakieś wydarzenie z naszych czasów bardzo przypomina wydarzenie z przeszłości. Tak właśnie jest z zamachem na prezydenta Narutowicza. Od tego zamachu mija prawie 100 lat, ale niedawno podobny zamach znowu się wydarzył. Niestety.
Powiedzmy sobie jednak najpierw co to jest “zamach”. Słowo to, czyli “zamach” pochodzi od słowa “zamachnąć się”. Gdy np. chcecie rzucić piłkę to ręka się najpierw cofa, a dopiero potem rzucacie. Właśnie to cofnięcie ręki przed rzutem to jest zamachnięcie się. Zamach oznacza próbę zabicia kogoś. Być może w przeszłości zamachów dokonywano głównie rzucając w kogoś np. włócznią albo dzidą. Dzisiaj zamachów najczęściej dokonuje się strzelając, ale słowo zamach pozostało. Tak więc zamach na prezydenta Narutowicza to była próba zabicia go. Niestety prezydent Narutowicz zginął podczas tego zamachu. W odcinku 36 mówiliśmy o tym jak się zaczęła I wojna światowa. Ona też zaczęła się od zamachu na arcyksięcia austriackiego.
Zacznijmy jednak od początku. Kim był Gabriel Narutowicz zanim został prezydentem?
Jego ojciec brał udział w powstaniu styczniowym i podobnie jak ojciec Ignacego Paderewskiego siedział później za to rok w więzieniu. Powstanie styczniowe wybuchło w styczniu 1863, a Gabriel Narutowicz urodził się dwa lata później, bo w marcu 1865. Jego ojciec zmarł gdy mały Gabriel miał tylko roczek. Był więc wychowywany przez matkę.
Czy jednak Gabriel Narutowicz był Polakiem? Nie wiem czy pamiętacie, ale przed rozbiorami Polska i Litwa to było jedno państwo, które miało jednego króla. Podobnie jak Anglia i Szkocja też są razem jednym państwem. Tak więc Polska i Litwa były jednym państwem, ale później doszło do rozbiorów i nie było ani Polski, ani Litwy przez 123 lata. Gdy Polska odzyskała niepodległość w 1918 roku w tym samym czasie niepodległość odzyskała także Litwa. Ale Litwa nie chciała być już połączona z Polską jak 123 lata wcześniej. Wtedy Gabriel Narutowicz wybrał, że on woli być Polakiem. Tymczasem jego brat Stanisław Narutowicz wybrał, że chce być Litwinem. My dzisiaj będziemy mówić o Gabrielu Narutowiczu, który został później pierwszym prezydentem Polski. Wspomnę tylko, że ten jego brat czyli Stanisław Narutowicz ożenił się z kuzynką Piłsudskiego.
Ale my wróćmy do Gabriela Narutowicza. Z kim się on ożenił?
Gabriel Narutowicz bardzo dobrze się uczył. Najbardziej lubił matematykę i fizykę. Wyjechał do Szwajcarii i tam studiował na politechnice w Zurichu. Nie przestał jednak pomagać Polakom. W tamtym czasie nie było Polski, a na Litwie gdzie mieszkał rządził car czyli rosyjski król. Narutowicz pomagał Polakom ściganym przez carat. Gdy władze rosyjskie się o tym dowiedziały chciały też aresztować jego i dlatego nie mógł wrócić do Polski.
Gabriel Narutowicz po ukończeniu studiów został inżynierem. Zbudował osiem hydroelektrownii w Szwajcarii, w Austrii, we Francji, we Włoszech oraz w Hiszpanii.
Tak więc Narutowicz budował hydroelektrownie, był profesorem na politechnice w Zurichu. Ale gdy tylko Polska odzyskała niepodległość wrócił do kraju i zaczął pomagać. Był najpierw ministrem robót publicznych i chciał także w Polsce zbudować hydroelektrownię. Później został ministrem spraw zagranicznych.
9 grudnia został wybrany na prezydenta.
Niestety dużo ludzi mówiło, że on nie jest Polakiem. Mówili jeszcze dużo innych złych rzeczy, które wszystkie były nieprawdziwe. Wszystko to słyszał pewien pan i uwierzył, że Gabriel Narutowicz był złym człowiekiem.
Gabriel Narutowicz był prezydentem dopiero 7 dni. Pojechał do galerii oglądać obrazy. Gdy oglądał jeden z nich zatytułowany “Szron” ktoś do niego strzelił.
Czego się nauczyliśmy dzisiaj?
Gabriel Narutowicz urodził się na Litwie pod zaborem rosyjskim. Jego ojciec był powstańcem styczniowym. Gabriel Narutowicz studiował i pracował w Szwajcarii. Zbudował wiele hydroelektrownii. Później był ministrem, a na koniec...

Ta muzyka, którą słyszeliście na początku została napisana przez Ignacego Paderewskiego. Był to najsłynniejszy muzyk w tamtych czasach i to najsłynniejszy nie tylko w Polsce, ale na całym świecie. Gdy jednak Polska odzyskała niepodległość to on wrócił i zamiast grać zajmował się wszystkim co było potrzebne dla Polski. Polska była dla niego ważniejsza niż jego kariera muzyczna. Ale zacznijmy od początku. Kim był Ignacy Paderewski?
Paderewski urodził się w 1860 roku. Matka zmarła kilka miesięcy po jego narodzinach. Gdy miał 3 lata ojciec wziął udział w powstaniu styczniowym i później siedział przez rok w więzieniu. W tym czasie małym Ignacym i jego starszą siostrą Antoniną zajmowała się ciotka. O powstaniu styczniowym mówiliśmy w odcinku 45. Wybuchło ono 22 stycznia 1863 z powodu branki.
Ignacy Paderewski już jak był mały lubił grać na starym rodzinnym fortepianie. Później uczył się w tej samej szkole muzycznej, którą wcześniej ukończył inny znany polski kompozytor Fryderyk Chopin.
Po ukończeniu szkoły Paderewski miał mało pieniędzy. Na szczęście spotkał w Zakopanem sławną aktorkę Helenę Modrzejewską. Ona zorganizowała dla niego koncert na którym zarobił wystarczająco pieniędzy, aby dalej się kształcić w Wiedniu. Później rozpoczął swoją karierę i stał się sławny. Grał koncert dla królowej Wielkiej Brytanii Wiktorii oraz dla prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona. Ale na tych koncertach nie tylko zarabiał pieniądze.
Paderewski przed każdym koncertem przemawiał o niepodległości Polski. Rozmawiał też z prezydentem Wilsonem, aby powstała Polska.
Jednak grał on tak dużo, że naderwał sobie ścięgna w rękach i nie mógł grać.
Podczas koncertowania w USA doznał kontuzji dłoni, myślał nawet o zakończeniu kariery. Sprawność dłoni przywrócił mu Friedrich Lange – pionier niemieckiej chirurgii w Stanach.
W odcinku 44 o powstaniu wielkopolskim mówiliśmy o tym, że był on tak popularny jak dzisiaj Justin Biber, Selena Gomez, Eda Sheeran czy Ariana Grande.
W 1918 roku zakończyła się I wojna światowa. Zaczęła też powstawać Polska. Co zrobił Paderewski? Od razu przyjechał do Polski. Postanowił jechać przez Poznań, który wtedy nie był jeszcze polski.
Swoim przyjazdem wywołał powstanie wielkopolskie, o którym mówiliśmy w odcinku 44.
Mimo, że był chory i właśnie strzelano do niego z Poznania pojechał do Warszawy. Polska powstała, ale wiecie jaki był największy problem? Polacy wciąż się kłócili kto ma rządzić. Paderewski umiał ich pogodzić i został premierem.
Było to trudne zadanie, bo Polacy byli podzieleni na wiele obozów. W następnym odcinku powiemy sobie o tym, że nawet z tego powodu doszło do zabicia pierwszego prezydenta Polski. Ale jak Paderewski został premierem umiał pogodzić wszystkich.
Jednak później pojawiło się ważniejsze zadanie niż bycie premierem. Co mogło być ważniejszego?
Paderewski pojechał na konferencję paryską na której został podpisany Traktat wersalski. Na tej konferencji ustalono kto jest winien I wojny światowej. Ustalono też jakie będą granice. To była bardzo ważna konferencja, bo tam wyznaczono też granice Polski. Na tej konferencji zdecydowano też, że Gdańsk nie będzie ani polski, ani niemieckie, ale że będzie Wolnym Miastem i w ten sposób miasto Gdańsk stało się jakby takim małym państwem. Kiedyś na pewno nagramy o tym odcinek. W każdym bądź razie na tą konferencję pojechał właśnie Paderewski. Czemu właśnie on musiał tam pojechać? Czy pamiętacie dla kogo on grał? Między innymi dla królowej Wiktorii i prezydenta Wilsona. Paderewski znał wielu polityków na tej konferencji i umiał negocjować dobre granice dla Polski.
Niestety kiedy wyjechał w Polsce zdarzyło się coś okropnego. Zabito pierwszego prezydenta Polski Narutowicza. Być może gdyby Paderewski nie wyjechał umiałby ponownie pogodzić Polaków. O tym zabójstwie powiemy sobie w następnym odcinku.

Czy słyszeliście kiedyś o “Cudzie nad Wisłą”? Tym cudem była bitwa warszawska. Jak do niej doszło i dlaczego jest nazywana “cudem”?
Jak pewnie pamiętacie Polska odrodziła się po 123 latach zaborów. Odrodziła się 11 listopada 1918 roku. Tak więc gdy doszło do bitwy warszawskiej w 1920 roku Polska miała niecałe dwa latka.
Gdy wybuchła wojna polsko-rosyjska na początku wygrywali Polacy i Polska robiła się coraz większa. Robiła się większa, bo polskie wojsko zdobywało coraz więcej terenu. Jednak później zaczęli wygrywać Rosjanie i Polska zacząła się robić coraz mniejsza.
Gdy Rosjanie zdobyli już dużą część Polski stanęli pod Warszawą. Polacy bronili swojej stolicy czyli właśnie Warszawy i właśnie ta bitwa jest nazywana bitwą warszawską. Trwała od 13 do 25 sierpnia 1920 czyli około 13 dni.
Ale zanim przejdziemy do samej bitwy musimy sobie powiedzieć trochę o polskich rzekach. Czy wiecie jaka jest najdłuższa rzeka w Polsce. To Wisła. Przepływa ona między innymi przez Kraków, Warszawę, Toruń i Gdańsk. Do Wisły dopływają inne małe rzeki, np. z Bydgoszczy płynie rzeka Brda i ona wpada do Wisły. Te małe rzeki tak jak Brda dołączają się do Wisły i potem razem płyną. Brda wpada do Wisły z lewej strony czyli jest lewym dopływem. My dzisiaj powiemy sobie trochę o innym dopływie Wisły. Rzeka Wieprz jest prawym dopływem Wisły, tz., że wpada do niej, do Wisły z prawej strony. Dlaczego mówimy o tych rzekach podczas omawiania bitwy warszawskiej?
Bitwa warszawska zaczęła się 13 sierpnia 1920 roku. Rosjanie zaatakowali Warszawę, która jest nad rzeką Wisłą. Polacy bronili Warszawy, a Rosjanie atakowali. Polacy jednak część swojego wojska schowali za Wieprzem, za rzeką Wieprzem. Gdy więc Rosjanie atakowali Warszawę wysyłali na nią coraz więcej sił. Zaczęli 13 sierpnia i przez 4 dni nie mogli zdobyć Warszawy. A wtedy 16 sierpnia Polacy uderzyli zza Wieprza. W ten sposób Rosjanie walczyli z Polakami broniącymi Warszawy, ale jednocześnie grupa zza Wieprza zaatakowała ich bok oraz tył. Rosjanie zaczęli więc uciekać i uciekli aż do Niemiec gdzie zostali internowani czyli poszli do takiego więzienia.
Dzięki czemu Polacy wygrali? Polakom udało się złamać rosyjskie szyfry. Czy wiecie co to jest szyfr? Jest to taki tajny sposób mówienia. Rosjanie myśleli, że tylko oni rozumieją ten szyfr, ale Polakom udało się go złamać i mogli podsłuchiwać jak Rosjanie rozmawiają przez radio i mówią, gdzie będą się ruszać ich armie. Po drugie Polacy mieli samoloty, które latały na rozpoznanie, czyli sprawdzały, gdzie się ruszają rosyjskie wojska. Skąd Polacy mieli te samoloty? Między innymi ze zdobytego lotniska Ławica pod Poznaniem, o czym mówiliśmy w odcinku 46. Następny odcinek będzie poświęcony Paderewskiemu. Może pamiętacie go z odcinka 44. Jego przyjazd do Poznania spowodował wybuch powstania wielkopolskiego. Paderewski zorganizował amerykańskich lotników, którzy chcieli walczyć dla Polski i jej pomóc. Ci lotnicy także walczyli podczas wojny polsko-bolszewickiej czyli wojny polsko-rosyjskiej. Ten oddział nazywał się 7 Eskadra Myśliwska im. Tadeusza Kościuszki. Dlaczego Amerykanie chcieli walczyć w Polsce? Polacy tacy jak Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski. Amerykanie chcieli podziękować za tą pomoc i postanowili pomóc Polako tak jak kiedyś wcześniej Polacy pomogli Amerykanom.
Tak więc Polacy wiedzieli, gdzie jest cała armia rosyjska i mogli ukryć część sił za Wieprzem.
Czego się dzisiaj nauczyliśmy?
Dzisiaj mówiliśmy o bitwie warszawskiej, którą nazywa się też “Cudem nad Wisłą”.
13 sierpnia Rosjanie zaatakowali Warszawę, której bronili Polacy. Część Polaków schowała się za rzeką Wieprz i 16 sierpnia 1920 roku uderzyli na tyły armii rosyjskiej.
Uczyliśmy się też dzisiaj trochę o polskich rzekach. Najdłuższa polska rzeka to Wisła, przepływa ona przez Warszawę. Prawym dopływem Wisły jest rzeka Wieprz.
Przy okazji jest taki wierszyk trudny do wymówienia. Ciekawe czy potrafilibyście powiedzieć słowa tego...

