Drzazgi Świata

Wesprzyj moją działalność -> www.patronite.pl/kamilakielar

Planowane z dużym rozmachem i jeszcze większym budżetem Enhanced Games, czyli zawody, na których doping będzie nie tylko dozwolony, ale wręcz pożądany, mają mieć miejsce już w przyszłym roku. Organizatorzy chcą, żeby dzięki substancjom, które są niedozwolone na innych zawodach, na ich wydarzeniach były wykręcane niespotykane dotychczas rekordy. Taki pomysł rodzi niezliczoną liczbę pytań – i to wcale nie tylko o sam sport. Czy jeżeli jest rekord, to nie liczy się nic innego? Czy widzom naprawdę chodzi wyłącznie o rozrywkę i mają gdzieś, jak coś jest zrobione? A może organizatorzy po prostu dobrze poznali ludzką naturę i ją wykorzystują? Czy to jeszcze sport, czy wyłącznie show? I co z tymi, którzy od stosowania różnorakich substancji będą umierać? 

Moim gościem jest Kamil Dąbkowski, którego w czasie wolnym ciągnie do aktywności na świeżym powietrzu. Uprawiał w swoim życiu wiele różnych aktywności sportowych. Od dziesięciu lat biega ultramaratony, a od niedawna również je organizuje. Swoją pasją do życia, wyznaczania i osiągania celów, oraz do życia poza schematem dzieli się od 6 lat w podcaście Black Hat Ultra, który szczerze Wam polecam. Zawodowo Kamil związany jest z tworzeniem cyfrowych efektów specjalnych do seriali, filmów i reklam, a prywatnie jest mężem i ojcem, docenia piękno, kreatywność i niedopowiedzenia. Obecnie skupia się na nie spełnionym dotąd marzeniu i organizuje samotną wyprawę na Alaskę.

Ostatnia rewolucja w Iranie, która wybuchła śmierci Kurdyjki Mashy Amini, aresztowanej za niezgodne z obowiązującym w kraju prawem noszenie hidżabu, była długa, masowa oraz rozprzestrzeniła się w Internecie oraz po całym świecie. Ale półtora roku od jej wybuchu warto zadać pytanie, czy coś ona zmieniła? Czy setki milionów udostępnień, hasztagów i filmików przyniosły jakiś skutek?

Świat chciałby, żeby te skutki i zmiany były natychmiastowe, jasno widoczne i spekakulaerne, jak obalenie dyktatury. Ale czy zawsze tak wygląda rewolucja, kiedy różni ludzie mają różną wizję wolności? I jak bardzo Irańczycy są zmęczeni prostestowaniem, skoro od kilkudziesięciu lat wychodzą na ulicę, a pozornie niewiele się zmienia?

Do rozmowy zaprosiłam Emilię Pluskotę i Anahitę Rezaei. Emilia to dokumentalistka i badaczka kulturowa zakorzeniona w nurcie edukacji globalnej. Reżyserka i producentka wykonawcza filmu dokumentalnego pt. „Jina”, opowiadającego historię irańskich kobiet biorących udział w rewolucji przeciwko Islamskiej Republice Iranu oraz producentka filmu dokumentalnego „Stolen Fish” o eksploatacji zachodniego wybrzeża Afryki przez chińskie fabryki mączki rybnej. W swojej pracy wykorzystuje narzędzia z antropologii kulturowej i skupia się na migracji oraz uchodźstwie.

Anahita to artystka wizualna, która jako nastolatka spędziła kilka lat w Teheranie, by ponownie wraz z rodziną wrócić do Polski. Specjalizuje się w fotografii i produkcji filmów dokumentalnych, jest Pasjonatką przyszłości sztuki, projektowania i rzemiosła.

Mit amerykańskiej wyjątkowości jest ciągle silny, nie tylko w samych Stanach Zjednoczonych, ale i w wielu miejscach na ziemi. Codziennie też konsumujemy ogromna ilość amerykańskiej popkultury, która sprawia, że tamtejsze spojrzenie traktujemy jako obowiązującą normę. Przejawów amerykańskiego soft power, z którym się spotykamy każdego dnia, nie sposób nawet wyliczyć. I to niezauwanie reszty świata ma to oczywiście równie liczne skutki.

Bezpośrednim pretekstem do rozmowy był na wskroś amerykańskocentryczny esej Rebeki Solnit, z którą w tym odcinku polemizujemy razem moim gościem, czyli Maćkiem Okraszewskim. W swoim artykule Solnit opowiada o walce o przyrodę rdzennych społeczności, ale gdyby spojrzeć globalnie, a nie tylko przez pryzmat Stanów i Kanady, cała teza artykułu się wali i całkiem traci swoją siłę, a do tego buduje fałszywy obraz świata.

Maciek Okraszewski to twórca i autor niezwykle popularnego i cenionego podcastu Dział Zagraniczny, którego – tu jestem pewne – nie muszę Wam przedstawiać. Maciek specjalizuje się w tematach iberoamerykańskich, choć chętnie podejmuje się też opowiedzenia niedoraportowanych wydarzeń z innych kręgów kulturowych.

Mój podcast powstał z potrzeby mówienia o rzeczach ważnych i istnieje dla słuchaczy i dzięki ich finansowemu wsparciu. Jeśli więc uważasz tę audycję za wartościową, możesz wesprzeć mnie dowoloną kwotą w serisie Patronite. Więcej szczegółów na ten temat znajdziesz na stronie www.patronite.pl/kamilakielar

Czemu nas nie interesuje to, co jest pod wodą? Dlaczego pomimo, że to, co się dzieje w oceanach ma gigantyczny wpływ na życie na lądzie tak rzadko zaglądamy pod wodę?

Z prof. Janem Marcinem Węsławskim rozmawiamy o wielkich, podwodnych lasach wodorostów, czyli ekosystemach, które dają schronienie i pożywienie tysiącom gatunków zwierząt, któe w ogromnych ilościach sekwestrują dwutlenek węgla i które są kluczowe dla stabilności oceanów.

Rozmawiamy też o tym, że musimy się nauczyć chronić przyrodę dla niej, po prpstu dlatego, że istnieje, a nie tylko dlatego, że mamy z niej pożytek?
Zanurzymy się w wody Zatoki Puckiej, której dno jeszcze kilkadziesiąt lat temu było porośnięte trawą morską. Ale też dyskutujemy o tym, że nie chcemy żyć byle jak, dla wielu osób istotna jest jakość życia. Co ma z tym wspólnego sytuacja w morzach?

Moim gościem jest prof. Jan Marcin Węsławski, szef Instytutu Oceanologii PAN.

