Açık Bilinç

Geçtiğimiz hafta ABD'de gerçekleşen Başkanlık seçimleri üzerine konuşuyoruz. 

Romatoloji nedir, neyle uğraşır? Bağışıklık sistemi nasıl çalışır, neden önemlidir? Otoimun hastalık nedir, nedenleri nelerdir? Konuğumuz Brown Üniversitesi'nden pediyatrik romatolog Prof. Ali Yalçındağ anlatıyor. 

Geştalt terapisi nedir, temel ilkeleri nelerdir? Geştalt kuramı ile terapisi arasında nasıl bir bağ var? Ülkemizdeki Geştalt terapisi faaliyetleri hakkında ne söyleyebiliriz? Bu alana çok emeği geçmiş ve uluslararası çalışmalar da yapmış olan, TED Üniversitesi'nden Prof. Nilüfer Voltan Acar ile bir araya geliyoruz.  

'Geştalt Kuramı' nedir? Geştalt kuramı ile terapisi arasındaki ilişki nereden kaynaklanıyor? Bilime ve insana Geştalt yaklaşımı ne şekilde farklı? Geştalt Psikolojisi konusunda uzman bilişsel psikolog Dr. Esra Mungan ile
konuşuyoruz.  

Oyun teorisi nedir, ne işe yarar? Matematikçiler ve iktisatçılar, niçin böyle bir teori geliştirdiler? Oyun teorisi üzerine uluslararası alanda tanınırlığı olan akademisyen Prof. Remzi Sanver ile konuşuyoruz.

Bitkiler akıllı mı? 'Bitki aklı' insan aklından nasıl farklı? Bitkilerin etkileyici marifetleri için anlayış şart mı? Geştalt Psikolojisinin bu sorularla ne ilgisi var?  

Bitkiler böcek istilasına karşı birbirleriyle nasıl haberleşiyorlar? S.O.S. çağrısı yapan mısır; domates bitkisini yerken kaniballeşen yani yamyamlaşan tırtıllar... 

Canlılarda kamuflaj yaygın mı, neden ve nasıl var? Taksonomi nedir, biyoloji için bitki-hayvan ikili sınıflandırması doğru mu? Araştırmacı-yazar Zoë Schlanger'ın 'bitkilerin gizli hayatlarını' anlattığı The Light Eaters kitabına geri dönüyoruz.

'Sokak hayvanları' yasa düzenlemesi ne içeriyor? Yeni yasa gerçekte ne fayda sağlayabilir? İktidar bu konuda niçin çok ısrarcı? Hayvan dostları ne yapabilir? Dr. Itır Kaşıkçı anlatıyor.  

1999 Marmara depreminin 25. yıldönümü yaklaşırken ne durumdayız? Özellikle engelliler ve yaşlılar gibi 'kırılgan gruplar' hazırlıklı mı? Neler yapılabilir? Dr. Nazan Cömert anlatıyor.  

Bazı bitkiler görüyor olabilir mi? Kendini komşu bitkilere benzetebilen 'boquila'nın botani dünyasında tartışmalar yaratan öyküsü ne anlatıyor?  

Bitkiler akıllı mı; onları genetik programlarının ötesine geçen 'failler' olarak görebilir miyiz? Bitkilerin kendi becerileri, iklim krizi ve pestisit kullanımına karşı kullanılabilir mi?  

'Ötanazi' nedir? Hangi tartışmaların odağındadır? Pasif-Aktif ötanazi uygulamaları ve farklı ülkelerin farklı yaklaşımları... Bu konunun 'sokak hayvanları yasa tasarısı ile ne ilgisi var?  

Yapay Zeka'nın en önemli vaadi nedir, bu vaadi tutabiliyor mu? Hesaplama ile yargı aynı şey mi? Yapay Zeka konusunda dünyanın önde gelen düşünürlerinden Prof. Brian Cantwell Smith ile bir araya geliyoruz. 

Şizofreni nedir, alt türleri nasıl ayrılır? 'Delilik ile Velilik' arasındaki gri alan niçin toplumda çok ilgi görüyor?  Belgesel film yönetmeni ve psikiyatrist Dr. Hira Selma Kalkan anlatıyor.  

'Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli' başlığıyla kabul edilen yeni müfredat neler içeriyor? Eğitim sistemi açısından Türkiye hangi evrelerden geçti, bugün ne durumda? Konuğumuz Prof. Ali Alpar, 40 yıldan fazla üniversitelerimizde ders vermiş bir bilimci gözüyle düşüncelerini aktarıyor. 