Witam w 46 odcinku podkastu. Dziś będziemy kontynuować historię powstania wielkopolskiego. W odcinku 44 mówiliśmy o tym powstaniu, że wybuchło 27 grudnia 1918 roku czyli tuż po Bożym Narodzeniu. Jego wybuch spowodował przyjazd Paderewskiego do Poznania. Ale o tym możecie posłuchać w tamtym 44 odcinku. To powstanie czyli powstanie wielkopolskie zaczęło się 27 grudnia 1918, a skończyło 16 lutego 1919. W tym czasie Polacy zdobywali kolejne miasta w Wielkopolsce. Dziś powiemy sobie o tym jak zdobyli lotnisko.
Ławica to wieś, która była koło Poznania. Ale przez 100 lat Poznań się rozrósł i dziś Ławica to dzielnica Poznania. Tak więc kiedyś to lotnisko było koło Poznania, a teraz jest w granicach miasta.
100 lat temu czyli w styczniu 1919 roku Polacy już zdobyli Poznań, ale lotnisko Ławica pozostawało w rękach Niemców. Polacy się obawiali, że Niemcy w ramach zemsty zbombardują miasto Poznań. Tak więc 5 stycznia 1919 roku udali się na lotnisko i zaproponowali Niemcom, aby się poddali. Ci jednak nie chcieli i dlatego 6 stycznia Polacy zaatakowali lotnisko i je zdobyli. Jak długo trwał atak?
Polacy zaatakowali 6 stycznia o 6:30 rano. Atak trwał tylko 20 minut. Zginął jeden Polak i dwóch Niemców. Reszta Niemców się poddała. Polacy wzięli do niewoli 110 żołnierzy niemieckich.
Co Polacy znaleźli na lotnisku?
Było tam 26 sprawnych samolotów. Później w oddalonych hangarach Polacy znaleźli jeszcze inne samoloty. Niektóre gotowe do startu, inne w częściach. Zdobyto razem około 70 samolotów, z tego 50 było gotowych do startu.
Niemcy postanowili się zemścić i 7 stycznia przyleciały samoloty z Niemiec i zaczęły bombardować lotnisko Ławica.
Podobnie było 8 stycznia. Niemcy ponownie przylecieli i bombardowali lotnisko. Latali też nad Poznaniem. Ludzie zaczęli się bać. Wtedy zapadła decyzja o ataku na Niemcy. Ponieważ Niemcy już dwa razy zbombardowali lotnisko. Zrobili to 7 i 8 stycznia 1919 roku. Polacy postanowili polecieć i zbombardować niemieckie lotnisko z którego latały te samoloty.
9 stycznia 1919 roku Polacy polecieli nad Frankfurt nad Odrą i zbombardowali tamto lotnisko. Tak wystraszyli tym Niemców, że ci już więcej nie latali bombardować Polski.
Czy wy kiedyś byliście na lotnisku w Poznaniu? Do dziś stoją tam stare koszary z czerwonej cegły oraz wieża, która ma już ponad 100 lat. To są właśnie budynki, które zdobywali Polacy 6 stycznia 1919 roku. W ilustracji do tego podkastu będą właśnie te koszary i ta wieża. A jeżeli mieszkacie w Poznaniu czy okolicach możecie sami pojechać i zobaczyć te stare budynki lotniska oraz pomnik poświecony zdobywcom lotniska Ławica.

Czy to zdobycie lotniska Ławica było ważne? Tak, bardzo ważne. Dzięki zdobytemu wtedy sprzętowi Polacy mogli wysyłać samoloty na rozpoznanie. Te samoloty informowały o ruchach wrogich wojsk. Bardzo przydały się podczas powstania wielkopolskiego. Lotnicy informowali o ruchach niemieckich wojsk. Ale Poznaniacy podzielili się tym sprzętem. Na zdobytym w Poznaniu sprzęcie walczono później o Lwów oraz odpierano wojska bolszewickie w 1920. To ostanie wydarzenie jest nazywane bitwą warszawską albo “Cudem nad Wisłą”. Będziemy o nim mówić w jednym z następnych odcinków. Na razie powiem tylko tyle, że Polacy zrobili plan pokonania atakującej armii bolszewickiej. Zrobili ten plan dzieki rozpoznaniu, które przeprowadziły samoloty zdobyte właśnie na lotnisku Ławica. Co by się więc stało, gdyby Polacy nie zdobyli tych samolotów w 1919 roku? Być może przegraliby wojnę w 1920 roku. Tak więc widzicie, że zdobycie tego lotniska miało ogromne znaczenie. Bez niego i bez tych samolotów być może nie byłoby Polski wcale.
Powtórzmy więc. Co zapamiętaliście?
27 grudnia 1918 roku w Poznaniu wybuchło powstanie wielkopolskie. Powstańcy zdobyli Poznań, ale lotnisko zdobyli dopiero 6 stycznia. Jak długo trwał atak? Tylko 20 minut. Co Polakom udało się tam zdobyć? Mnóstwo samolotów, takich gotowych do startu oraz takich, które należało...

Dzisiaj mija pełny rok od momentu, kiedy ukazała się nasza pierwsza audycja. Dziś zapraszam was do 45 odcinka i oczywiście wszystkich wcześniejszych, których jeszcze nie słuchaliście.
Dzisiaj jak już powiedziałem jest 8 stycznia. Styczeń jak pewnie wiecie to pierwszy miesiąc w kalendarzu. Jest o miesiąc, w którym jest zima. Czy wiecie kiedy zaczyna się zima? Zima zaczyna się tuż przed Bożym Narodzeniem w grudniu, kończy się około 21 marca. Tak więc zima trwa kawałek grudnia, cały styczeń, cały luty i dużą część marca. Tak więc, styczeń to w zasadzie środek zimy. Dlaczego tyle mówię o tym miesiącu? Dziś powiemy sobie o powstaniu styczniowym. Działo się to podczas zaborów, czyli w okresie, kiedy nie było Polski. Pamiętacie jak długo nie było Polski podczas zaborów?
Polska przestała istnieć w 1795. Nie było jej przez 123 lata, aż do 1918 roku. W tym czasie było wiele powstań. Czy wiecie co to znaczy? Co to znaczy “powstanie”? Mówiliśmy już w naszych audycja o powstaniu warszawskim podczas II wojny światowej oraz o powstaniu wielkopolskim po I wojnie światowej. Tak więc powstanie to taki bunt z bronią. Tak więc powstanie styczniowe to bunt przeciwko Rosji, jednemu z zaborców Polski.
Ale dlaczego Polacy się zbuntowali w styczniu? Dlaczego powstanie wybuchło w styczniu? Przecież to środek zimy.
Powstanie styczniowe wybuchło 22 stycznia 1863, a trwało aż do października 1864. Dlaczego właśnie wtedy? Rosjanie wyznaczyli brankę na 25 stycznia. Ale co to jest branka? To słowo “branka” pochodzi od słowa “brać”. Rosjanie brali Polaków do wojska. Wojsko wtedy było jednak inne. Dzisiaj w wielu krajach idzie się do wojsk, ale tylko na rok lub dwa. W tamtych czasach do wojska się szło na 25 lat. Tak więc Polacy zbuntowali się z powodu tej branki, z powodu brania do wojska aż na 25 lat. Czy to długo? Do wojska brano mężczyzn w wieku od 20 do 30 lat. Tak więc gdy wzięto do wojska mężczyznę w wieku 20 lat to ile on miał lat gdy ukończył 25 lat służby? Czy umiecie dodać takie liczby 20 plus 25? Taki mężczyzna, który służbę w armii carskiej zaczął w wieku 20 lat kończył ją w wieku 45 lat. Niestety większość tych chłopców nie dożywała końca służby.
W armii carskiej umierała większość żołnierzy. Umieralność wynosiła 88%. Czy uczyliście się kiedyś o porcentach? 88% śmiertelności oznacza, że jak do wojska pójdzie 100 chłopców, to 88 zginie, czyli wróci tylko dwunastu z tych stu, którzy poszli. Ale nawet jak przeżyli nie pozwalano im wracać do domu, ale musieli często służyć dalej aż do 30 lat i czasem jeszcze dłużej.
Dlaczego tak dużo ich umierało? Żołnierze oczywiście giną na wojnie. Ale ci żołnierze zabrani do armii rosyjskiej byli źle żywieni.
Żołnierze nie dostawali dobrego jedzenia. Nie mieli np. witamin. A przy okazji czy wy jecie witaminy? Można je znaleźć w wielu owocach. Czy wiecie dlaczego witaminy są takie ważne?
Tak więc żołnierze byli bardzo źle żywieni. Ale to nie wszystko. Jak byli ranni to nikt się nimi nie opiekował. Żołnierze angielscy mieli o wiele lepiej.
Czy słyszeliście kiedyś o Florence Nightingale? Była to pierwsza pielęgniarka. Anglicy walczyli wtedy z Rosjanami podczas wojny krymskiej. Florence Nightingale dowiedziała się, że nikt nie dba o żołnierzy angielskich i pojechała na Krym. Wraz z innymi kobietami opiekowały się chorymi żołnierzami angielskimi. Później Florence Nightingale założyła pierwszą szkołę pielęgniarek na świecie. Okazało się, że pielęgniarki swoją opieką uratowały więcej żołnierzy niż lekarze. Niestety Polacy, którzy szli do armii carskiej czyli armii rosyjskiej nie mieli takiej opieki. Taką opiekę mieli wtedy tylko Anglicy.
Czego się więc dzisiaj nauczyliśmy? Podczas zaborów, gdy Polska była podzielona na trzy części i nie było jej przez 123 lata wybuchło powstanie styczniowe. Wybuchło 22 stycznia 1863 roku, bo Rosjanie zarządzili brankę na 25 stycznia. Polacy nie chcieli iść do wojska rosyjskiego, bo umierało w nim aż 88 procent żołnierzy. Umierali oni...