Jest jedna wyspa i po jej północnej stronie odbywa się krwawa wojna domowa, a na południu wypoczywają masowo turyści, którzy nawet nie wiedzą, co dzieje się kilka godzin jazdy samochodem dalej? Jak to możliwe, że podobnie jak turyści, świat nie zwrócił uwagi na śmierć kilkudziesięciu tysięcy cywilów, zabitych w północno-wschodniej Sri Lance tylko w ciągu pięciu miesięcy 2009 roku.
Dlaczego zauważamy jedne konflikty, a innych nie?

Wojna domowa na Sri Lance, okrututna, krwawa, z wyrzucnymi z kraju dziennikarzami, to wojna nierozliczona. Lankijski rząd lekką ręką przemianował długotrwały konflikt etniczny na element globalnej „wojny z terroryzmem”, zamykając w ten sposób usta tym wszystkim, którzy mogliby ująć się za ofiarami.

Z Patrykiem Bułhakiem rozmawiam o tamilskich kobietach - wtedy często wstępujących do armii lub będących partnerkami tych, któzy walczyli, a dziś - wciąż stygmatyzowanych i odczuwających skutki tamtejszej wojny domowej.

Patryk jest fotografem i podróżnikiem, ukończył warszawską Akademię Fotografii. W swoich projektach fotograficznych głównie skupia się na postawie człowieka wobec skomplikowanych przemian społeczno – kulturowych, w różnych częściach świata, jak również na historii regionów i jej wpływie na kształtowanie współczesnych relacji międzyludzkich. Bardzo często szczególną uwagę poświęca sytuacji kobiet zwł. w kontekście praw człowieka.


Miejsce: Sri Lanka

Wesprzyj podcast: https://patronite.pl/kamilakielar

Według antropologów małżeństwo monogamiczne pojawiło się na samym początku budowania społeczeństw - jest więc najbardziej archaicznym typem relacji mężczyzna - kobieta. W kulturze judeo-chrześcijańskiej monogamia uchodzi za jedyny dopuszczalny, społecznie akceptowalny i prawnie poprawny rodzaj relacji między dwoma dorosłymi osobami. Ale w większości kultur świata istnieje dużo szerszy wachlarz międzyludzkich relacji – między innymi poliandria, poligynia, ginegamia, lewirat czy sororat, a nawet małżeństwo z duchem. W dodatku w tych kulturach, w których praktykowanych jest wiele typów małżeństw, monogamia jest najrzadziej wybieraną.

Czym jest małżeństwo i dlaczego tak wąsko na nie patrzymy? Czemu patrzymy na małżeństwo jak na rolę społeczną a nie jak na relację międzyludzką?

Do wędrówki przez świat relacji i związków oraz przyjrzenia się różnym typom małżeństw zaprosiłam profesora Waldemara Kuligowskiego, kierownika Zakładu Antropologii Kulturowej na UAM w Poznaniu. Waldemar Kuligowski prowadził badania terenowe w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W dorobku ma kilkanaście książek i ponad sto pięćdziesiąt artykułów naukowych. Odznaczony odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. Ostatnio opublikował trylogię: "Trzecia płeć świata", "Małżeństwa świata" i "Domy świata".

Kogo i dlaczego spotyka się podczas wędrówek po górach, i czy mitem jest że osoby czarnoskóre po prostu nie lubią aktywności na świeżym powietrzu. Czemu tak naturalna dla niektórych rzecz jak wyście na wycieczkę, dla innych jest społecznie nieosiągalna.

Goscinią odcinka jest dr Paulina Napierała z Instytutu Amerykanistyki UJ

Zmiany klimatu najczęściej bada się w aspekcie nauki o ziemi, politycznym czy ekonomicznym. Natomiast ich wymiar społeczno-kulturowy nie został jeszcze dobrze poznany - i to pomimo masowości mobilizacji społecznej oraz wagi problemu. Zwarzywszy na powszechność religii w skali całego świata, to jej negatywny lub pozytywny wpływ na walkę z kryzysem klimatycznym, może być ogromny. Pod lupę dziś bierzemy przede wszystkim islam oraz katolicyzm.

Czy i jak światowe religie odpowiadają na kryzys klimatyczny? Jaka jest rola liderów religinych w tym, żeby religie były bardziej zielone i czy są oni skorzy do zmiany jakichkolwiek dogmatów religijnych żeby uzwglednic konieczność zrównoważonego rozwoju? I jak zmieniający się duch czasów wpływa na interpretacje pism religijnych pod kątem przyrody i ekologii?

Moimi gośćmi są profesor Konrad Pędziwiatr oraz doktor Dobrosława Wiktor-Mach. Konrad to pomysłodawca i koordynator Obserwatorium Wielokulturowości i Migracji. Jest autorem licznych publikacji na temat migracji, religii i etniczności w procesach migracyjnych. Dobrosława jest socjolożką badająca zmiany społeczne i procesy rozwoju ze szczególnym uwzględnieniem Bliskiego Wschodu i Polski. Obecnie zajmuje się aktywizmem ekologicznym oraz ekologią polityczną w Polsce, Turcji, i wśród Kurdów.

Kiedy parę lat temu Australię przez pięć miesięcy trawiły pożary, do mediów przedostawało się coraz więcej przerażających informacji - o liczbie zabitych zwierząt, o spalonej powierzchni, zniszczonych domach. Wartości te były ogromne i przytłaczające, ale... były aż zbyt duże, żeby je w pełni zrozumieć. Przytłaczały rozmiarem, ale w rzeczywistości mało co mówiły. A ja bardzo chciałam wiedzieć, ile to jest miliard zabitych zwierząt i co to NAPRAWDĘ oznacza i jakie będzie mieć skutki - dla Australii i świata.

Bardzo chciałam nagrać odcinek o tym, jak rozumieć wielkie katastrofy opisane wielkimi liczbami - bo wierzę, jeśli będziemy prawdziwie je rozumieć, zaalarmują nas one bardziej i skłonią do zapobiegania im w przyszłości. Poza informacją matematyczną, potrzebujemy czegoś więcej, żeby opanować duże liczby, zwłaszcza, że żyjemy w momencie, kiedy zaczyna nam to być ewolucyjnie potrzebne do przetrwania w świecie chaosu informacji.

Moją gościnią jest Janina Bąk, statystyczka, mówczyni, aktywistka oraz kobieta, która umie liczyć, opowiadać oraz opowiadać o liczeniu. Janina do tłumaczenia liczb zaprzęga gołębie, psy o sierści puchatej jak wata cukrowa oraz gofry. Jest również autorką dwóch bestsellerowych książek o statystyce, czyli "Statystycznie rzecz biorąc" jedne i dwa. Przez pięć lat pracowała na wydziale statystyki w Trinity College w Dublinie.