'Korsakoff Sendromu' nedir? Kimlerde ne sebeple ortaya çıkar, etkileri nelerdir, geri döndürülebilir mi? Tutuklu ve Hükümlü Aileleri ile Dayanışma Derneği (TAYAD) aileleriyle yakından çalışmış olan nörolog Prof. Hakan Gürvit anlatıyor.  

Istakozlar nasıl canlılardır? 'Diğer Zihinler Sorunu' ile ilgileri ne? Bilinçleri var mı, acı hissederler mi? 18. yüzyıl ABD hapishanelerinde sürekli ıstakoz verildiği için mahkumların isyan çıkarttığı doğru mu? 

'Kardeş katli' olmanız gerekse, yine de hükümdar olmayı seçer miydiniz? 'Aile içi rekabet' Avrupa'da ve Osmanlı'da nasıl görülmüş? Ahlaki açmaz serisi sürüyor - tarihçi I. C. Schick ve sosyolog N. İsvan ile konuşuyoruz. 

'Ahlaki açmaz' nedir? Hayatta hangi durumlar bizim ikilemlerle karşı karşıya bırakır? Felsefe külliyatından bilime (örneğin tramvay deneyinde karşılaştığımız türden) açmazları nasıl ele almalı? 

Alzheimer hastalığında genetik çalışmalar ne diyor? Hastalığı sonradan tedavi etmek yerine engelleyici önlemler almak niçin önemli? Doç. Dr. Çağhan Kızıl geçen ay yaptıkları önemli buluşu anlatıyor. 

'Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli' nedir, yeni müfredat ile ne yapılmak isteniyor? Bu model Türkiye'de eğitimi ileriye götürür mü? Konuğumuz ERG Eğitim Reformu Girişimi'nden politika analisti Ekin Gamze Gencer anlatıyor.  

 Açık Radyo'da bu haftadan itibaren Güven Güzeldere, Prof. Hakan Gürvit ve Mesut Varlık ile birlikte yeni bir program başlıyor: "Beyinden Bilince - Aklı Başında Konuşmalar." Açık Bilinç'te üç programcı ile birlikte 
yeni programın tanıtımına kulak veriyoruz.  

Çocukları bilime yönlendirmek niçin önemli? Bilim, koku hakkında ne söylüyor? 'Çocuk İstanbul' katılımcıları 
Atlas Yazıcı ve Derin Deniz Kalmış, uzman pedagog Sibel Çetingöz ve genetikçi biyolog Prof. Uygar Tazebay ile koku algısı üzerine konuşuyoruz.  

Önceki hafta aramızdan ayrılan primatolog Frans de Waal kimdi? Şempanzelerde duygular ve siyasi ilişkiler konusundaki düşünceleri niçin tartışma yarattı? Primatolojiye getirdiği yenilikler neler?  

Nöroçeşitlilik nedir? Psikiyatri niçin nöroçeşitlilik ile ilgilenir? Nöroçeşitlilik kavramı ne sebeple doğdu, bu konuya nasıl yaklaşmak gerekir? Psikiyatrist Prof. Yankı Yazgan ile konuşuyoruz.  

Türkiye'de kadın hareketi nasıl doğdu, hangi yollardan geçti, ne gibi zorluklarla mücadele etti, bugünkü durum ne? 8 Mart Dünya Kadınlar Günü'ne atıfla yazar ve aktivist Ceylan Orhun anlatıyor.  

Darwin'in 1859'da yayımladığı Türlerin Kökeni'nden bu yana geçen 165 yılda evrim kuramında neler değişti? Evrimsel yaklaşımın bugün biyolojideki yeri ne? Evrim kuramı serisinin son bölümünde, biyolog ve kuşbilimci Prof. Utku Perktaş anlatıyor.  

Evrim kuramı ülkemiz müfredatında nasıl bir yere sahip? Biyoloji, evrim kuramı olmadan eksik kalıyor. Peki evrimsel biyolojiyi kim nereden öğrenebilir? Prof. Mehmet Somel ve Merve İnci Şahin anlatıyor. 

 İnsanlar hangi aşamalardan geçerek evrimleşti? Çocukluk ve yaşlılık dönemleri evrimsel açıdan nasıl incelenebilir? Evrim kuramının 'Fiziksel Antropoloji'ye katkısını Prof. İzzet Duyar anlatıyor.  