Witam was w 44 audycji podkastu “Historia Polski dla Dzieci oraz według Dzieci”.
11 listopada przypada święto niepodległości Polski. Wtedy Polska odzyskała niepodległość. Czy jednak cała Polska? Nie. 11 listopada Polska była dość mała. W zasadzie Polska miała wtedy tylko Mazowsze z Warszawą oraz Małopolskę z Krakowem. Polska nie miała jeszcze wtedy Wielkopolski z Poznaniem. Nie miała też Śląska ani Pomorza. Dziś powiemy sobie o tym jak Polska odzyskała Poznań i Wielkopolskę.
Ale może najpierw powtórzmy sobie co to jest Małopolska, Wielkopolska i Mazowsze. Polska jest podzielona na takie części. Najstarsza część Polski tam gdzie jest Gniezno i Poznań jest nazywana Wielkopolską. Druga część Polski to Małopolska, w środku której leży Kraków. A Mazowsze to trzecia część Polski. Po środku Mazowsza leży Warszawa. Gdy Polska odzyskała niepodległość 11 listopada 1918 roku niepodległość odzyskała tylko Małopolska i Mazowsze. Wielkopolska była cały czas pod panowaniem Niemców, którzy wtedy nazywali się Prusakami.
Dziś kiedy nagrywam jest 26 grudnia. Od 11 listopada minęło półtora miesiąca, a Wielkopolska cały czas była pod panowaniem Prus. Jak pewnie wiecie 24 grudnia większość Polaków obchodzi Wigilię. Później 25 i 26 grudnia są święta. Nikt nie planował walczyć w te dni, ale wydarzyło się coś co przyspieszyło wybuch powstania wielkopolskiego.
26 grudnia 1918 roku przez Poznań przejeżdżał Ignacy Paderewski. Był to sławny pianista. Na jego koncerty przychodziło tyle osób co teraz na koncerty Justina Bibera, Seleny Gomez, Eda Sheerana, czy Ariany Grande.
Ten sławny pianista zrobił bardzo dużo dla sprawy niepodległości Polski. Np. rozmawiał często z prezydentem Stanów Zjednoczonych Woodrowem Wilsonem. W grudniu 1918 roku gdy dowiedział się o odzyskaniu niepodległości przez Polskę wrócił statkiem z Ameryki. Pojechał najpierw do Gdańska, potem do Poznania. Płynąc statkiem Paderewski zachorował na grypę hiszpankę. Była to choroba, która wtedy w 1918 roku zabiła więcej ludzi niż zginęło podczas I wojny światowej. Była to bardzo groźna choroba. Mimo tego Paderewski pojechał pociągiem do Poznania. W grudniu 1918 roku Poznań i Wielkopolska należała jeszcze do Prus czyli do Niemiec. Jak Niemcy przyjęli Paderewskiego?
Oni chcieli go wygonić z miasta. Chcieli dać mu nakaz wyjazdu. Polacy, Poznaniacy otoczyli jednak Paderewskiego i policjanci nie mogli dać mu tego nakazu. Co więc zrobili potem? Paderewski przyjechał do Poznania 26 grudnia 1918 roku. Prusacy więc kazali pogasić wszystkie latarnie uliczne, aby utrudnić przejazd Paderewskiego do hotelu Bazar. Polacy jednak pozapalali światła w swoich domach i pootwierali okna i drzwi, aby światło padało na ulice i aby wielki kompozytor mógł przejechać. W hotelu Bazar zrobiono uroczystą kolację na cześć wielkiego Polaka, a potem Paderewski przemawiał z balkonu tego hotelu do ludzi. Polacy machali do niego polskimi flagami. Ale skąd je wzięli? Wtedy w Wielkopolsce panowały Prusy, a flaga Prus to trzy kolory: czarny, biały i czerwony. Tak więc Polacy zabrali pruskie flagi ucieli czarny pas u góry i został im biały i czerwony pas czyli polska flaga. W ten sposób z flagi pruskiej robiono polskie flagi.
Następnego dnia Paderewski leżał chory w łóżku w hotelu Bazar. Był chory na grypę hiszpankę. Niemcy jednak byli tak źli, że przyjechał do Poznania, że zaczęli strzelać w okna jego pokoju. Wtedy przyszli Polacy aby go obronić i tak wybuchło powstanie wielkopolskie. Jak już mówiłem nikt nie planował tego powstania na święta. Wybuchło ono przypadkiem, a wywołał je właśnie przyjazd wielkiego kompozytora i sławnego pianisty Ignacego Paderewskiego. W ten właśnie sposób wybuchło powstanie wielkopolskie 27 grudnia 1918 roku. Czyli dokładnie rok temu. Ja nagrywam tą audycję 27 grudnia 2018 roku. Powstanie trwało prawie dwa miesiące. Zaczęło się 27 grudnia 1918, a skończyło 16 lutego 1919 roku.
W ten sposób do Polski, do której należała już Małopolska i Mazowsze dołączyła...

Dziś będziemy mówić o rzeczach, które się wydarzyły 25 grudnia. Wielu ludzi wierzy, że właśnie tego dnia urodził się Jezus z Nazaretu i właśnie dlatego 25 grudnia jest obchodzone Boże Narodzenie. W tym okresie przypada przesilenie zimowe. Oznacza to, że jest najkrótszy dzień w roku, a najdłuższa noc. Z tego powodu właśnie w ten dzień Rzymianie obchodzili w ten dzień Saturnalia, a Persowie narodziny Mitry.
My jednak skupimy się na wydarzeniach historycznych przypadających na ten dzień. Ponieważ chrześcijanie wierzą, że Jezus urodził się tego dnia, często w ten właśnie dzień koronowano królów.
W Europie panowali kiedyś cesarze rzymscy. To właśnie ci Rzymianie, którzy obchodzili Saturnalia 25 grudnia. Jednak cesarstwo rzymskie upadło w piątym wieku i nie było go przez 300 lat. Jednak w roku 800 właśnie 25 grudnia papież koronował Karola Wielkiego na cesarza. Karol Wielki był najsłynniejszym władcą średniowiecza. Od jego imienia Karol powstało słowo król. A pamiętacie kto został pierwszym królem Polski? Był nim Bolesław Chrobry. Bolesław nie był koronowany 25 grudnia, ale jego najlepszy przyjaciel cesarz niemiecki Otton III został koronowany właśnie 25 grudnia 983 roku. Także syn Bolesława Chrobrego był koronowany 25 grudnia. Pamiętacie jak się nazywał syn Chrobrego? Był to Mieszko II Lambert. Bolesław Chrobry został koronowany 18 kwietnia 1025 roku. Zmarł on 17 czerwca 1025 roku. Jego syn Mieszko II Lambert czekał ze swoją koronacją aż do 25 grudnia 1025 roku.
Czy jeszcze jakiś król Polski był koronowany 25 grudnia? Tak, był to Bolesław II Śmiały. Bolesław Śmiały albo Szczodry to ten, który kazał zabić biskupa Stanisława i z tego powodu został wygnany z Polski. On też był koronowany 25 grudnia 1076.
Czego się więc dzisiaj nauczyliśmy? Mówiliśmy o dacie 25 grudnia. Tego dnia chrześcijanie obchodzą Boże Narodzenie. W starożytności, w czasach cesarstwa rzymskiego w tym okresie obchodzono Saturnalia, czyli święto ku czci boga Saturna, a Persowie obchodzili urodziny swojego boga Mitry.
Właśnie z tego powodu, że chrześcijanie wierzą, że 25 grudnia urodził się Jezus wielu cesarzy i królów wybierało ten dzień na koronację. Czy pamiętacie kto został koronowany 25 grudnia?
Najpierw mówiliśmy o Karolu Wielkim. Jego papież koronował na cesarza 25 grudnia 800 roku.
25 grudnia 983 roku był koronowany cesarz Otton III. Był on przyjacielem Bolesława Chrobrego.
Także 25 grudnia, ale 1025 roku był koronowany syn Chrobrego - Mieszko II Lambert.
Mówiliśmy też o tym skąd się wzięło słowo król. Czy pamiętacie? Słowo król pochodzi od imienia Karola Wielkiego. Był on najsłynniejszym władcą średniowiecza i inni władcy chcieli być jak on i nazywali się od jego imienia królami.
Dziękuję wam za wysłuchanie tego krótkiego specjalnego odcinka. Do usłyszenia w kolejnym poświęconym powstaniu wielkopolskiego.
Zapraszam do wspierania podkastu na Patronite:
https://patronite.pl/historia-dla-dzieci

Dzisiaj będziemy mówić o zimie stulecia. Dzieci lubią zimę. Dorośli też, ale nie wszyscy. Dzieci lubią zabawę na śniegu, sanki, łyżwy, lepienie bałwana itd. Dorośli jednak mają czasami z śniegiem dużo problemów. Np. samochód nie chce zapalić, bo jest zimno. Rura pęknie od mrozu. Trzeba odśnieżyć dom itd.
A jak jest z wami. Czy wy lubicie zimę? A czy wasi rodzice lubią zimę?
Dziś będziemy mówić o zimie stulecia, ale co to znaczy. Ludzie podzielili czas na stulecia, które nazywa się też wiekami. Taki wiek, albo stulecie zaczyna się od roku, który ma zero i jeden na końcu numer, a trwa aż do roku z dwoma zerami na końcu. Np. wiek 20 zaczął się w roku 1901, a skończył w 2000. Teraz żyjemy w wieku 21, który zaczął się w roku 2001, a skończy się w roku 2100.
Gdy więc mówimy o zimie stulecia mamy na myśli najzimniejszą zimę w 20 wieku. Nie możemy powiedzieć jaka jest najzimniejsza zima w 21 wieku, bo on się jeszcze nie skończył.
Tak więc będziemy mówić o zimie stulecia, czyli największej zimie w 20 wieku. A która to była zima? Trudno powiedzieć. Niektórzy mówią, że największa zima, to ta w której jest najzimniej. Inni, że to ta, w której jest najwięcej śniegu. Jeszcze inni mówią tak o najdłuższej zimie.
My dzisiaj skupimy się jednej z takich zim. Była to zima na przełomie 1978 i 79.
Czterdzieści lat temu ja miałem 9 lat i byłem na wczasach w górach. Gdy w telewizji zaczęto mówić o strasznej zimie mama postanowiła, że wrócimy wcześniej. Niestety pociągi nie jeździły i tak utknęliśmy w Krakowie na dwa dni. Dlaczego pociągi wtedy nie jeździły?
Śniegu spadło tak dużo, że pociągi nie mogły go przejechać. Trzeba było najpierw zrobić tunele w śniegu dla pociągów. Wracaliśmy z Krakowa do Bydgoszczy parę dni. A gdy dotarliśmy wreszcie do domu w Bydgoszczy okazało się, że ogrzewanie nie działało.
Jak dużo śniegu wtedy spadło?
Śniegu napadało aż 84 centymetry. Gdy my porównywaliśmy było to do wysokości stołu albo trzy szkolne linijki. Czy to dużo? Czy 84 centymetry do dużo? Dla małych stworzeń tak.
Śniegu było tyle, że nie byłoby widać kota, który by wpadł w zaspę. Ale dlaczego pociągi nie mogły przejechać tyle śniegu? Oprócz śniegu było wtedy jeszcze dużo wiatru. Ten wiatr robił z tego śniegu wielkie góry. Takie góry ze śniegu nazywa się czasem zaspami.
Ale dlaczego dorośli czasami nie lubią śniegu i mrozu? Jednym z powodów jest to, że można się poślizgnąć. Nawet samochód może wpaść w poślizg. A czy wiecie co się może stać z rurami, w których jest woda na mrozie? To samo co się dzieje z butelkami pełnymi wody w zamrażalniku.
Ta zima stulecia miała wpływ na rząd. Wtedy w Polsce rządził Edward Gierek. Obiecywał opiekę rządu. Ale po zimie stulecia w 1978 ludzie przestali mu wierzyć. Drogi były nieodśnieżone, nie było ogrzewania bo węgiel nie dojechał. Okazało się że Gierek nie był dobrym gospodarzem kraju.
Dziś mówiliśmy o zimie stulecia z 1978 roku. Ale w 20 wieku były też inne zimy stulecia.
Dla mnie jednak najzimniejsza była ta z 1978 roku. Minęło od niej 40 lat. Zapytajcie swoich rodziców i dziadków która zima była najzimniejsza dla nich.