Dzisiaj rozmawiamy o tym, że świat wędrówek długodystansowych, czyli jednej z ulubionych form aktywności na świeżym powietrzu, na przykład w Stanach Zjednoczonych, za kilka lat może przestać istnieć w formie, w jakiej dane było jej doświadczać wielu, w tym mnie. W odcinku przyglądam się pożarom, dymom, rosnącym temperaturom, zmiennym opadom śniegu, suszy i topniejącym lodowcom oraz tym, jak dokładnie wpływa to na wędrowanie z plecakiem po górach i dlaczego niektóre formy tej aktywności wręcz uniemożliwia.

Jest też oczywiście konkretny powód dla którego akurat dziś publikuję ten temat. Właśnie zaczęłam wędrówkę kolejnym amerykańskim długodystansowym szlakiem – tym razem mam do przejścia 5000km po Continental Divide Trail, szlakiem idącym grzbietem Ameryki, przez Góry Skaliste. Ale to wyprawa która dopiero przede mną i dopiero będę obserwować, co się dzieje na grzbiecie Ameryki.

Dlatego w dzisiejszej opowieści za przykład wezmę równoległy szlak, ukochany przez Amerykanów Pacific Crest Trail, biegnący zachodnim wybrzeżem przez góry Sierra Neavda oraz Góry Kaskadowe.

W dzisiejszym odcinku będziemy próbować znaleźć odpowiedź na pytanie gdzie przebiega granica i jakie rzeczy można tłumaczyć przez pryzmat tradycji? Czy wszystko da się nią wyjaśnić? Zmienia się nasze spojrzenie na świat i coraz więcej tradycji będzie podpadać pod kategorie, z którymi ciężko się będzie nam zgodzić. Kiedy jest ten moment przejścia? Ale będziemy zastanawiać się również, kto ma prawo decydować i osądzać, która tradycja jest zła, a która akceptowalna?

Rozmawiamy o polowaniach na grindwale na Wyspach Owczych, obrzezaniu dziewczynek w Afryce (oraz kobiet w Rzymie), zakazach połowów łososi nałożonych na kanadyjskie rdzenne społeczności oraz zakazach zakrywania głów hidżabem we Francji.

Do tej rozmowy zaprosiłam profesora Waldemara Kuligowskiego, kierownika Zakładu Antropologii Kulturowej na UAM w Poznaniu. Waldemar Kuligowski prowadził badania terenowe w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W dorobku ma kilkanaście książek i ponad sto pięćdziesiąt artykułów naukowych. Odznaczony odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. Ostatnio opublikował trylogię: "Trzecia płeć świata", "Małżeństwa świata" i "Domy świata".

Agnieszkę Kościańską, moją dzisiejszą rozmówczynię, pytam między innymi o to, czemu wprowadzenie Polski do globalnej debaty o rasizmie jest takie ważne, skoro tyle już wiemy o rasizmie za oceanem? Czemu traktowanie rasizmu tylko jak ameryańskiej sprawy przeciwsko osobom czarnoskórym odwraca nasz wzrok od rasisitowskich aspektów w polskich realiach? Czy to, że Polska nie posiadała kolonii naprawdę oznacza, że nie mamy kłopotów z rasizmem? Jak o rasizmie pisały media w PRL-u oraz w latach 90-tych? W jaki sposób rasizm łączy się z seksulanością? Oraz - jak bardzo płynna i nieoczywista jest białość Polaków?

Agnieszka Kościańska jest współautorką ksiażki "Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie" oraz autorką książek "Zobaczyć łosia. Historia polskiej edukacji seksualnej od pierwszej lekcji do
internetu" oraz "Płeć, przyjemność i przemoc. Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce". Jest również profesorką w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego.

Romowie są największą mniejszością etniczną w Europie, w Ukrainie żyje ich około 400 tysięcy – i właśnie dzisiaj zabieram Was do ogarniętej wojną Ukrainy, do romskich wsi, do romskich osiedli. Romowie od lat mierzą się z nienawiścią na tle etnicznym i od lat zdarzają się sytuacje, kiedy do romskich osiedli przyjeżdżają grupy motywowanych nienawiścią osób, które wyciągają broń i atakują tych, którzy znajdą się w zasięgu ich wzroku. Ukraina nie zawsze radziła sobie z tą przemocą wobec Romów. Wiele z tych morderstw nie było traktowanych priorytetowo ani jak rzecz pierwszej kategorii. Tym zależnościom postanowiliśmy się przyjrzeć razem z Christopherem Scottem, kanadyjskim dziennikarzem, z którym pojechaliśmy do ukraińskiego Użgorodu, miasta, w którym żyje wielu Romów. Dzisiaj Romowie oczywiście ramię w ramię z innymi Ukraińcami walczą na pierwszej linii front, natomiast nas interesowało to, jak Romowie postrzegają siebie walcząc o Ukrainię, broniąc kraju, który wcześniej ich nie obronił dostatecznie mocno.

Bardzo chciałam przyjrzeć się życiu społeczności, które jest – i zawsze było – kształtowane przez izolacją geograficzną. Interesowało mnie, czy niewielka społeczność żyjąca na wyspach na Atlantyku ze swojej izolacji więcej czerpie, czy zaczyna ją ona uwierać, zwłaszcza we współczesnych, dynamicznie zmiennych czasach.

Jak na Wyspach Owczych żyje się przedstawicielom mniejszości seksualnych? Czy izolacja wzmacnia tuszowanie przestępstw, czy wręcz takie społeczności tym bardziej same się oczyszczają? Jak Farerzy przekuwają izolację na swoją korzyść? Czy łatwiej jest zaakceptować ją w małej społeczności? I wreszcie – jak Farerzy widzą siebie w globalizującym się, a nie izolującym świecie?

O specyfice życia na geograficznie oddalonych Wyspach Owczych rozmawiam z Urszulą Chylaszek, absolwentka Akademii Sztuk Pięknych oraz Polskiej Szkoły Reportażu, autorką reportażu „Kanska. Miłość na Wyspach Owczych”. Jest również fotografką, publikowała m.in w „Dużym Formacie”, „Piśmie”, „Kontynentach” czy „Sidetracked Magazine”.