Primatoloji nedir, primatlar kimlerdir? Primatolojinin evrim kuramı açısından önemi nedir? Primatları tehdit eden unsurlar neler, bizler bu konuda ne yapabiliriz? Tüm bunları konuğumuz müzisyen ve primatolog Aslıhan Niksarlı ile konuşuyoruz. 

'Evrimci/genetik algoritmalar' nedir? Hesaplama bilimleri evrim kuramına nasıl katkıda bulunur? Bilgisayar simülasyonlarının biyolojideki rolü. Evrim Ağacı sitesinin baş editörü Çağrı Mert Bakırcı anlatıyor.  

'Sosyal Darwinizm' nedir? Darwin bir sosyal Darwinci miydi? Irkçılık, evrim kuramından mı kaynaklandı? Sosyal Darwincilikle Sosyobiyoloji arasındaki ilişki nedir?

Konuğumuz bilim tarihçisi ve felsefecisi Prof. Cem Kamözüt anlatıyor. 

'Radyokarbon tarihlemesi' nedir? Canlı veya cansız herhangi bir nesnenin kaç yaşında olduğu nasıl belirlenir? Bulgular güvenilir mi? Yerbilimleri evrimci biyolojiyi nasıl destekledi? İstanbul Teknik Üniversitesi'nden Prof. Nüzhet Dalfes anlatıyor.  

Evrim kuramına dair en kritik sorular neler? Ara formlar nedir, var mıdır? Evrim karşıtı biyologlar olabilir mi? Evrim kuramı nasıl öğretilmeli? Biyolog Prof. Ergi Deniz Özsoy anlatıyor. 

Parazitler ve virüsler gibi küçük canlıların evrimi, insan evrimiyle nasıl bağlantılı? Pandemi ve Covid aşılarının bulunması sürecinde evrim kuramı ne rol oynadı? Prof. Erol Eroğlu anlatıyor.  

2024'e girerken en çok hangi 'yeni yıl kararları' öne çıkmış? Daha önceki yıllara göre bir fark var mı? Bu kararlar ortalama kaç ay sürüyor, nüfusun yüzde kaçı bütün yıl kararlarını uyguluyor? Yılbaşına özel olarak bu konu hakkında konuşuyoruz.  

Evrim kuramının yaratıcısı olarak bilinen Charles Darwin nerede yaşadı, nasıl bir hayat sürdü? Darwin'in 19. yüzyıl evinden ve yaşamından neler öğrenebiliriz? Antroposen Sohbetler programını hazırlayıp sunan Hacettepe Üniversitesi'nden biyolog Prof. Utku Perktaş anlatıyor. 

'Maymun'dan mı geliyoruz? Ara formlar nerede? Evrimciler Tanrı inancını yadsıyorlar mı? Dr. Kahraman İpekdal anlatıyor.  

Evrim kuramı hakkında en temel 'doğru sanılan yanlışlar' neler? Biyolojiden teolojiye uzanan geniş yelpazede, evrim kuramı en çok nelerle suçlanıyor, niçin? Hacettepe Üniversitesi'nden evrimci biyolog Dr. Kahraman İpekdal ile konuşuyoruz.  

Ülkemizde evrim kuramı tartışmaları ne durumda? Doğru sanılan temel yanlışlar neler? 'Ara form' nedir, insanların ara formu var mı? Darwin, sosyal Darwinci miydi? 

Geçmişte insanlar daha iyi, nazik, yardımcıydı ama son yıllarda genç kuşak bu değerleri kaybediyor diye düşünüyor musunuz? Ahlaki bir çöküş mü var? En önemlisi, değişen dünya mı, yoksa sizin dünya görüşünüz mü? Bu soruya nasıl cevap verebiliriz?

Göç çalışmaları son onyıllarda nasıl değişti? Türkiye, dünyanın çok göç alan/veren ülkelerine oranla nerede? Göçler ülkenin demografisini nasıl değiştirebilir? Koç Üniversitesi'nden Prof. Ahmet İçduygu anlatıyor.

Doğum turizmi nedir, ülkemizde ne kadar yaygın? Türkiye'de kimler ABD pasaportu almaya çalışıyor, niçin? ABD pasaportu sahibi olmak, Türkiye'de ne anlama geliyor? Prof. Özlem Altan-Olcay, meslektaşı Prof. Evren Balta ile yazdıkları kitapları hakkında konuşuyorlar.

Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluşunda ve sonra da çöküşünde rol oynayan göçler ne şekilde farklıydı? İbn Haldun'dan Ziya Gökalp'e sosyologların aşiretler üzerine düşünceleri. Göç hareketleri Türkiye'nin geleceğini nasıl şekillendirecek? Prof. Reşat Kasaba anlatıyor. 