Dzisiaj powiemy sobie o czymś co się zdarzyło kiedy ja miałem 12 lat. Było to w 1981 roku. Czy wiecie ile lat minęło od tego czasu?
W tamtych czasach nie było wiele programów dla dzieci. W niedzielę rano był najdłuższy program i nazywał się Teleranek. Cały tydzień na niego czekałem. Ale w pewną niedzielę 13 grudnia 1981 roku nie było Teleranka w telewizji. Niczego nie było w telewizji. Mama włączyła radio, ale tam też głucha cisza. Postanowiła więc zadzwonić i zapytać się co się stało. Wtedy okazało się, że telefony także nie działają. Później w telewizji pojawił się generał Jaruzelski, który przeczytał oświadczenie. Padły wtedy słowa, których nawet moja mama nie rozumiała.
Bo co to jest stan wojenny? Czy to jest wojna? Czy ktoś napadł na Polskę? Nikt wtedy nic nie wiedział. Okazało się później, że to był swego rodzaju zamach stanu. Czy wiecie co to jest zamach stanu?
Zamach stanu jest wtedy, gdy ktoś przejmuje władzę. Najczęściej zamachy stanu robi wojsko. Coś takiego właśnie zdarzyło się w Polsce.
Jak jednak do tego doszło? W Polsce panował wtedy socjalizm. Rządziła wtedy partia socjalistyczna, która się nazywała PZPR. Ta partia obiecywała ludziom, że będzie dbać o ludzi. Niestety zamiast być lepiej, było coraz gorzej. W sklepach nie było jedzenia, mięso i cukier kupowało się na kartki. Nie można było dostać papieru toaletowego i wielu innych rzeczy. Rok wcześniej czyli w lipcu 1980 roku rząd postanowił, że mięso i wędliny będzie droższe. Ludzie zaczęli strajkować i w sierpniu 1980 roku powstała Solidarność. Rząd i Solidarność dyskutowali na temat cen jedzenia. Solidarność chciała, żeby jedzenie było tańsze. Rząd nie chciał jednak ustąpić. Właśnie wtedy premierem rządu był generał Jaruzelski. Tak naprawdę był prezesem rady ministrów, ale dziś kogoś takiego nazywamy premierem. I ten generał Jaruzelski wprowadził stan wojenny czyli zamach stanu. Przejął całą władzę i kazał aresztować wszystkich ludzi z Solidarności.
Jak długo trwał ten stan wojenny?
Stan wojenny trwał cały rok. W tym czasie aresztowano dużo ludzi, bo ponad 10.000. Niektórzy też stracili życie.
Zginęło wtedy 9 górników z kopalni “Wujek”. Ci górnicy strajkowali. Łącznie zginęło około 40 osób, niektórzy mówią, że aż 100 osób zginęło.
Co więc wtedy się stało w Polsce? Rząd podwyższał ceny jedzenia. Ludziom się to nie podobało więc zaczęli wychodzić na ulicę i robić manifestacje. Inni zamykali się w zakładach pracy i strajkowali. Np. tak strajkowali górnicy w kopalni “Wujek”. Rząd wysłał więc milicję i wojsko, aby zamknęła tych ludzi do więzienia. To właśnie był stan wojenny, taki zamach stanu, podczas którego rząd kazał zamknąć do więzienia wszystkich ludzi, którzy protestowali przeciwko podwyżkom cen jedzenia.
Teraz coś podobnego dzieje się teraz we Francji tam ludzie w żółtych kamizelkach protestują przeciwko podwyżkom cen paliwa do samochodów i traktorów. A pamiętacie dlaczego ludzie protestowali w Polsce?
Wtedy w Polsce był kryzys gospodarczy. Czy wiecie co to jest kryzys gospodarczy?
Kryzys gospodarczy to właśnie puste półki w sklepach, wysokie ceny itd. Teraz w Polsce jest o wiele lepiej, ale taki kryzys gospodarczy jest w Wenezueli.
W Wenezueli jest teraz kryzys. Tam ludzie mają podobne problemy do tych, które były w Polsce przed stanem wojennym.
A kiedy był w Polsce stan wojenny? Jaka jest jego data?
Stan wojenny zaczął się w nocy w niedzielę 13 grudnia 1981 roku. Ja byłem wtedy mały i najbardziej denerwowało mnie to, że z powodu tego stanu wojennego nie mogę oglądać Teleranka. A jak długo trwał stan wojenny?
Zapytajcie waszych rodziców czy dziadków co pamiętają z tamtych czasów. Co robili 13 grudnia 1981 roku? Czy widzieli czołgi na ulicach? Zapytajcie ich o to.
Dziś mówiliśmy o stanie wojennym. Zaczął się on w niedzielę 13 grudnia 1981 roku. Dziś, kiedy nagrywam, mija 37 lat od tamtego wydarzenia. Ludzie byli źli na rząd, że podwyższa ceny jedzenia, a rząd wysłał milicję...

Dziś powiemy sobie o być może najkrótszej bitwie w historii polskiego oręża. Na lekcji oglądaliśmy fragment filmu “Popioły”, w którym jest pokazana ta krótka bitwa. Link do filmu:
https://www.youtube.com/watch?v=gF8jXjlQr5c
Ta bitwa rozegrała się w czasach gdy nie było Polski. Polscy żołnierze wstąpili do francuskiego wojska.
Madryt to stolica Hiszpanii. Napoleon chciał zdobyć stolicę, aby podbić ten kraj czyli Hiszpanię.
Ale dlaczego Napoleon chciał podbić Hiszpanię? On chciał na tronie hiszpańskim posadzić swojego brata Józefa.
Gdzie była ta bitwa?
Somosierra to wioska na drodze do Madrytu czyli stolicy Hiszpanii. Przed tą wioską znajduje się wąwóz czyli taka wąska droga. Ale dlaczego zaatakowali najpierw Somosierrę? Było bardzo wąsko.
Droga do Somosierry była bardzo wąska. Hiszpanie postawili tam cztery armaty jedna obok drugiej, ale nie chciały się zmieścić, a więc musieli zdjąć koła z dwu środkowych armat i dopiero wtedy zmieściły się na tej drodze. Aby utrudnić jeszcze ten atak Hiszpanie przed armatami ustawili dużo wielkich kamieni, aby przeszkodzić koniom.
Hiszpanie postanowili nie przepuścić armii Napolenona przez wąwóz. Ustawili więc swoje armaty w czterech miejscach. Czy wiecie jak się nazywa takie stanowisko z armatami?
Stanowisko z ustawionymi armatami to bateria armat. Takich baterii było aż cztery. Atakujący Polacy nie mogli ich ominąć i musieli jechać wprost na lufy tych armat.
Ale Polakom pomogła pogoda.
Pod Somosierrą była duża mgła i słaba widoczność.
Podczas tej bitwy zginęło 22 szoleżerów. Zginęło też dużo koni.
Łącznie straty w zabitych i rannych wyniosły 57 ludzi (w tym 22 zabitych i zmarłych z ran po bitwie)
Napoleon obiecał Polakom odzyskać ojczyznę, ale nie dotrzymał swojej obietnicy.
Mimo wszystko Polacy byli mu wierni, a Napoleon najbardziej ufał właśnie polskim szwoleżerom. Gdy został zesłany na wyspę Elbę wziął ze sobą jako straż przyboczną właśnie Polaków z 1 Pułku Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej. Dlaczego tak ufał Polakom?
Polacy byli bardzo odważni i dlatego cesarz Napoleno tak bardzo im ufał. Byli jego strażą przyboczną. Straż przyboczna to tacy ochroniarze, którzy pilnują, aby jakiejś ważnej osobie coś się nie stało. Polscy szwoleżerzy byli właśnie takimi ochroniarzami dla cesarza Francuzów Napoleona.

Kiedy Polska odzyskała niepodległość po 123 latach coś się w niej zmieniło. Czy wiecie co? Zmieniły się granice. Przed zaborami Polska była połączona z Litwą i nazywała się Rzeczpospolita Obojga Narodów. Ale po 123 latach zaborów Litwa nie chciała już być razem z Polską. Litwa stała się osobnym krajem. Zmieniło się jednak coś jeszcze. Czy wiecie co?
Chodzi mi o ustrój państwa, albo formę rządów. Co to znaczy? Ustrój państwa albo forma rządów to np. monarchia albo demokracja. Czy znacie te pojęcia?
W Polsce przed zaborami rządził król. Ostatnim królem był Stanisław August Poniatowski. Ale po rozbiorach nie było już króla. Polska przed rozbiorami była królestwem, a po rozbiorach była już Republiką albo Rzecząpospolitą. Przed rozbiorami w Polsce była monarchia, a po rozbiorach demokracja. Ale dlaczego w Polsce po zaborach nie było króla?
Józef Piłsudski był demokratą. To znaczy, że nie lubił monarchii i chciał, aby w Polsce była demokracja. Ale dlaczego ludzie nie chcą monarchii, czemu nie chcą mieć króla?
Tak więc w Polsce nie ma już monarchii, nie ma już króla. Ale w Europie dalej są państwa, gdzie rządzi król albo królowa. Jednym z takich państw jest Anglia, gdzie rządzi królowa Elżbieta II.
Na czym polega demokracja?
Demokracja to greckie słowo, które oznacza rządy ludu. Monaricha to rządy monarchy czyli króla albo królowej. Tak więc monarchia to rządy jednej osoby, a demokracja to rządy wszystkich ludzi.
Kiedy Polska odzyskała niepodległość niektórzy ludzie chcieli aby Polska też miała króla jak Anglia.
W demokracji ludzie głosują i oni decydują jakie będą prawa. W monarchii król albo królowa podejmują wszystkie decyzje. To trochę tak jak w szkole.
W szkole dzieci muszą słuchać dyrektora i nauczyciela. Taki dyrektor jest w szkole tak jak król. Czasami dzieci mogą głosować na niektóre rzeczy.
Monarchie czyli rządy królów są różne. Jest np. monarchia dziedziczna. Co to znaczy?
W większości państw w Europie jest demokracja. W kilku jest jednak monarchia. Czyli rządzi król albo królowa. Jest jednak jedno państwo w którym nie ma ani demokracji ani monarchii.
Watykan jest jedynym państwem w Europie, w którym jest teokracja. Rządzi tam papież.
W państwach demokratycznych wybiera się premiera, prezydenta albo kanclerza i oni rządzą. Czym się taki premier różni od króla?
Taki premier, po angielsku prime minister jest jak król. Ale różni się od króla tym, że król jest królem na całe życie, a premier jest premierem tylko na parę lat. Najczęściej na 4 lata.
Czego się więc dzisiaj nauczyliśmy? W Polsce była monarchia czyli panował król. Potem Polski nie było przez 123 lata. Gdy Polska odzyskała niepodległość nie wybrano nowego króla zamiast tego w Polsce była demokracja. Różnica jest taka, że przed zaborami rządził król, a po zaborach rządził wybierany przez ludzi premier.
Niektóre kraje takie jak np. Anglia dalej mają króla. W Anglii rządzi teraz królowa Elżbieta II.
A kto teraz jest premierem w Polsce? Czy wiecie? Jeżeli nie to zapytajcie rodziców.

Link do spotify:
https://open.spotify.com/show/44IER4USQYukM7j7sG3rcJ

Link do Patronite (wesprzyj podkast pieniężnie):
https://patronite.pl/historia-dla-dzieci

Link do zamkniętej grupy na facebooku:
https://www.facebook.com/groups/historia.dla.dzieci

Link do strony internetowej:
http://historiawgdzieci.pl/podkast/lista

Jak pewnie wiecie 11 listopada 2018 roku przypada 100-letnia rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości. Sto lat temu czyli 11 listopada 1918 roku Polska odzyskała niepodległość. Jak do tego doszło? O tym będzie właśnie dzisiejszy odcinek.
Przez 123 lata nie było Polski. Została ona podzielona na trzy części przez Niemcy, Austrię i Rosję. Gdy w 1914 roku wybuchła I wojna światowa zaborcy czyli te trzy kraje obiecywały stworzyć Polskę na nowo jeżeli Polacy im pomogą.
Najpierw I wojnę światową przegrała Rosja. Niemcy na terenie Rosji zrobili państwo dla Polaków i już 7 października 1918 roku Rada Regencyjna Królestwa Polskiego ogłosiła niepodległość Polski. Dlaczego więc my obchodzimy niepodległość 11 listopada, a nie 7 października? Rada Regencyjna czyli rząd Królestwa Polskiego tak naprawdę nie była niepodległa, bo podlegała Niemcom.
Później I wojnę światową przegrali także Niemcy i Austria. Wtedy zaczęło powstawać dużo małych państewek na terenie Austrii.
30 października ogłosiło niepodległość małe państwo czyli Rzeczpospolita Zakopiańska. Jego prezydentem został pisarz Stefan Żeromski. I właśnie to małe miasto czyli Zakopane było pierszą naprawdę niepodległą częścią Polski. Następnego dnia czyli 31 października niepodległość ogłosił także Kraków. Trochę to skomplikowane.
Najpierw niepodległość ogłosiło Mazowsze czyli Rada Regencyjna Królestwa Polskiego w Warszawie. Ale niektórzy mówią, że to nie była niepodległość, bo oni podlegali Niemcom. Później niepodległość ogłosiło parę miast w Małopolsce, czyli w Zakopanem i Krakowie. Dopiero potem dołączyła się Wielkopolska z Poznaniem, a na końcu Śląsk.
Rada Regencyjna w Warszawie chciała, aby te inne kraje się do niej przyłączyły. Ale np. Kraków nie wierzył, że w Warszawie naprawdę jest niepodległość. Myśleli, że oni podlegają Niemcom.
Ale wtedy 10 listopada do Warszawy przyjechał Józef Piłsudski i Rada Regencyjna przekazała mu władzę 11 listopada.
Wtedy wszystkie te części się połączyły.
Kim był Józef Piłsudski, że udało mu się połączyć te wszystkie części Polski?
Józef Piłsudski urodził się podczas zaborów. Był synem powstańca styczniowego. Jego tata walczył podczas powstania styczniowego. Ale nie udało się mu odzyskać niepodległości. Jego syn czyli Józef Piłsudski gdy był w szkole założył z kolegami grupę, która uczyła się języka polskiego i historii Polski. Niestety później złapała go Policja i wywieziono go na Syberię.
Kiedy wybuchła I wojna światowa Piłsudski stworzył legiony polskie. Niestety później ponownie dostał się do więzienia. Gdy Niemcy przegrały I wojnę światową wyszedł z więzienia i pojechał do Warszawy. Wszyscy mu zaufali i został Naczelnikiem Państwa.
Jak więc doszło do odzyskania niepodległości przez Polskę? Najpierw niepodległość uzyskały małe kawałki.
Najpierw niepodległość ogłosiła Rada Regencyjna Królestwa Polskiego na Mazowszu. Ale niektórzy mówią, że to nie była prawdziwa niepodległość. Później niepodległość ogłosiło Zakopana i dzień później Kraków w Małopolsce.
11 listopada władzę przekazano Józefowi Piłsudskiemu. Później do Polski dołączył Poznań i Wielkopolska, a później także Śląsk.
Kto został Naczelnikiem Państwa?
W momencie gdy Józef Piłsudski został Naczelnikiem Państwa do Polski należało Mazowsze i Małopolska. Później wybuchło powstanie wielkopolskie i do Polski dołączył Poznań i Wielkopolska. A później wybuchły aż trzy powstania śląskie i do Polski dołączył także Śląsk. Ale o powstaniu wielkopolskim i trzech powstaniach śląskich powiemy sobie więcej przy innej okazji.