* * *
Ten podcast powstaje dzięki wsparciu i zaangażowaniu jego słuchaczy i słuchaczek. Jeśli uważasz tę audycję za wartościową i cenisz niezależne dziennikarstwo, możesz dołączyć do grona osób wspierających mnie w serwisie Patronite. Więcej szczegółów na ten temat znajdziesz na stronie www.patronite.pl/kamilakielar

Kiedy wzrastają temperatury, podnoszą się oceany a ziemia jałowieje, ludzie zaczynają być zmuszeni do opuszczenia miejsc, których już dłużej nie mogą nazywać domem, bo nie daje on im bezpieczeństwa, jedzenia ani gwarancji przyszłości. Łatwo nam zrozumieć, że ktoś ucieka przed wojną, ale dlaczego trudno nam zrozumieć, że ktoś ucieka przed klimatem? Kiedy powódź zabiera ci dom, tracisz wszystko, efekt jest ten sam jak po wybuchu bomby i takie samo jest cierpienie. Chociaż w powszechnym wyobrażeniu migranci klimatyczni to ubodzy ludzie z biednych krajów, skutki globalnego ocieplenia coraz częściej zmuszają także Europejczyków do opuszczania swoich domów. Dlatego w rozmowie z Patrykiem Strzałkowskim rozmawiamy nie tylko o krajach azjatyckich, afrykańskich czy wyspierskich państwach położonych na Pacyfiku, ale również o Niemczech czy Holandii.

Obecnie szacuje się, że do 2050 roku na świecie będzie nawet od 200–250 mln uchodźców klimatycznych. Już teraz, licząc od 2008 r., ponad 318 mln ludzi na całym świecie zostało uchodźcami klimatycznymi. Tak wynika z raportu Centrum Monitorowania Przemieszczeń Wewnętrznych.

Patryk Strzałkowski, mój dzisiejszy gość, specjalizuje się w tematyce klimatu i środowiska oraz w tematach spraw zagranicznych. Autor m.in. cyklu Piątki dla klimatu w portalu Gazeta.pl, a także reportaży z Bliskiego Wschodu i innych części świata. Patryk prowadzi również rozmowy na żywo w programie Zielony Poranek.

Z powodu susz, degradacji środowiska, szybkiego przyrostu demograficznego oraz kryzysu klimatycznego, Sahara w ostatnim półwieczu przesunęła się nawet 200 kilometrów na południe. Coraz większe tereny pustynnieją i są niszczone, a ziemia nie nadaje się ani do uprawy, ani do życia. Państwa tego regionu uznały, że należy ten trend odwrócić i rozpoczęły pracę nad niezwykle wizjonerskim projektem Wielkiego Zielonego Muru, który ma rozciągać się od Atlantyku po Ocean Indyjski, przez 8 000 kilometrów. To mozaika inicjatyw, które Sahel mają nie tylko ponownie zazielenić, ale też zaangażować jego mieszkańców oraz dać im możliwość dobrego życia na ich własnej ziemi.

Najważniejszym jednak pytaniem jest, czy to wsyztsko ma sens. Czy projekt uda się zrealizować, zanim będzie za późno, zanim ludzie przestaną mieć wybór, a pustynnienie zabierze kolejne tereny. Czy Zielony Mur zdąży odpowiedzieć na tempo zmian klimatycznych?

Bartek Sabela, mój dzisiejszy gość, projektowi Wielkiego Zielonego Muru przyglądał się z bliska podczas reporterskiej podróży przez Sahel. Bartek to niezwykle wrażliwy i zaangażowany reporter, fotograf, podóżnik i autor książek związany z wydawnictwem Czarne. Jest aureatem Bursztynowego Motyla, a aza reportaż literacki "Wszystkie ziarna piasku" został nominowany do narody "Newsweeka" im. Teresy Torańskiej.

* * *
Mój podcast powstał z potrzeby mówienia o rzeczach ważnych i może istnieć dzięki wsparciu finansowemu słuchaczy. Jeśli więc uważasz tę audycję za wartościową, możesz wesprzeć mnie dowoloną kwotą w serisie Patronite. Więcej szczegółów na ten temat znajdziesz na stronie www.patronite.pl/kamilakielar

W dolinie Pankisi mężczyźni od pokoleń opuszczają swoje domy, żeby wyruszyć na wojnę. Będąc z dala od swoich rodzin przegapiają jak kolejne pokolenie, ich synowie, dorastają i z kolei sami wyruszają walczyć - i to właśnie na wojnie wchodząc w dorosłość i męskość. O Pankisi zrobło się głośno kilka lat temu, kiedy okazało się, jeden z generałów Państwa Islamskiego, to właśnie pochodzący stąd Kist.

O tym, jacy mężczyźni wracają z wojen, o męskim wchodzeniu w dorosłość i o tym, że schemat nieobecności ojca jest schematem uniwersalnym niezaleźnie od szerokości geograficznej, rozmawiam z fotografem Radkiem Polakiem, który własnie za fotoreportaż z Doliny Pankisi dwa lata temu otrzymał 1 nagrodę w GRAND PRESS PHOTO w kategorii „Projekt Dokumentalny”.

W czasie realizacji tego projektu okazało się, że rzeczywistość emocjonalna w Pankisi jest taka sama jak u Radka w życiu, a sam projekt stał sie wizualną reprezentacją traum i rozłąk. Galerię zdjęć Radka obejrzycie na stronie podcastu www.drzazgiswiata.pl

Jak mówić dziś o przyrodzie, w czasie kryzysów i dynamicznych zjawisk? W czasie, kiedy najbardziej potrzebujemy zrozumienia i wiedzy, ale kiedy jednocześnie język nauki jest hermetyczny i nie pozwala ludziom na prawdziwe zrozumienie natury?

Nie da się ochronić przyrody bez szerokiego udziału społeczeństwa. A do tego potrzebny nam jest język, który nie oddziela nas od niej, język, w którym są emocje, a nie tylko techniczne i wykluczające terminy naukowe. Dlatego naukowcy, zamykając się w wieży z kości słoniowej, potrafią w konsekwencji szkodzić przyrodzie.

O przyrodniczej nowomowie, o porach w skórze tasiemca, o bambinizacji i o tym, czemu na nikim nie robi wrażenia wyrażenie "gatunek zagrożony" opowiada dziś Jacek Karczewski, przyrodnik, aktywista i promotor przyrody. Jacek realizował uznane kampanie społeczne "Bądź na pTak", "Noc Sów" czy "Ptak też człowiek", które są jednymi z największych proprzyrodniczych przedsięwzięć wdrażanych do tej pory w Polsce. Jest autorem książek przyrodniczych "Jej wysokość gęś", "Zobacz ptaka" czy "Noc sów". Jacek współpracuje również z organizacjami spoza Polski, takimi jak brytyjskie Conservation Without Borders.