Özgür irade nedir? Felsefe ve Nörobilim ne diyor? Özgür irade ile bu konudaki inanç arasında ne fark var? Özgür irademiz var derken olmadığına karar versek, hayatımızı nasıl değiştirirdik? 

Doğada çeşitlilik niye var? Adaptasyon ile eksaptasyon arasındaki fark ne? İnsan türünün evriminde ön-adaptasyon ve amilaz geninin önemi. Biyolojinin geleceği parlak mı? Biyolog/antropolog Prof. Ömer Gökçümen anlatıyor. 

30 bin+ yıl öncesinin mağara resimleri, sanatın doğuşu hakkında ne söylüyor? Bunlar tesadüfi karalamalar mı, kutsal bir anlamları mı var? Arkeoloji ve nörobilim birbirini aydınlatabilir mi? 

'Bilinç savaşları'nda son durum ne? Bir grup bilim insanı bir bilinç kuramını niçin sahte bilim olarak niteliyor? Bilimde tezler hangi kıstaslara göre değerlendiriliyor? 

Bilimde sahteciliğin nedenleri ne kadar kültürel? Nerede ne kadar cezalandırılıyor, ne zaman üstü kapatılıyor? Sahtecilik türlerindeki farklar. İstenmeyen veriyi çöpe atmak, sahtecilik mi? 

Bilim etiği nasıl sağlanır? Bilim tarihinde hangi sahtekarlıklar öne çıkıyor? Kültürel kodlarla bir ilgisi var mı? Prof. Selim Badur ve Doç. Fatih Artvinli ile konuşuyoruz. 

Bilim tarihinin en ilginç tuhaflıkları ve sahtecilikleri neler? Bilimde yapılan sahtekarlıklar ne derecede yaygın, niçin? İntihal ve sahteciliğin önüne nasıl geçilebilir? Konuğumuz Prof. Selim Badur örneklerle anlatıyor. 

"Pan-psişizm" görüşü Felsefe'de nasıl savunulabilir? Mikro / Kozmik psişizm ayrımı nedir? Materyalizm ile Dualizm dışında bilince dair alternatif bir açıklama sunuyor mu? Bilkent Universitesi'nden felsefeci Dr. Tufan Kıymaz ile konuşuyoruz. 

"Animizm" nedir, "Pan-psişizm" ile aynı kavram mıdır? Animizmin ekoloji hareketindeki yeri; savunulacak ve karşı çıkılacak yönleri. Biraz da hayvanlarda bilinç ve "estetik tercih"...

Hayvanların estetik renk tercihleri var mı? Bunu nasıl anlayabiliriz? Bilinç için, hatta özgür bir yaşam için metabolizma (sıcakkanlı olmak) niçin önemli? Köpeklerde akıl konusunda ne biliyoruz? Nicholas Humhrey'in yeni kitabı  "Sentience: The Invention of Consciousness"den ilginç sorulara devam...

İstanbul'un yüz yüze olduğu deprem riski ne büyüklükte, şehir ne durumda? 1999'dan bu yana neler yapıldı, yapılması gereken neler yapılmadı? Konuğumuz Prof. Okan Tüysüz anlatıyor. 

'Sentience' nedir, hangi canlılarda vardır? Nasıl bilebiliriz? Ağaçlar veya bitkiler birbirleriyle haberleşiyorlar mı, bu onların bilinci olduğunu gösterir mi?  "Bilincin İcadı" başlıklı yeni bir kitaptan söz ediyoruz.

Uykuda mesajlaşma (sleep texting) nedir? Gençler arasında ne kadar yaygın? 'Uyku borcu' neyin işareti, nelere sebep olur? Yeni dijital teknolojilerin uyku kalitemiz üzerindeki etkileri üzerine konuşuyoruz. 

D.Chalmers ve C.Koch hangi konuda bahse girmişlerdi, 25 yıl sonra bahis nasıl sonuçlandı? Bilinç konusunun karmaşık ve tartışmalı yönleri.

"Anti-Psikiyatri" hareketi nedir? Niçin ve nasıl ortaya çıktı, haklı ve haksız yönleri neler, bugün ne durumda? "Akıl hastalıkları" biyolojinin mi psikolojinin mi alanında? Psikiyatrist Dr. Burçin Çolak anlatıyor. 