Co więc się stało 11 listopada 1918 roku czyli 100 lat temu? Rada regencyjna przekazała władzę Józefowi Piłsudskiemu, który został Naczelnikiem Państwa. Polska była wtedy mała bo miała tylko Mazowsze i Małopolskę. Ale później dołączyła także Wielkopolska i Śląsk. Ale o tym powiemy sobie więcej w innym odcinku.

W 1918 roku dużo rzeczy działo się pierwszy raz. Np. 5 listopada...

Do nagrania tego podkastu zachęciła mnie Agnieszka z podkastu “Jestem zielona”. Przysłała mi kilka pytań. Postanowiłem sprawdzić ile dzieci wiedzą o ekologii. A czy wy wiecie co to jest ekologia?
Ekologia to połączenie dwóch greckich słów. Eko znaczy dom, a logia to nauka. Pewnie słyszeliście o innych naukach, które się nazywają geologia, biologia, zoologia itd. Np. nauka o zwierzętach to zoologia, co łatwo zapamiętać, bo “zoo” oznacza zwierzęta, a “logia” to nauka. Wróćmy jednak do ekologii, czyli nauki o domu. O jaki dom chodzi? Chodzi o naszą planetę ziemię. Ekologia to nauka o ziemi i o tym co się stanie jak będziemy ją bardzo niszczyć. Ekologia jest związana z czymś jeszcze.
Przykładem systemu w ekologii są pszczółki. Pewnie wiecie, że te owady zapylają kwiaty. Co by się stało gdyby zabrakło pszczół. Nie byłoby owoców z nasionami i nie wyrosłyby nowe rośliny. Tak więc po pewnym czasie wymarłyby także rośliny. To się nazywa system. Gdy w systemie zabraknie jednego elementu jak np. gdyby zabrakło pszczół to cały system się psuje. Tak więc na ziemi mamy ekosystem. Czy moglibyśmy go zepsuć? Tak jest to możliwe. Dlatego właśnie chcemy chronić naszą planetę, czyli nasz ekosystem.
Jak to można robić?
Śmieci bardzo pomagają historykom. Arecheolodzy odkopują ruiny starych miast. Znajdują tam mury, miecze ale także i śmieci. Gdy badają te śmieci widzą np. co jedli nasi przodkowie. Gdy w śmieciach znajdą kości kurczaka wiedzą, że ktoś go zjadł, a potem wyrzucił te kości na śmietnik. Tak więc nasi przodkowie też śmiecili. Jest jednak różnica. Śmieci, które oni wyrzucali sam się rozkładają, tz. za jakiś czas po prostu znikną. Nasze dzisiejsze śmieci będą leżały bardzo długo.
Kiedyś cukierki były w papierowych papierkach. Taki papierek szybko się rozkładał. Dzisiaj cukierki są w zawijane w materiały, które rozkładają się bardzo wolno. Tak więc gdy śmiecili nasi przodkowie nie było to problemem dla natury. Natura potrafiła dość szybko pozbyć się tych śmieci. Niestety nasze dzisiejsze śmieci są bardzo odporne. Co się więc stanie jak będziemy dużo śmiecić? Za jakiś czas na ziemi może już nie być wolnego miejsca i wszędzie będą śmieci.
Zwierzątka na pewno wolą mieszkać w lesie niż na śmietniku. Inna sprawa to taka, że niektóre nasze śmieci mogą zaszkodzić zwierzętom.
Co więc można zrobić. Czy słyszeliście kiedyś o zero waste?
Zero waste to staranie się, aby śmieci było jak najmniej, albo nawet wcale bo zero znaczy zero czyli nic. Czy możliwe jest aby wogóle nie było śmieci?
Niestety jak się wchodzi do supermarketów, w Anglii takim dużym supermarketem jest Asda, to prawie wszystko jest w plastikowych opakowaniach. Ludzie jedzą to co kupili w Asdzie, a potem co robią z opakowaniami?
Co zrobić, aby mieć mniej śmieci? Np. czy musisz kupować wodę w butelce?
Czasami rzeczywiście woda z kranu jest niedobra. Ale czy trzeba kupować wciąż nowe butelki z wodą? Nie brudzić to jedno. Co jeszcze można robić?
Nawet takie zwierzęta jak dżdżownice są potrzebne.
Jak już mówiłem ekologia to nauka o naszym domu, o ziemi. My mieszkamy w tym domu, ale mieszkają tutaj też zwierzęta.
W Anglii gdzie my mieszkamy ludzie już dawno temu zabili dużo zwierząt. Dziś w Anglii nie ma już niedźwiedzi, bobrów, rysiów, wilków i innych zwierząt. Jednak w Polsce są te zwierzęta. Dlaczego? W Polsce jest dużo lasów, w których te zwierzęta mogą mieszkać. W Anglii jest bardzo mało lasów. Np. tylko w Polsce mieszkają Żubry. Aby chronić te wielkie zwierzęta utworzono Białowieski Park Narodowy. Było to w 1932 roku. Park Narodowy to taki las, w którym nie wolno ścinać drzew. Dzięki temu Żubry mają gdzie mieszkać. Czy chcielibyście aby Polska była jak Anglia i nie miała misiów, wilków i bobrów?
Porozmawiajmy jeszcze o śmieciach. Trudno zrobić tak aby wogóle nie było śmieci. Ale można je posortować.
U nas śmieci sortuje się do trzech koszy. A jak jest u was?
Oprócz śmieci środowisko zanieczyszczają...

11 listopada przypadają dwie bardzo ważne rocznice. Tego dnia zakończyła się I wojna światowa i tego samego dnia Polska odzyskała niepodległość po 123 latach zaborów.
W poprzednim odcinku mówiliśmy o tym jak się żyło Polakom w czasach zaborów, czyli przez te 123 lata gdy nie było Polski.
Łatwo zapamiętać tą liczbę. Polski nie było przez 123 lata. 123 zapisuje się 1, 2, 3.
Ale co się wydarzyło, że Polska odzyskała niepodległość? O tym właśnie będzie dzisiejszy odcinek. Najpierw jednak musimy się zająć I wojną światową. Pamiętacie jak się nazywali trzej zaborcy? Jak się nazywały kraje, które podzieliły Polskę?
Ci trzej zaborcy zawsze żyli ze sobą w przyjaźni. Jednak w 1914 roku coś się zmieniło. Prusy i Austra pokłócili się z Rosją i zaczęła się wojna, którą dzisiaj nazywamy I wojną światową.
Jak się zaczęła ta wojna?
W Austrii został zabity następca tronu arcyksiążę Ferdynand i jego żona Zofia. Tego zabójstwa dokonali Serbowie.
Austria była bardzo zła na Serbię, bo ta organizacja Czarna Ręka pochodziła z Serbii. Austra wypowiedziała więc wojnę Serbii. To mogła więć tylko wojna między Austrią i Serbią. Jednak każdy z tych krajów miał swoich przyjaciół.
To co za chwilę powiem jest bardzo skomplikowane, dobrze by było gdybyście patrzyli na mapę, która jest dołączona w notatkach do tego podkastu, albo chociaż na okładkę podkastu, gdzie będzie widać który kraj z kim graniczył.
Zaczęło się od wojny Austrii z Serbią.
Serbia przyjaźniła się z Rosją, a Austrią z Prusami czyli z Niemcami. Tak więc Austria i Prusy zaczęły walczyć z Serbią i Rosją. Ale to jeszcze nie koniec, bo Rosja miała przyjaciela - Francję. Tak więc Niemcy obawiali się, że gdy będą na wschodzie walczyć z Rosją to z tyłu napadnie ich przyjaciel Rosji czyli Francja. Tak więc Niemcy pierwsi napadli na Francję. Jednak Francja miała dużo wojska na granicy z Niemcami, aby ominąć to wojsko Niemcy przeszli do Francji przez Belgię. A Belgia miała przyjaciela Anglię. I właśnie dlatego także Anglia dołączyła do wojny.
Tak więc w środku były państwa centralne czyli Prusy i Austria, a na zewnątrz były Rosja, Francja, Anglia i także Serbia. Później dołączyły inne państwa. Tak więc do państw centralnych zaliczamy Prusy, Austrię, Bułgarię i Turcję. Po drugiej stronie były państwa ententy czyli Anglia, Francja i Rosja.
To było dość skomplikowane czy zapamiętaliście np. dlaczego Anglia dołączyła do I wojny światowej?
I wojna światowa była nie była zwykłą wojną. Po pierwsze była to wojna światowa, czyli brało w niej udział wiele państw i działa się prawie na całym świecie. Np. Niemcy i Francuzi bili się nie tylko we Francji, ale także w Afryce. Później do ententy czyli do Anglii, Francji i Rosji dołączyła Japonia, która też walczyła z Niemcami. Tak więc I wojna światowa była inną wojną bo brało w niej udział wiele państw i toczyła się na prawie całym świecie. Ta wojna była także inna z powodu sposobu w jaki walczono.
Zwykle wojna toczyła się w ten sposób, że wojska wciąż się ruszały. I wojna światowa na zachodzie wyglądała jednak tak, że żołnierze siedzieli w takich dziurach, które nazywano okopami. I wojna światowa trwała 4 lata tak więc ci żołnierze siedzieli w tych okopach przez cały ten czas czyli przez 4 lata. Na zachodzie bili się Niemcy z Anglikami i Francuzami. Tam wojna była nieruchoma wszyscy siedzieli w tych dziurach nazywanych okopami. Na wschodzie bili się Niemcy i Austriacy z Rosjanami. Tam wojna była ruchoma.
Wszyscy, którzy szli na wojnę myśleli, że szybko wygrają. Niestety wojna trwała aż cztery lata. Tak więc potrzeba było nowych żołnierzy. Zaborcy, którzy podzielili Polskę zaczęli obiecywać, że jak polscy żołnierze będą dla nich walczyć to zrobią Polskę.
Austria i Niemcy brali Polaków do wojska i kazali im walczyć. Rosja też brała Polaków do wojska i też kazała im walczyć. Czasami więc jak niemiecka armia walczyła z rosyjską armią zdarzało się, że Polak z niemieckiej armii walczył z...