* * *

Jeśli uważasz tę audycję za wartościową i cenisz niezależne dziennikarstwo, być może rozważysz dołączenie do grona wspierających Drzazgi Świata. Informacje na ten temat znajdziesz na Patronite.

Kiedy myślimy o strachu w naszej relacji ze zweirzętami, skupiamy się na naszym strachu przed nimi - i nieważne, czy są rozmiaru pająka, czy niedźwiedzia. Dużo rzadziej zastanawiamy się nad tym, co czują same zwierzęta. Nie mówimy jednak o spotkaniach jeden na jeden, tylko o ukształtowaniu przez ludzi całego krajobrazu strachu, który wpływa na zachowanie zwierząt, ich rozmnażanie, to co jedzą czy sposób życia.

Dlatego rozmawiamy tym, dlaczego najbardziej szkodliwe konsekwencje polwań to nie te, w których zabija się zwierzęta. O zwierzętach, które żyjąc w krajobrazie strachu, zmieniają płeć swoich zarodków oraz dlaczego podczas pandemii ptaki śpiewały inaczej.

Moim dzisiejszym gościem jest Adam Zbyryt, biolog, zoolog, ornitolog i popularyzator nauki. Adam jest miłośnikiem emocjonalnego i intelektualnego życia zwierząt oraz autorem książki "Krajobraz strachu. Jak stres i strachu kształtują życie zwierząt”. Jest też zwycięzcą w konkursie PAP Nauka w Polsce "Popularyzator Nauki 2021".
*
Jeśli uważasz tę audycję za wartościową i cenisz niezależne dziennikarstwo, być może rozważysz wsparcie mojego podcastu. Informacje na ten temat jak zostać producentem tego podcastu znajdziesz na Patronite.

Godzina lotu samolotu Mig 29 kosztuje w przeliczeniu 70 000 PLN i większość z tego to są koszty paliwa. Wojsko nie jest też w stanie funkcjonować bez baterii, a to oznacza dewastujące wydobycie litu. Amerykański Pentagon emituje więcej CO2 do atmosfery, niż większość krajów na świecie. Działania wojenne i militarne mają ogromny wpływ na przyrodę - ludzie cierpią nie tylko bezpośrednio w czasie trwania konfliktów, ale i długofalowo, bo również z powodu zniszczeń przyrody na szeroką skalę, i to wiele lat po zakończeniu wojny.

Dodatkowo, wojna podważa sens pracy na rzecz ochrony przyrody, udaremnia ją lub uniemożliwia jakiekolwiek działania w tym zakresie. W rozmowie zastanawiamy się, jaki wpływ na europejską przyrodę będzie mieć wojna w Ukrainie, ale o wpływie wojny na przyrodę rozmawiamy też bazując na przykłądach z całego świata.

Do rozmowy zaprosiłam Marcina Ogdowskiego, pisarza i dziennikarza, byłego korespondnta wojennego. Marcin przez pięć lat rowadził bloga „zAfganistanu.pl”, na podstawie którego ukazała się książka „zAfganistanu.pl. Alfabet polskiej misji”. Za swoją pracę otrzymał kilka nagród, m.in. Buzdygana (2013 r.), określanego mianem „wojskowego Oscara” oraz Zieloną Gruszkę (2011 r.). Uhonorowany został także Brązowym i Srebrnym Medalem za Zasługi dla Obronności Kraju. Od 2013 r. jestem dumnym posiadaczem Odznaki Honorowej 6 Brygady Powietrznodesantowej.

Jeśli cenisz niezależne dziennikarstwo, być może rozważysz wsparcie tego podcastu. Szczegóły znajdziesz na stronie www.patronite.pl/kamilakielar

Dziś rozmawiamy o miejscu, które zaraża myślami o końcu naszej cywilizacji. O świecie, który krawędź juz przekroczył.

Patrzymy na zetknięcie się dwóch mizernych światów - świata ludzi zniszczonego przez cywilizację i świata jednych z najbardziej archetypicznych zwierząt. Świat wielorybów odchodzi, ale też i świat tych ludzi odchodzi.

"Wieloryb z Lorino", bo to ten film jest pretekstem do naszego spotkania, to dla mnie film o przemijaniu, końcu i przegranej pozycji. Nie jest to geograficzna ciekawostka. To wizja, w którą stronę zmierzamy.

Maciek Cuske to nie tylko reżyser filmu, o którym dziś rozmawiamy, ale też scenarzysta i operator filmów dokumentalnych - oraz po prostu, wrażliwy człowiek. Za film "Wieloryb z Lorino" otrzymał nagrodę Orła 2021.

Kiedy przechodzi huragan i na przestrzeni długiej na 130km i szerokiej na 15km powala drzewa, nazywamy to katastrofa, tragedią, zniszczeniem. Jako ludzie opiszemy tę sytuację w samych dramatycznych słowach. Ale słowa te są obce przyrodzie. Dla lasu taka właśnie katastrofa przyrodnicza może być ogromną szansą na dziesiątki pozytywnych i połączonych ze sobą procesów, które doprowadzą do dużo trwalszego, zdrowszego lasu.

Profesor Kazimierz Rykowski zaprosił mnie do swojego uroczego domu na Mazurach i tam, na ganku, tuż nad samym jeziorem rozmawialiśmy o tym, jak oduczyć się antropologicznego spojrzenia na las? Profesor wskazuje, że patrząc na przyrodę nie można zapomnieć o... czasie. Bo jej cechą jest trwanie, więc nie powinniśmy patrzec cząstkowo. A jak mało w Europie – nie tylko w Polsce! - zna się na lesie tak jak on. Jego dorobek jest niewiarygodnie imponujący – tylko posłuchajcie, choć i tak nie jestem w stanie wymienić wszystkich osiągnięć Profesora - był przewodniczącym Europejskiej Komisji Leśnictwa Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa, był członkiem Światowej Komisji Leśnictwa i Trwałego Rozwoju ONZ. Jest członkiem Szwedzkiej Królewskiej Akademii Rolnictwa i Leśnictwa, a także trzech Komitetów Naukowych Polskiej Akademii Nauk. Był wiceprzewodniczącym Rady Naukowej Europejskiego Instytutu Leśnego w Joensuu w Finlandii. Jest ekspert w sekretariacie Konwencji o Różnorodności Biologicznej. Autor ponad 200 publikacji naukowych, artykułów, rozpraw oraz książek. Jest współautorem patentu na biologiczną metodę ochrony lasu. Mało? To jeszcze Wam dodam, że Kazimierz Rykowski jest też artystą! Jego prace malarskie i rzeźbiarskie były prezentowane na wielu wystawach.