Psikiyatrik rahatsızlıklar biyolojik bir hastalık olarak mı yoksa yalnızca psikolojik bir durum olarak mı görülmeli? "Anti-Psikiyatri" hareketi ne kadar haklı? Stanford Üniversitesi'nin ilginç şahsiyetlerinden Joe Euclid'in hikayesi. 

Bilim, açıklanamayan psikolojik deneyimler hakkında ne söylüyor? Bazı deneyimler niçin unutulmaz derecede gerçekçi olurlar? Deneyimin çarpıcılığıyla doğruluğu arasında bir bağ var mı?  

"Unabomber" diye bilinen ve postayla gönderdiği bombalarla üç kişinin ölümüne neden olan dahi matematikçi Ted Kaczynski kimdi, nasıl öldü? Teknoloji karşıtı manifestosu neler söylüyordu?

Konuğumuz Gökçer Tahincioğlu ile seçim sonuçlarını genel bir değerlendirme ile ele alıyoruz. 

Siyaset psikolojisi, bu seçimler hakkında ne söylüyor?

Cumhurbaşkanı seçimlerinin ilk tur sonucu, ikinci tur sonucunu şimdiden belirledi mi?

Ulaş Başar Gezgin'den "umutsuz seçmene mektup."

Son seçim sonuçları Türkiye için ne gösteriyor? Kimler kazandı, kimler kaybetti? Asıl istediğimiz ne? Cumhuriyet mi, Demokrasi mi, ikisi birden mi? Prof. Ersin Kalaycıoğlu'yla konuşuyoruz.

Temiz Hava niçin bir ayrıcalık değil herkes için bir haktır? Temiz havanın yokluğundan beynimiz nasıl etkilenir. Nöroloji uzmanı Prof. Demet Özbabalık Adapınar ve Doç. Semih Ayta anlatıyor. 

Tarih nedir, tarihçi kime denir? Tarih ile geçmiş aynı şey mi? Popüler tarih, sansasyonel tarih, "arka oda koleksiyonculuğu", akademik tarih... Tarihçi Prof. Hakan Erdem ile konuşacağız.

Hafıza nedir, geçmişi hatırlamak nasıl mümkün oluyor? Kısa ve uzun dönem hafızanın farkı ne? Hatırlarken geçmişi olduğu gibi mi yansıtıyoruz? 'Sahte hatıra' nedir, nasıl oluşur, ayırt edilebilir mi? Prof. Sami Gülgöz anlatacak.

Beyinle kalp ve damarlar arasındaki ilişki niçin çok önemli? Damar bozuklukları kaynaklı en temel beyin arızaları neler? Alanın kurucularından, Harvard Tıp Fakültesi'nden Dr. Edip Gürol anlatacak.

Prof. Burçin Ünlü ile kuantum serisinin devamı sayılabilecek bu haftaki programda, kuantum fiziği tabanlı uygulama alanlarından, özellikle kendi çalıştığı tıp uygulamalarından söz ediyoruz.

Bilimde yeni bir buluş nasıl kabul görür? Eskiden de böyle miydi? Tartışmalı durumlarda ne olur? Bilimin (ve sanatın) sınırlarına ulaştık mı? Bu tartışma niçin zaman zaman gündeme gelir?

19. yüzyılda çok rağbet gören 'Frenoloji' nedir, nasıl ortaya çıktı, sonra niye gözden düştü? Kafatasçılıktan nasıl farklı? Bir kişinin Türk olup olmadığı, kafatası biçiminden anlaşılabilir mi?

Muhafazakarlarla liberallerin beyinleri farklı mı çalışıyor? Beyin faaliyetlerine bakarak bir insanın siyasi görüşü anlaşılabilir mi? Bunun ne önemi olabilir? Başka hangi soruları sormalıyız? 

Nükleer Tıp nedir? Hangi alanlarda kullanılır? Moleküler Görüntüleme'nin avantajları neler? Radyolojiden farkı ne? Nükleer Tıp alanının ülkemizdeki öncülerinden 
Prof. Meliha Korkmaz anlatacak. 

Sosyolog Kumru Toktamış'la 8 Mart Dünya Kadınlar Günü'nü konuşuyoruz. 

Nörobiyolog Ali Ertürk ile nörodejeneratif hastalıklar üzerine konuşuyoruz. 

"Kader planı" ne demek olabilir? Depremlerin getirdiği ölümler kaçınılmaz mıydı? Bu inancı savunanlar, inançlarına uygun davranıyorlar mı? Teizm, Deizm, Agnostisizm çerçevesinde kadercilik.

Psikiyatrist İlker Küçükparlak ile travma sonrası stres bozukluğu konuşuyoruz.