Nagrywam ten podkast w październiku czyli w 10 miesiącu. Zaraz po październiku jest listopad czyli jedenasty miesiąc. I właśnie wtedy przypada ważna rocznica. Łatwo ją zapamiętać bo to 11 listopada, a jak już mówiłem listopad do 11 miesiąc, a więc 11 listopada to 11 dzień 11 miesiąca. Co takiego ważnego przydarzyło się 11 listopada? W ten dzień przypadają dwie ważne daty. Jedna jest bardzo ważna dla całego świata, a druga dla Polski. 11 listopada 1918 roku skończyła się I wojna światowa i dokładnie tego samego dnia Polska odzyskała niepodległość. W tym roku, czyli w 2018 minie dokładnie 100 lat od tamtych wydarzeń. Z tej okazji nagraliśmy kilka audycji poświęconych temu wydarzeniu. Zanim jednak dojdziemy do odzyskania niepodległości musimy powiedzieć jak ją Polska straciła. I temu właśnie będzie poświęcony ten odcinek.
Najpierw jednak powiedzmy co to jest niepodległość. Czy rozumiecie co to znaczy być niepodległym?
Niepodległość to po angielsku independence. Ktoś niepodległy to ktoś, kto pracuje sam nie musi nikogo słuchać. Tak samo jest z krajami. Kraj, który jest niepodległy to kraj, który sam się rządzi. Polska odzyskała niepodległość 11 listopada i wtedy przypada dzień niepodległości. Inne kraje też obchodzą ten dzień, np. Stany Zjednoczone mają dzień niepodległości 4 lipca i nazywają go po angielsku independence day.
Niestety Polska straciła niepodległość. Trzy kraje podzieliły Polskę między siebie. Czy wiecie jakie to kraje?
Te trzy kraje trzy razy dzieliły między siebie Polskę. Najpierw zabrały tylko trochę, potem więcej, a na koniec wszystko i nic nie zostało - nie było już Polski. W notatkach będzie mapa jak podzielili sobie Polskę. Rosja jest zaznaczona na zielono, Prusy na niebiesko, a Austria na żółto i pomarańczowo. Widać na tej mapie jak kawałek po kawałku zabierali sobie Polskę aż nic nie zostało. Ta sama mapa będzie też w grafice do tej audycji.
Czy wiecie jak długo nie było Polski? Ile lat minęło?
Przez te 123 lata Polacy zamiast mieszkań w Polsce mieszkali w tych trzech krajach, które podzieliły Polskę między siebie. Tak więc część Polaków mieszkała w Rosji, część w Prusach, które dziś nazywa się Niemcami, a część w Austrii. Najgorzej Polakom było chyba w Rosji. W Niemczech też było źle, ale chyba nie aż tak źle jak w Rosji. Najłatwiej żyło się jednak w Austrii. Dlaczego tak źle było w Rosji i Niemczech?
W Rosji nie wolno się było uczyć polskiego i polskiej historii. Za karę można było pójść do więzienia albo zostać wysłanym do takiego zimnego miejsca na końcu Rosji. To miejsce nazywa się Syberią. Było to jakby takie wielkie więzienie, gdzie Rosjanie wysyłali swoich więźniów. Dużo Polaków zostało zesłanych na Syberię.
Podobnie było w Niemczech. Zakazano nauki polskiego. W szkołach dzieci musiały mówić po niemiecku. Jedyną lekcją, na której uczono po polsku była lekcja religii. Ale i tam Niemcy chcieli wprowadzić swój język. Kazali polskim dzieciom uczyć się religii po niemiecku. W pewnym mieście, które się nazywało Września dzieci polskie zastrajkowały i powiedziały, że nie będą się uczyć religii po niemiecku. Za karę rodziców zamknięto do więzienia, a dzieci trzymano w takim więzieniu przy szkole. Zamiast jednak wszystkich wystraszyć tymi karami Polacy podziwiali te odważne dzieci i wszędzie zaczęli się uczyć polskiego. O tych dzieciach z miasta Września powiemy sobie jeszcze kiedyś więcej.
Tylko w Austrii nie było takich prześladowań i można się było uczyć polskiego, chodzić do polskich teatrów itd.
Polacy próbowali przez te 123 lata odzyskać niepodległość, ale się im nie udawało. Dlaczego nie udało się im?
Polacy próbowali kilkakrotnie odzyskać niepodległość. Te próby są nazywane powstaniami. Niestety nie udały się. Potem Polacy próbowali razem z Napoleonem, cesarzem Francuzów, ale i to się nie udało. Nie udawało się dlatego, że te trzy kraje czyli Rosja, Prusy i Austria były przyjaciółmi. Jednak po prawie 120 sytuacja się zmieniała. Te trzy kraje...

W niedzielę 14 października będę biegł trzeci raz maraton w Leicester. Poprzednie dwa razy zajęło mi to niecałe 4 godziny i 30 minut. Teraz chciałbym być szybszy. Za każdym razem gdy przygotowuję się do maratonu przypomina mi się historia tego biegu.
Wszystko zaczęło się w starożytnej Grecji. Jak może pamiętacie w odcinku 28 mówiliśmy o polskich Termopilach czyli obronie Wizny. Tam Polacy bardzo dzielnie bronili się przed dużo większym wojskiem niemieckim. Nazywa się tą bitwę Termopilami, bo podobnie walczyli Spartanie w wąwozie Termopile podczas II inwazji perskiej na Grecję. Dzisiaj powiem trochę o bitwie pod Maratonem. Była to bitwa, która odbyła się podczas I inwazji perskiej na Grecję. Tak więc bitwa pod Maratonem odbyła się przez bitwą pod Termopilami. Tam (czyli pod Termopilami) walczyli Spartanie, a pod Maratonem walczyli Ateńczycy. Dowiedzieli się oni, że wojsko perskie wylądowało niedaleko miejscowości Maraton, a więc armia Ateńczyków wyszła ze swojego miasta i poszła z nimi walczyć. Maraton jest oddalony od Aten około 37 kilometrów. 12 września 490 p.n.e. odbyła się bitwa, którą wygrali Ateńczycy. Jeden z nich Filipides miał pobiec do Aten, tam krzyknął “Zwycięstwo” i umarł z wycieńczenia. Tak mówi legenda.
Gdy Persowie przegrali wycofali się na swoje statki i pomyśleli, że gdy armia ateńska jest pod Maratonem, to nikt nie pilnuje Aten. Tak więc popłynęli tam, aby zdobyć to miasto. Wojsko ateńskie jednak to przewidziało i żołnierze w hełmach, z tarczami, dzidami i mieczami pobiegło spowrotem do Aten. Zdążyli się ustawić gdy przypłynęli Persowie. Gdy zobaczyli stojących żołnierzy ateńskich przed miastem nie próbowali atakować i odpłynęli do Persji.
Podczas tej bitwy było dużo biegania. Persowie mieli dużo łuczników. Ateńczycy musieli więc szybko biec, aby łucznicy mieli mało czasu. Później Ateńczycy musieli po bitwie biec do Aten, aby chronić swoje miasto. A przed samą bitwą wysłano Filipidesa do Sparty z prośbą o pomoc. Odległość z Aten do Sparty to około 250 kilometrów (246 km). Filipides tam pobiegł. Spartanie powiedzieli, że pomogą, ale dopiero jak się skończy ich święto. Filipides pobiegł więc z powrotem. Ponowieni te 250 km. Potem wziął udział w bitwie pod Maratonem, a potem pobiegł jeszcze z wszystkimi do Aten aby ich bronić przed Persami, którzy tutaj popłynęli. Gdy już Ateńczycy wygrali, a przegrani Persowie popłynęli do domu, wtedy przybiegli Spartanie, żeby pomóc w walce. Ateńczycy powiedzieli im, że już jest po bitwie. Spartanom było chyba bardzo głupio, że nie pomogli i że Ateńczycy bez ich pomocy pokonali Persów. Gdy więc później była druga inwazja perska Spartanie walczyli pod Termopilami.
Może się zastanawiacie skąd Grecy mieli tyle siły do biegania. Jednym z powodów są igrzyska olimpijskie, które organizowali co 4 lata. Niestety później jeden z cesarzy rzymskich zakazał ich organizowania. Gdy więc w 1896 roku Pierre de Coubertin zorganizował pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie zrobił to w Atenach. Postanowiono wtedy włączyć do igrzysk także bieg maratoński. Zmierzono dystans z Aten do Maratonu i wyszło jakieś 37 kilometrów, ale nie podobała im się ta liczba i postanowili, że bieg maratoński będzie na dystansie 40 kilometrów. Zawsze po przebiegnięciu tych 37 kilometrów jestem już bardzo, bardzo zmęczony i wtedy jestem zawsze zły na tych ludzi, którzy dodali te 3 kilometry, aby było równo 40 kilometrów. Ale to nie wszystko. Na czwartych igrzyskach w Londynie bieg maratoński przedłużono jeszcze o ponad dwa kilometry, aby meta była obok miejsca, gdzie siedział król Edward VII (jest to pradziadek królowej Elżbiety II, która teraz panuje w Anglii). Tak więc po przebiegnięciu 40 kilometrów zaczynam być zły na króla Anglii, że muszę jeszcze biec 2 kilometry 195 metrów. Ale wtedy zawsze sobie przypominam, że Ateńczycy biegli z Maratonu do Aten po długiej bitwie i w dodatku oni biegli w zbrojach, z tarczami i bronią. Ja mam o wiele lżej od nich.
Najstarszy polski maraton odbywa...

Dziś omówimy bardzo kontrowersyjny temat. Czy wiecie co to znaczy kontrowersyjny? Jest to temat o który ludzie się kłócą. Niektórzy uważają tak, a inni odwrotnie i zaczynają się kłócić kto ma rację. Właśnie taki temat dzisiaj omówimy. Ale najpierw przypomnijmy sobie króla Kazimierza Wielkiego. Co o nim pamiętacie? A pamiętacie, z kim się Kazimierz ożenił?
Żydzi mieszkali w różnych krajach w Europie. Np. wielu Żydów mieszkało w krajach, w których się mówi po niemiecku. Z tego powodu żydowski język zwany Jidysz ma dużo słów z języka niemieckiego. Niemcy jednak jak i cała Europa wygonili Żydów ze swoich krajów. Gdzie więc oni wszyscy poszli?
Ale czy polscy władcy pozwolą im tutaj zamieszkać? Żydzi opowiadają o tym pewną legendę. Gdy wypędzeni Żydzi doszli do polskiej granicy źle przeczytali nazwę Polska. Przeczytali ją jako “Polin”, a w ich języku znaczy to “tutaj spocznij”. Żydzi przybyli do Polski podczas rozbicia dzielnicowego, gdy Polska była podzielona i jeden z jej książąt - Bolesław Pobożny pozwolił im na to. Polska została ponownie połączona przez Władysława Łokietka, jego syn czyli Kazimierz Wielki dał wszystkim Żydom w Polsce prawa takie same jak wcześniej Bolesław Pobożny. Co to były za prawa?
Król Kazimierz Wielki pozwolił, aby Żydzi sami się sądzili. To znaczy, że jak Żyd zrobił w Polsce coś złego to nie sądził go polski sędzia, ale żydowski. Tak więc Polaków sądzili polscy sędziowie, a Żydów żydowscy. Tak więc jak dwóch Żydów się pokłóciło to szli do żydowskiego sędziego, aby powiedział kto ma rację. Gdy pokłóciło się dwóch Polaków to szli oni do polskiego sędziego, aby osądził, kto jest winny. Ale co zrobić jak się pokłócił Polak z Żydem? Czy iść do żydowskiego sędziego, czy do polskiego? W takim wypadku sędzią był sam król, albo ktoś wyznaczony przez niego.
Żydzi ci mieszkali w mieście obok Krakowa, aby podziękować królowi Kazimierzowi za prawa, które on dał Żydom nazwali swoje miasto Kazimierz. Właśnie tam według niektórych mieszkała piękna Żydówka imieniem Estera. Kronikarz Jan Długosz, który nie lubił Żydów napisał, że Kazimierz Wielki dał prawa Żydom, bo go Esterka o to prosiła.
Jak może pamiętacie Kazimierz Wielki wraz ze swoją żoną Aldoną Anną zostali koronowani w 1333 roku. Łatwo zapamiętać ten rok, bo to jeden i trzy trójki czyli 1333. A kiedy Kazimierz Wielki dał Żydom przywileje. Stało się to rok po koronacji czyli w 1334 roku 9 października. Dziś kiedy nagrywam ten podkast jest 9 października 2018 roku czyli mija dokładnie 684 lata jak Żydom pozwolono mieszkać w Polsce. Dziś Żydów w Polsce jest o wiele mniej. Kiedy była II wojna światowa Hitler kazał ich wszystkich wywieźć do obozów koncentracyjnych. Hitler był antysemitą. Czy wiecie co to znaczy? Antysemita to ktoś, kto nienawidzi Żydów. Hitler bardzo ich nienawidził.
Kiedyś Żydzi byli wyganiani ze wszystkich krajów w Europie. Później schronili się w Polsce. Dzisiaj Żydzi mają już swój kraj, nazywa się on Izrael. Tak więc dzisiaj już niewielu z nich mieszka w Polsce.