W wielu krajach Bliskiego Wschodu – choć nie tylko - skutki oficjalnego odejścia od wiary są dużo poważniejsze niż u nas w Polsce. Grozi za to więzienie, kary cielesne, pozbawienie obywatelstwa, a nawet kara śmierci. To z pewnością jest bardzo silny knebel dla wielu niewierzących. Bo wbrew temu, co wydaje się wielu osobom, ateizm na bliskim wschodzie istnieje i nie każdy, kto mieszka w kraju muzułmańskim jest muzułmaninem. Niejawny albo nietolerowany ateizm przyczynia się do komplikowania relacji międzyludzkich, nakazy religijne zaczynają być ważniejsze, niż szczęście własnych dzieci, a wiara jest utożsamiana z byciem dobrym człowiekiem.

Na ten fascynujący temat rozmawiam z Katarzyna Rodacką, iranistką i dziennikarką. Bliska jest jej tematyka praw człowieka, społecznych inicjatyw oraz pozaeuropejska perspektywa.


Jeśli uważasz tę audycję za wartościową i cenisz niezależne dziennikarstwo, być może rozważysz wsparcie mojego podcastu. Informacje na ten temat znajdziesz na stronie www.patronite.pl/kamilakielar

Wymarsz wojsk z danego kraju zazwyczaj trwa kilka lat i łatwo myśleć, że wraz z nim odeszło wszystkie co złe. Niestety procesy dekolonizacji na poziomie umysłów i wyobrażeń trwają pokolenia, a nie kilka lat. Dlatego dziś próbujemy dojrzeć, jak daleko pada cień postkolonializmu w świecie. I co takiego się dzieje, że chętnie ubieramy się w strój brytyjskich kolonizatorów, a nie przyjdzie nam do głowy ubrać się w strój carskiego urzędnika w Warszawie? Dlaczego w ogóle kolonializmowi przyczepiamy przystojną twarz Roberta Redforda, a nie jego prawdziwe oblicze? Zastanawiamy się, czy o kolonializmie lepiej mówić językiem naukowym, czy pewnie tym bardziej prawdziwym, czyli emocjonalnym.

Mój dzisiejszy gość, to jedna z osób, które osobiście podziwiam najbardziej. Doktor Paweł Cywiński, bo to on zgodził się przyjąć dzisiejsze zaproszenie do Drzazg, to kulturoznawca, orientalista, geograf i dziennikarz. Jego zainteresowania ogniskują się wokół neokolonializmu turystycznego, zagadnień narracyjnych, świata arabskiego, islamu, tematyki postkolonialnej oraz problematyki państw nieuznanych i upadłych. Odwiedził, prowadził badania lub przygotowywał reportaże w ponad pół setce państw na świecie.
Współtwórca projektu post-turysta.pl, uchodźcy.info i... zdobywca Korony Warszawy.

Choć teoretycznie będziemy dziś rozmawiać o Kanadzie, to tak naprawdę jest to pretekst do mówienia o rzeczach uniwersalnych, ludzkich humanistycznych. Rozmowa i książka mojej dzisiejszej rozmówczyni osadzone są w kanadyjskich realiach, choć niestety wydarzają się każdego dnia, na całym świecie. Również w Polsce.

Może dlatego ten temat jest taki mocny, i może dlatego tak porusza – mnie, moją gościnię i jestem wręcz pewna, że poruszy i Was – bo przecież już zdążyłam Was poznać, jako wyjątkowo wrażliwych i uważnych słuchaczy.

Zaprosiłam do tej niełatwej, ale bardzo ważnej rozmowy Asię Gierak – Onoszko, reporterkę, autorkę wybitnej książki „27 Śmierci Tonego Obeda”, która mówi o systemowej przemocy kościoła katolickiego w stosunku do rdzennych kanadyjskich dzieci. Rozmawiamy o tym, że są krzywdy, które można wyrządzić innemu człowiekowi, a zwłaszcza dziecku, które są nienaprawialne.

Bardzo bym chciała, żeby to był odcinek z drugiego końca świata, przerażająca historia z przeszłości, z której wyciągnęliśmy wnioski. Ale nie jest. Jest dotkliwie bliski i współczesny, bo chodzi w nim po prostu o drugiego człowieka i o widzenie człowieka w drugiej osobie. Dlatego postanowiłam przeznaczyć na Fundację Ocalenie połowę zysków z Patronite, które wpłyną od ukazania się tego odcinka przez cały miesiąc.

Jeśli masz siłę i i chcesz zmieniać świat, to czemu jechać w miejsce, gdzie ten świat już został zmieniony, a nie robić tego w miejscu, gdzie to jest trudne? Skoro utopie z denfinicji nie istnieją, bo nie mogą istnieć, dlaczego wkładamy tak dużą energię, żeby je stworzyć?
W południowych Indiach od kilkudziesięciu lat trwa próba zbudowania Auroville - miasta utopii, w którym może mieszkać 50 tysięcy osób. Kim są ci, któzy decydują się tam zamieszkać i pracować na rzecz marzenia? Kim jest człowiek, który opuszcza utopię? I przede wszystkim - kim jest Matka założycielka, kobieta otoczona przez jednych kultem, przez drugich stawiana na miejscu własnego rodzica, a przez jeszcze innych uważana za hochsztaplerkę?
O poszukiwaniu utopii i próbie uchwycenia tego, czym ona tak naprawdę jest rozmawiam z reporterką i pisarką Kasią Boni. Jej ostatnia książka "Auroville. Miasto z marzeń" opisuje historię eksperymentu, w którym przez ostatnie 50 lat brali udział ludzie z całego świata. Przez rok żyła w Auroville, żeby na własne oczy przekonać się, czy rzeczywistość można zmienić marzeniami.

Nie jestem już w stanie pojechać gdziekolwiek - czy to w Polsce, na alaskańskie rubieże, gdzie nie żyje żaden człowiek, czy do zatłoczonej do Azji Południowo-Wschodniej, żeby nie widzieć ogromu destrukcji, który zafundowaliśmy planecie. Zwłaszcza na północy świata zmiany i skutki katastrofy klimatyczn0-przyrodniczej, które oglądam na własne oczy i zmiany widzę na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat, mnie przerażają.

Depresja klimatyczna w kolejnych latach będzie dotykać coraz większej ilości osób. To, z czym się mierzymy w związku ze zmianami w świecie, ma wpływ nie tylko przyszłość naszą lub naszych dzieci, ale zmienia całe społeczeństwa. Po raz pierwszy w historii jako gatunek zaczynamy kwestionować sens rozmnażania się. Jak zmiany dotkną osoby starsze i klasę średnią? Po co nam watahy ekologów? Czy osoby odpowiedzialne za katastrofę klimatyczną czują wyrzuty sumienia? Czy dzieci przekonają swoich rodziców do tego, że należy walczyć? I w końcu - dlaczego powinniśmy pokochać swoją depresję klimatyczną i dlaczego ona dobrze o nas świadczy?

O tym, w którym momencie filmu katastroficznego jesteśmy rozmawiam z Martą Niedźwiecką, psycholożką i sex coach. Marta zajmuje się świadomą seksualnością i świadomym życiem, prowadzi warsztaty i gabinet terapeutyczny. Jest autorką "O zmierzchu", jednego z ulubionych podcastów w Polsce. Prywatnie zakochana w wodzie, górach i niedźwiedziach.

Latamy na Marsa, ale nie wiemy, jak rozmnażają się węgorze, bo nie mamy sprzętu, żeby zejść na takie głębokości, na jakie schodzi węgorz. Ryby są w stanie liczyć i pamiętać, rozpoznawać krewnych, zmieniać płeć i być troskliwymi ojcami.

Nie zdajemy sobie sprawy, jak wiele elementów naszego życia oraz komfortu zależy od ryb. A tymczasem kręgowce wodne giną trzykrotnie szybciej, niż kręgowce lądowe. W Europie co drugi gatunek ryb jest zagrożony wyginięciem lub jego trwanie jest zależne wyłącznie od działań człowieka, czyli jeśli człowiek nie będzie nic robił, to on wyginie.

O tym, co się stanie, jeśli w rzekach zabraknie ryb i dlaczego właśnie teraz najbardziej powinniśmy słyszeć ich głos, rozmawiam z Alicją Pawelec, hydrobiolożką, specjalistką ds. Ekosystemów Wodnych Fundacji WWF Polska, gdzie zajmuje się programem reintrodukcji jesiotra ostronosego w Polsce oraz wpływem przekształceń rzek na populacje ryb; badaczką zachowań ryb i sposobów ich reagowania na zmiany zachodzące w środowisku.

Dlaczego przemoc wobec "innych" przestała być w Polsce uznawana za zachowanie niewłaściwe?
Dlaczego Polska, kraj o którego wojennej przeszłości przypomina się na każdym kroku, ma kłopot z akceptowaniem tych, których wojna i kryzysy humanitarne dotykają dzisiaj?
W czasie II wojny 120 tysięcy polskich uchodźców znalazło bardzo przyjazne schronienie w Iranie. Z kolei jak podaje Guardian, z informacji komisarza ONZ ds. uchodźców wynika, że Polska zobowiązała się do przyjęcia zaledwie stu syryjskich uchodźców w latach 2016-20. Z Syrii, gdzie od lat trwa wojna i mamy do czynienia z kryzysem humanitarnym. Trzeba podkreślić, że ilość uchodźców, których przyjmujemy, jest absolutnie znikoma, w zasadzie marginalna. A jednak czasem traktujemy to jako zamach na naszą tożsamość.

Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego regularnie przeprowadza sondaże badające poziom uprzedzeń. Wynika z nich, że w ostatnim czasie nastąpił wzrost wrogich nastrojów. Do najsilniejszego i najbardziej systematycznego pogorszenia postaw wobec wszystkich grup mniejszościowych doszło między rokiem 2016 a 2017.

Wykorzystuje się mity, stereotypy i ideologie do podporządkowywania sobie mniejszości i usprawiedliwiania ich dyskryminacji. Zwykle w imię opacznie rozumianego patriotyzmu.

Czy większa znajomość naszej historii i skupianie się na podobieństwach traum mógłby zmienić nastawienie do tematu uchodźców w Polsce?
A może to jest pozorne, że mamy podobną historię? Może historia z Polakami w Iranie, którzy tam zostali z armią Andersa, jest zupełnie inna, niż współczesny kryzys migracyjny, z którym Europa i Polska sobie w ogóle nie radzą?

Na ten temat rozmawiam z Radosławem Fiedlerem, politologiem, prof. Uniwersytetu Adama Mickiewicza, kierownikiem Zakładu Pozaeuropejskich Studiów Politycznych, stypendystą Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej w Institute of War and Peace Studies na Uniwesytecie Columbia w Nowym Jorku.

Grupy etniczne na całym świecie są najbardziej podatne i najmocniej odczuwają skutki naszych działań w kwestii przyrody, energetyki, czy cyfryzacji. To ich wyjątkowo dotyczą zmiany, treny i wszystko, co się dzieje na świecie – nawet, jeśli pozornie wydaje się, że w tym nie uczestniczą.
W Ameryce Łacińskiej szacuje się, że żyje 50 milionów przestawicieli 500 różnych grup etnicznych. To 8% ludności całego regionu .Jest to więc ogromna liczba ludzi, których problem dotyczy. Organizacja Narodów Zjednoczonych poczyniła liczne obserwacje na temat wyższych poziomów zachorowalności i śmiertelności w tej populacji oraz zwracając uwagę na „skumulowane i bardziej intensywne szkody”, jakich doświadczają rdzenne grupy etniczne.

O sytuacji właśnie rdzennych grup w Ameryce Południowej rozmawiam z Dominikiem Bacem, kapitanem jachtowym, fotografem i przewodnikiem wypraw. Dominik od kilkunastu lat pasjonuje się, odwiedza i zgłębia życie Indian. Jego drugim domem jest Kolumbia, skąd pochodzi Claudia, jego żona.

Wszyscy pewnie wychowaliśmy się na klasycznych filmach przyrodniczych, w większości czytanych przez niezastąpioną Krystynę Czubównę. Były to zamknięte, raczej proste opowieści o konkretnym zwierzę ciu lub miejscu. Dziś narracja – oraz budżet - filmów przyrodniczych są zupełnie inne. Tytuły takie jak One Planet, Nasza Planeta, Ziemia Nocą czy mój ulubiony film Czego nauczyła mnie ośmiornica - to wspaniałe produkcje, realizowane często przez wiele lat, za pomocą najlepszych kamer oraz przez najlepszych na świecie reżyserów czy operatorów o budżecie niemal bez górnego limitu. Opowiadane są też w zupełnie inny sposób: jako sieć powiązań nie tylko wewnątrz przyrody, ale też z działalnością człowieka, biznesem, gospodarką, polityką. Mają spójny plan narracji prowadzący odbiorcę przez dane, analizy i wnioski.
Przez te lata zmieniły się nie tylko filmy, ale przede wszystkim problemy, z jakimi boryka się przyroda.
O tym, czy wraz ze zmianą opowieści o przyrodzie zmieniło się nasze jej rozumienie oraz czy wybitne produkcje przyrodnicze mogą mieć wpływ na zmianę naszej świadomości i nasze działania, rozmawiam z Iwoną El – Tanbouli Jabłońską, fotografką i dyrektorką kreatywną National Geographic Polsk oraz Maćkiem Jabłońskim, fotografem, reżyserem obsypanego nagrodami filmu „Selma. Prawdziwa przygoda z końca świata”.