Jak pewnie pamiętacie gdy sytuacja zrobiła się beznadziejna wycofali się oni na południe, głównie do Rumunii i na Węgry. Stamtąd dostali się do Francji i Anglii. Te dwa kraje wprawdzie wypowiedziały Hitlerowi wojnę gdy zaatakował Polskę, ale nie zrobiły nic więcej. Polscy żołnierze nie mieli jednak wyboru i udali się do tych dwóch krajów, aby dalej walczyć z Hitlerem. We Francji powstała więc Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich.
Czy rozumiecie wszystkie słowa w tej nazwie: Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich?
Samodzielna znaczy, że jest samowystarczalna albo, że nie potrzebuje pomocy czy wsparcia innych jednostek. Sama może dać sobie radę czyli jest samodzielna.
Brygada to oddział wojska mający najczęściej około 4 tysięcy żołnierzy. Brygada dzieli się na bataliony, najczęściej cztery. Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich dzieliła się właśnie na cztery bataliony.
Strzelec to oczywiście ktoś kto strzela.
Ostatnie słowo to podhalański. Co ono oznacza? Podhale to część Polski przy najwyższych górach, czyli Tatrach. Wielu żołnierzy w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Podhalańskich pochodziło z podhala i umiało walczyć w górach i na śniegu.
Jak oni byli ubrani?
Mieli peleryny, aby nie było im zimno, a na buty zawijali sobie białe skarpety narciarskie.
We Francji przygotowano tych żołnierzy do walki. Nie wiedzieli oni gdzie zostaną wysłani. Początkowo mieli pomóc w Finlandii, gdzie też jest zimno, ale wojna w Finlandii się skończyła, a zaczęła się wojna w Norwegii jeszcze dalej na północ, gdzie jest jeszcze zimniej. A przy okazji czy wiecie skąd się wzięła nazwa Norwegia?
Hitler postanowił zaatakować Danię i Norwegię. Chciał to zrobić znienacka, czyli tak aby nikt nie zauważył. W tamtych rejonach na północy pływały jednak statki patrolujące i to właśnie polski statek wykrył, że Niemcy chcą zaatakować Norwegię. Był to ORP “Orzeł”. Niemcy udawali, że statek jest pusty i zamalowali nazwę portu Hamburg, ale Polacy nie dali się oszukać. Hitlerowi nie udał się atak znienacka. Norwegowie postawili pomnik, aby podziękować polskim marynarzom na ORP “Orzeł” za czujność.
Niemcy jednak kontynuowali atak na Norwegię. Anglicy, Francuzi i Polacy popłynęli im pomóc. Niemcy zajęli między innymi port o nazwie Narvik. Polacy wylądowali niedaleko tego miasta portowego i przepędzili Niemców. Niestety gdy Polacy walczyli w Norwegii o miasto Narvik, Hitler kazał zaatakować Francję. Tak więc wojska Angielskie, Francuskie oraz Polskie walczące w Norwegii zostały wysłane, aby bronić Francji. Polscy żołnierze z Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich walczyli broniąc Bretanii. Bretania to tak część Francji.
Później zostali wysłani do Szkocji. Tam nazywano ich: Polish Brigade Narvik czyli Polska Brygada Narvik, bo wsławili się pokonaniem Niemców w tym mieście.
Ta brygada została później włączona do 1 Dywizji Pancernej generała Maczka. Kiedyś powiem wam więcej o pancerniakach generała Maczka, czyli o tz. Maczkowcach.
Co zapamiętaliście? Dziś uczyliśmy się o Samodzielnej Brygadzie Strzelców Podhalańskich. Był to polski oddział, który umiał walczyć w górach i na śniegu. Wysłano go do Norwegii i tam pokonał Niemców w bitwie o miasto portowe Narvik.

Jak pewnie pamiętacie w audycji 29 mówiliśmy o wrześniu 1939 roku. Polscy żołnierze bili się bardzo dzielnie mimo to, że Niemcy zaatakowali ich z trzech stron. Niestety później do Niemców dołączyli Rosjanie. Niemcy zaatakowali 1 września 1939 roku, a Rosjanie 17 września. Pamiętacie co zrobili polscy żołnierze?
Polscy żołnierze wycofali się do Rumunii i na Węgry. Ale jak pewnie pamiętacie nie przestali walczyć. Walczyli później z Hitlerem w Norwegii, we Francji, w Anglii i wszędzie gdzie się dało. Chcieli razem z sojusznikami pokonać Niemców i wrócić do wolnej Polski. Niestety wojna trwała 6 lat i wielu z tych żołnierzy dopiero po wielu latach wróciło do swoich rodzin w Polsce. Co w tym czasie robili cywile, czyli zwykli ludzie, którzy nie byli żołnierzami?
Polska była wtedy pod okupacją niemiecką. Czy wiecie co to znaczy? Okupacja niemiecka znaczy, że rządzili wtedy Niemcy. Zrobili oni wiele złych rzeczy, np. założyli dużo obozów koncentracyjnych. Najbardziej znany jest taki obóz w Oświęcimiu.
Niemcy zabierali też większość jedzenia i bardzo mało zostawało dla Polaków. Ludzie musieli jeździć na wieś i kupować jedzenie od chłopów. Ale to było zabronione. Można było pójść do więzienia za kupowanie jedzenia. Na lekcji oglądaliśmy fragment filmu “Zakazane piosenki”. Słychać tam piosenkę pt. “Teraz jest wojna”.
Widać tam ludzi, którzy jadą pociągiem i pod płaszczami chowają jedzenie, które kupili na wsi. Po pociągu chodzili niemieccy żandarmi. Żandarm to taki policjant z karabinem. Ci żandarmi sprawdzali, czy ludzie nie przewożą jedzenia. Ludzie dawali im łapówkę czyli pieniądze, aby ich puścili wolno.
https://www.youtube.com/watch?v=ALLfC9n5wpI
Tak więc pod okupacją niemiecką było zakazane kupowanie jedzenia od chłopów na wsi. Co jeszcze było zabronione?
Wtedy można było zostać ukaranym nawet za śpiewanie piosenki. W innym fragmencie tego filmu oglądaliśmy jak mały chłopiec śpiewał piosenkę, a potem niemiecki żandarm go za to gonił.
W filmie było słychać jak żandarm woła “Halt, halt”. Co znaczy “stój, stój”, bo chce złapać tego chłopca, który śpiewał piosenkę.
https://www.youtube.com/watch?v=vGUHiZG-uqM
Hitler i jego żołnierze byli rasistami. Czy wiecie co to znaczy? Rasista to ktoś, kto uważa, że jego rasa jest lepsza od innych. Hitler uważał, że rasa niemiecka jest najlepsza. Co kazał robić?
Niemcy bardzo źle traktowali Polaków. Czy może kiedyś widzieliście na filmach jak w przeszłości w Stanach Zjednoczonych były sklepy, gdzie mogli chodzić tylko biali, albo w autobusach były miejsca tylko dla białych, a czarni musieli stać. To się właśnie nazywa rasizm. Coś podobnego działo się w Polsce pod niemiecką okupacją. W tramwajach np. było dużo miejsca dla Niemców. Wisiała tam tabliczka, która mówiła: “Nur für Deutsche” co znaczy “Tylko dla Niemców”. Polak nie mógł usiąść tam, bo by poszedł do więzienia.
Bardzo trudno się żyło w okupowanej Polsce. Niemcy zaatakowali nas w 1939 roku, a przegrali dopiero w 1945. Tak więc okupacja trwała prawie 6 lat.
Zapytajcie może waszych dziadków czy kogoś starszego jak wyglądało życie w Polsce podczas niemieckiej okupacji.
Ja dziękuję wam za wysłuchanie. Zapraszam na naszą stronę:
http://historiawgdzieci.pl/
Podkast można wesprzeć na stronie:
https://patronite.pl/historia-dla-dzieci
Nasza strona na facebooku to:
https://www.facebook.com/groups/historia.dla.dzieci

Porządek w głowie czyli jak zapamiętać tych wszystkich królów.
Dziś chciałbym wam opowiedzieć o czymś co warto zrobić na początku nauki historii. Historia Polski jest dość długa, bo ma aż 1000 lat. Historia Stanów Zjednoczonych jest co najmniej o połowę krótsza. Gdy się uczycie o kolejnym królu to po jakimś czasie mogą się oni pomieszać. Co więc można zrobić. Należy ich sobie poukładać w głowie. Czy w waszych pokojach zawsze jest porządek? Pewnie zauważyliście, że trudno znaleźć jakąś zabawkę, gdy jest bałagan. Tak samo jest z królami w naszej pamięci. Jak ich nie uporządkujemy to nam się pomieszają. Czy jednak można zrobić porządek nie mając szafki do której się wkłada zabawki? Albo skrzynki czy czegoś jeszcze innego? Dziś chciałbym wam dać taką szafkę na królów, a w zasadzie trzy szafki. Królów, którzy rządzili w Polsce można podzielić na trzy grupy. Najpierw w Polsce rządziła dynastia Piastów, potem dynastia Jagiellonów. Ale czy wy wiecie co to jest dynastia?
Dynastia to taka rodzina, która rządzi. Tak więc gdy mówimy, że rządziła dynastia Piastów to znaczy, że wtedy rządzili królowie z tej rodziny. Założycielem tej rodziny miał być Piast Kołodziej.
Później w Polsce rządziła dynastia Jagiellonów. Jej nazwa wzięła się od pierwszego króla w tej dynastii, czyli od Władysława Jagiełły. Po dynastii Jagiellonów byli królowie elekcyjni.
Ale może chcielibyście wiedzieć dlaczego skończyła się dynastia Piastów, a potem dynastia Jagiellonów? Ostatnim królem dynastii Piastów był Kazimierz Wielki, a był on ostatnim, bo nie miał synów. Tak samo było z ostatnim królem dynastii Jagiellonów. Był nim Zygmunt August, który także nie miał miał synów. Tak naprawdę to on wcale nie miał dzieci, choć miał aż trzy żony.
Tak więc dynastia Piastów skończyła się gdy zmarł Kazimierz Wielki. A dynastia Jagiellonów skończyła się gdy umarł Zygmunt August.
Potem w Polsce rządzili królowie elekcyjni. Elekcja to jest to samo co wybory. Tak jak dzisiaj ludzie wybierają prezydenta tak w tamtych czasach wybierano króla.
Tak więc jak będziecie się uczyć o nowym królu to zawsze zapytajcie do której z tych trzech szafek go włożyć? Czy jest to król z dynastii Piastów, czy z dynastii Jagiellonów, a może król elekcyjny?
Oczywiście nie musicie tego robić, ale jeżeli będziecie mieć bałagan w głowie to wam się ci królowie pomieszają. Oczywiście na każdej takiej półce też warto zrobić porządek i np. na półce Piastów najpierw postawić Mieszka I, potem Bolesława Chrobrego, później Mieszka II itd.
Tak więc warto mieć w głowie takie szafki, w których będzie się układać królów. Oczywiście historia Polski nie kończy się na tych szafkach. Później trzeba dostawić jeszcze co najmniej trzy kolejne szafki. Po królach elekcyjnych przyszły zabory i Polacy walczyli o wolność przez 123 lata. Tak więc czwarta szafka to zabory czyli 123 lata, kiedy Polska była podzielona na trzy części. Potem jest piąta szafka, czyli okres międzywojenny. Tak się nazywa bo to było 21 lat pomiędzy I i II wojną światową. A na koniec jest ostatnia szósta szafka, w której można trzymać wszystko co się wydarzyło po II wojnie światowej aż do dzisiaj.
Sprawdźmy więc jak to robić. Mamy więc króla Bolesława Śmiałego. Należał on do dynastii Piastów, a więc wstawiamy go do pierwszej szafki. Król Władysław Warneńczyk był Jagiellonem, a więc kładziemy go do drugiej szafki. Jan III Sobieski był królem elekcyjnym, a więc wstawiamy go do trzeciej szafki. Gdy mówimy o czasach gdy powstał polski hymn to mówimy o czasach zaborów, a więc czwartej szafce. Z kolei Józef Piłsudski i “Cud nad Wisłą” to okres międzywojenny czyli piąta szafka. A pierwszy Polak poleciał w kosmos po II wojnie światowej, a więc wkładamy go do szóstej czyli ostatniej szafki.
Ja podzieliłem historię Polski na 6 części, ale wy możecie ją podzielić na więcej części. Co jest ważne? Ważne, aby mieć w głowie porządek.
Może teraz kilka słów do rodziców. Dobrze aby dzieci poznały główne podziały...

Nie wiem czy wiecie, ale II wojna światowa zaczęła się w Polsce.
Gdy będziecie słuchać tego podkastu spójrzcie na mapę, którą przygotowałem. Będzie ona w naszej grupie na facebooku oraz na stronie podkastu. Będzie ona też okładką tej audycji. Na tej mapie widać, że Niemcy byli na północy czyli na górze mapy oraz na zachodzie czyli po lewej stronie mapy. Na dole czyli na południu były Czechy, które wtedy należały już do Niemiec. Hitler zaatakował Polskę w 1939, a Czechy rok wcześniej czyli w 1938. Na dole też była Słowacja, która była sojusznikiem Hitlera. Sojusznik to taki przyjaciel. Gdy więc Hitler zaatakował Polskę z północy i zachodu to także Słowacja zaatakowała Polskę od południa.
U góry mapy był też Gdańsk. Ale on nie należał ani do Polaków, ani do Niemców.
Gdańsk był wolnym miastem, to znaczy, że był on wtedy takim malutkim państwem. Byli tam i Polacy, i Niemcy. Niektórzy uważają, że właśnie tam w Gdańsku zaczęła się II wojna światowa. Niemcy zaatakowali tam Polskich żołnierzy na Westerplatte. Zaatakowali też polską pocztę w tym mieście.
Polska miała sojuszników. Sojusznicy to tacy przyjaciele. Nasi sojusznicy czyli Francja i Anglia obiecali pomóc Polsce, gdy zaatakuje ją Hitler. Niestety wypowiedzieli tylko wojnę, ale poza tym nie zrobili nic. Byli to bardzo kiepscy sojusznicy.
Później 17 września dołączyli do nich Rosjanie i zaatakowali Polskę od wschodu. Tak więc Polska była atakowana z czterech stron świata: z północy i zachodu przez Niemców, z południa przez Słowaków, a ze wschodu przez Rosjan.
Polacy mogli zostać i być pod okupacją Niemiecką i Rosyjską, albo uciec. Ale gdzie mogli uciec jeżeli byli atakowani z czterech stron świata? Spójrzcie na mapę - do których krajów mogli uciec polscy żołnierze?
W 1939 roku Polska była w bardzo kiepskiej sytuacji. Gdy we wrześniu zaatakowali Niemcy mogli to zrobić z trzech kierunków z północy, z zachodu oraz z południa. Później dołączyli do nich Rosjanie i zaatakowali od wschodu. Polacy mogli uciec tylko na Litwę, na Węgry albo do Rumunii. Niestety przed wojną Polacy pokłócili się z Litwinami. Pokłócili się o takie miasto, które się nazywa Wilno. W każdym bądź razie Litwini nie za bardzo lubili Polaków. Polscy żołnierze wycofywali się z okrążenia głównie na Węgry i do Rumunii. Niestety te dwa kraje współpracowały z Hitlerem. Gdy polscy żołnierze tam weszli zostali rozbrojeni. Niemcy kazali im pilnować tych żołnierzy, którzy zostali zamknięci do obozów. Czy Węgrzy i Rumuni trzymali tam Polaków?
Węgry i Rumunia bali się Hitlera więc posłuchali go i zamknęli Polaków do obozów, ale tylko udawali, że pilnują ich. Polacy mogli sobie wyjść z tych obozów i nikt ich nie gonił. W ten sposób Węgrzy i Rumuni mogli powiedzieć Hitlerowi, że zamknęli Polaków, co było prawdą. Przymykali jednak oko i udawali, że nie widzą jak Polacy uciekali z tych obozów. Właśnie przez takie obozy przeszli żołnierze, którzy później walczyli w Norwegii w bitwie o Narvik, czy w obronie Francji jak generał Maczek, czy wreszcie polscy lotnicy, którzy bronili później Anglii jak ci z dywizjonu 303. Ci żołnierze musieli wycofać się z Polski, bo tam byli okrążeni, ale wcale nie przestali walczyć. Walczyli z Niemcami wszędzie gdzie się dało wierząc, że jak pokonają Hitlera to i Polska zostanie wyzwolona.
Wielu polskich żołnierzy zginęło we wrześniu 1939 roku. Wielu z nich dostało się do obozów niemieckich. Inni dostali się do obozów na Węgrzech czy w Rumunii. A co w tym czasie działo się z normalnymi ludźmi, czyli co się działo z cywilami? O tym powiemy sobie w następnej audycji.
Dzisiaj powiedzieliśmy sobie co się stało we wrześniu 1939 roku. 1 września Niemcy zaatakowali Polskę. 3 września Anglia i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom, ale nie zrobiły nic więcej. Tak więc Polacy walczyli sami i bronili się bardzo dzielnie. Niestety, kiedy już udawało się zatrzymać Hitlera i jego niemieckie wojsko wtedy od wschodu uderzyli na nas Rosjanie. Część polskich żołnierzy...

Dziś będziemy oczywiście mówić o historii Polski, ale powiemy sobie trochę także o historii starożytnej Grecji. Dlaczego? Kiedy Hitler zaatakował Polskę w 1939 roku polscy żołnierze bronili się tak dzielnie jak kiedyś 300 Spartan w starożytnej Grecji. Czy słyszeliście o tych 300 Spartanach?
Milionowa armia Persów nie mogła pokonać małej grupy wojowników Greckich. Niektóre źródła mówią, że tego wąwozu broniło tylko 300 Greków ze Sparty.
Tych 300 Spartan broniło wąwozu Termopile przez 2 dni. Wąwóz to takie wąskie przejście między górami. Dzięki temu, że tam było wąsko Persowie mogli atakować Greków tylko z przodu. Do ataku ruszyły kolejne szeregi Persów, ale wszyscy ginęli. W końcu trzeciego dnia jeden z Greków zdradził Persom jak górską ścieżką przejść na tyły Spartan. Tych 300 Spartan oraz ich król Leonidas postanowiło walczyć do końca. Wszyscy oni zginęli, ale dali swoim ludziom czas przygotować się do bitwy. Ci Spartanie byli bardzo odważni i nie bali się niczego. Persowie straszyli ich swoją liczbą. Mówili np., że mają tylu łuczników, że jak ci wszyscy łucznicy wystrzelą strzały z łuku w Spartan to tych strzał będzie tyle, że zasłonią słońce. Na to jeden ze Spartan o imieniu Dienekes odpowiedział: “Świetnie, będziemy walczyć w cieniu”. Spartanie nie bali się niczego nawet śmierci. Ale dlaczego o nich opowiadamy na historii Polski. Jedna z bitew wojny obronnej w 1939 roku jest nazywana właśnie polskimi Termopilami. Ale dlaczego? Występuje wiele podobieństw. Np. 300 Spartan walczyło przeciwko ogromnej armii Persów. Tak samo było podczas obrony Wizny czyli polskich Termopil. Spartan było tylko 300, a Polaków broniących Wizny było około 370. Grecy wykorzystali wąwóz, aby Persowie nie zaszli ich z tyłu, a Polacy wykorzystali bagna i mokradła nad rzeką Narew. 300 Spartan broniło się przez 3 dni, a 370 Polaków broniło się przez 4 dni. Wszyscy Spartanie zginęli broniąc przejścia przez wąwóz Termopile, zginął też ich król Leonidas. Podobnie było podczas obrony Wizny, Polscy żołnierze walczyli do końca. Zginął ich dowódca Władysław Raginis, a do niewoli dostali się tylko ranni żołnierze polscy, którzy z powodu ran nie mogli już walczyć dalej. Dzieki powstrzymaniu armii perskiej przez 300 Spartan reszta Greków mogła przygotować swoje wojska, podobnie też było podczas obrony Wizny. Polscy żołnierze walczyli tam dając czas wojskom z tyłu do przygotowania się.
Może przypomnijmy trochę historii II wojny światowej. Zaczęła się ona od ataku Niemców na Polskę 1 września 1939 roku. Polacy dzielnie bronili się cały wrzesień. Obrona Wizny o której dzisiaj mówiliśmy toczyła się w dniach od 7 do 10 września 1939 roku. Polakami dowodził Władysław Raginis, który zginął broniąc Wizny. Walczył do końca tak jak w starożytności król Sparty Leonidas, który zginął broniąc przejścia przez wąwóz Termopile. Przeciwko Polakom walczyły siły niemieckie w sile 42 tysięcy żołnierzy. Mieli oni 350 czołgów i jeszcze do tego 675 dział oraz samoloty. Niemcami kierował najlepszy niemiecki generał Heinz Guderian. To on wymyślił blitzkrieg, czyli wojnę błyskawiczną. Jak się jednak okazało wojna błyskawiczna nie zadziałała nad Wizną i Polakom, których było tylko 370 udało się zatrzymać niemieckie czołgi na 4 dni. O tej bitwie opowiada kilka piosenek. Najbardziej jest chyba znana piosenka szwedzkiego zespołu Sabaton pt. “Forty to one” czyli 40 do jednego. Te 40 do jednego oznacza, że na jednego polskiego żołnierza przypadało 40 żołnierzy niemieckich. Inne wyliczenia mówią, że na jednego Polaka przypadało aż 58 Niemców, a niektóre mówią aż o 113 żołnierzach Hitlera przypadających na jednego Polaka.
Co zapamiętaliście z dzisiejszej lekcji? Co się wydarzyło w wąwozie Termopile w 480 roku p.n.e.? Tam 300 Spartan broniło przejścia przed ogromną armią Perską. A co się wydarzyło podczas obrony Wizny? 370 polskich żołnierzy broniło przejścia przez Narew przed 42 tysięczną armią niemiecką.

Dziękuję wam za wysłuchanie. Jeżeli chcielibyście...

Chciałbym wam opowiedzieć co się wydarzyło w Warszawie w roku 1944 w sierpniu, we wrześniu oraz w październiku. Druga wojna światowa zaczęła się w 1939 roku we wrześniu czyli w 9 miesiącu. Wtedy Niemcy napadli na Polskę. A czy pamiętacie kiedy skończyła się druga wojna światowa? Druga wojna światowa trwała 6 lat, od 1939 do 1945 roku. Rok przed zakończeniem wojny w 1944 roku. Wojska niemieckie biły się z wojskami rosyjskimi niedaleko Warszawy. Polacy w Warszawie pomyśleli, że gdy Niemcy są zajęci walką z Rosjanami łatwo będzie zrobić powstanie. Ale co to jest powstanie? “Powstać” znaczy zbuntować się. Niemcy kazali Polakom siedzieć cicho, a Polacy powstali. Polacy nie chcieli siedzieć cicho, bo uważali, że Niemcy niesprawiedliwie zabrali im kraj, a więc Polacy powstali, czyli zrobili powstanie. Ponieważ to powstanie działo się głównie w Warszawie nazywa się je powstaniem warszawskim. Jak długo trwało powstanie warszawskie?
Powstanie zaczęło się 1 sierpnia, a skończyło się 3 października. Tak więc powstanie trwało cały sierpień, cały wrzesień oraz 3 dni października. Niemcy mieli dużo broni, a ile broni mieli Polacy?
Niestety Polacy mieli bardzo mało broni. Wprawdzie w powstaniu wzięło udział około 40 tysięcy żołnierzy, ale broń miał tylko co 25. Oznacza to, że gdy do powstania przyszło 25 chłopców tylko jeden z nim dostał pistolet. A jak miała walczyć reszta?
Reszta żołnierzy mogła sobie sama zrobić broń. Np. butelka z benzyną była czymś w rodzaju granatu.
Na lekcji wykorzystaliśmy książkę “Powstanie warszawskie. Pierwsze dni. Interaktywne spotkanie z historią”. Jest to historia, w której czytelnik decyduje co się stanie dalej. Gdy wybucha powstanie można zostać w domu albo pójść walczyć. Takich punktów decyzyjnych jest w książce 10, a daje to aż 8 zakończeń tej historii. Fragment tej historii, który za chwilę przeczytam opisuje właśnie jak młody powstaniec czeka na niemiecki czołg mając tylko butelkę z benzyną.
Powstańcy mieli bardzo mało broni. Nie mieli też mundurów. Jak się więc ubierali?
Czy pamiętacie gdzie wtedy był polski rząd? Polska była zajęta przez Niemców, a więc Polski rząd był gdzieś indziej. Czy pamiętacie gdzie polski rząd był podczas II wojny światowej?
Polski rząd był wtedy w Anglii i gdy wybuchło powstanie ten rząd postanowił pomóc powstańcom w Warszawie. Polski rząd w Anglii poprosił Anglików, aby zrzucali z samolotów pomoc dla powstańców. Ale dlaczego musieli zrzucać, czemu samoloty nie wylądowały na lotniskach?
Powstańcom nie udało się zdobyć żadnego lotniska w Warszawie, a więc brytyjskie samoloty z pomocą nie mogły wylądować. Anglicy zrzucali więc pomoc dla powstańców. Niestety część tej pomocy zamiast do Polaków trafiła do Niemców.
Powstańcy walczyli bardzo dzielnie, ale mieli za mało broni i niestety przegrali. Część z nich uciekła do lasów i stamtąd dalej walczyli z Niemcami. A rok później skończyła się wojna i Niemcy przegrali, a Warszawa znowu należała do Polski.
Dziękuję wam za wysłuchanie już 27 audycji podkastu “Historia Polski wg dzieci”.
Jak już wspomniałem wykorzystaliśmy na lekcji kilka fragmentów z książki “Powstanie warszawskie. Pierwsze dni. Interaktywne spotkanie z historią”. Autorem jest Krzysztof Mital, a książkę wydało wydawnictwo Meandry. W notatkach będzie link do ich strony. Mają kilka innych książek tego typu, w których czytelnik decyduje co się stanie dalej. A wszystkie ich książki uczą historii. W naszej grupie najbardziej podobały się ilustracje w książce.
W notatkach będą też linki do grupy na facebooku. Zapraszam tam. Nasza strona czyli historiawgdzieci.pl jest w przebudowie. Mam zamiar od września udostępnić na niej gry do nauki polskiej historii. Jeżeli podoba się wam to co robię możecie wesprzeć mnie materialnie na stronie patronite.pl/historia-dla-dzieci (link będzie w notatkach). To nie musi być duża suma - np. tylko 3 zł miesięcznie. Wspierać ten podkast możecie też przekazująć informacje o nim innym...