Można bać się tak bardzo, że człowiek chce się wyłączyć z tego świata. Dziecko może się tak bać. Bo kiedy nie ma się gdzie schować, to chowasz się w głąb siebie, bo tam jest najbezpieczniej.

Z reporterką Dorotą Borodaj rozmawiamy o syndromie rezygnacji, chorobie, która każdego roku dotyka setki dzieci migrantów przymusowych w krajach takich jak Szwecja czy Australia. Dzieci po traumach, pozbawione nadziei, żyjące w stresie i strachu, mierzące się z dorosłymi problemami nie są w stanie ich dźwignąć. Po decyzji o deportacji albo odesłaniu z kraju, w którym znalazły schronienie, gdzie mają przyjaciół i nowe życie, często zdarza się, że tracą mowę, zdolność ruchu, nie reagują na bodźce i zapadają w stan przypominający śpiączkę. I to zaledwie w kilka dni.

Syndrom rezygnacji dotyka dzieci w zdecydowanej większości z konkretnych grup etnicznych: z Bałkanów, krajów byłego Związku Radzieckiego czy Jazydów. To kultury holistyczne, w których ciężko wyznaczyć granicę między światem dzieci, a dorosłych, między prywatnością a wspólnotą. Dlatego dzieci częściej biorą na siebie odpowiedzialność i ciężar.

Dorota Borodaj, moja gościni, osobiście poznała Ewę, córkę migrantów przymusowych z Armenii, chorującą na syndrom rezygnacji, która wraz ze swoją rodziną została odesłana ze Szwecji, gdzie stworzyli nowy dom, do Polski. Była świadkiem jak Ewa się obudziła i towarzyszy jej rodzinie do dziś. Poruszający reportaż na ten temat opublikowała w Dużym Formacie.

Pomaganie jest wyjątkowe, bo możemy odmienić czyjeś życie. Problem jednak w tym, że to życie możemy odmienić nie tylko na lepsze, ale też i na zdecydowanie gorsze. W wyniku naszych prowadzonych w dobrej wierze działań pozornie pomocowych, dzieci mogą być odebrane ich rodzicom, kobieta w szpitalu może przeżyć traumę, a człowiek w potrzebie nie dostanie pożyczki finansowej.

Kiedy zapytać, co kieruje osobami wyjeżdżającymi na wolontariat zagraniczny, pierwszą odpowiedzią jest przygoda. Jest to bardzo wymowne i otwiera to pytanie, dla kogo tak naprawdę chcemy tam jechać. Mamy też przekonanie, że organizatorzy wolontariatów mają dobre intencje. I właśnie to jest podwalina całego problemu, bo nie widzimy kłamstwa już na tym etapie.

O złożoności i szkodliwości sporej części wolontariatów turystycznych rozmawiam z Alicją Kosińską, działaczką na rzecz odpowiedzialnej wolonturystyki, koordynatorką projektu Zanim Pomożesz prowadzonego przez Fundację Go'n'Act oraz trenerką edukacji międzykulturowej. Alicja jest również podróżniczką oraz byłą wolonturystką.

Nawet jeśli śpisz tylko w hotelach, to ten odcinek jest dla Ciebie. Postanowiłam podejść szerzej do tematu i opowiedzieć, jakie zależności i konsekwencje wiążą się ze spaniem na dziko. Jest w nim mocne odbicie zjawisk społecznych i podstawowych praw człowieka. Ostatnio przeszłam prawie 1000km przez Alpy, miałam więc czas na myślenie będąc jednocześnie w samym centrum zagadnienia.

To, co opowiadamy o świecie i w jaki sposób to robimy, tak naprawdę dużo bardziej niż o samym świecie, mówi o nas. O świecie opowiada każdy, nie tylko pisarze, dziennikarze czy prelegenci, ale również w pracy, przy piwie czy rodzinie po powrocie z wakacji. Każda z tych opowieści ma znaczenie, a najważniejszym kryterium, którym powinniśmy się kierować przy naszym opisywaniu świata, jest empatia.

O tym, jak dobrze opowiadać o świecie, nie tylko w sposób odpowiedzialny, ale też taki, który zapoczątkuje jakąś zmianę, rozmawiam z Weroniką Rzeżutką, specjalistką od komunikacji organizacji pozarządowych, które dbają, żeby na świecie było trochę lepiej. Weronika pracuje w Dziale Edukacji Globalnej i Ekologicznej Centrum Edukacji Obywatelskiej.

Dziś rozmawiamy o cenie złota. Ale nie tej, którą zapłacicie za pierścionek zaręczynowy u jubilera. Tylko cenie dużo wyższej, płaconej w ludzkim życiu i zdrowiu. Cenie płaconej w rozpadzie społeczności oraz utracie dziedzictwa kulturowego. I w końcu w cenie zniszczenia jednego z najbardziej bioróżnorodnych zakątków świata, a nawet parku narodowego.


Przemysł wydobycia złota i innych minerałów w południowej Wenezueli miał przebiegać według wyznaczonych norm, pod kontrolą i z poszanowaniem pracowników. Skomplikowana sytuacja polityczna, ekonomiczna i zdrowotna w kraju sprawiła jednak, że idealne plany nie pokrywają się z rzeczywistością: na obszarze Arco Minero nagminnie łamane są prawa człowieka, złoto jest przemycane są za granicę na wielką skalę, niszczona jest przyroda, a do tego z powodu złych warunków wybuchają epidemie.


O tym wyjątkowo trudnym zagadnieniu rozmawiam z dr Izabelą Stachowicz, która w Wenezueli mieszkała, podróżowała i realizowała doktorat. Jej tematy badawcze niezmienienie dotyczą strefy tropikalnej i wpływu, jaki mają na rozmieszczenie i bogactwo ssaków działania człowieka: takie jak fragmentacja środowiska, polowania, pożary a ostatnio również kopalnie złota i innych minerałów. Współorganizowała eksploratorską wyprawę National Geographic na Tramen Tepui w Wenezueli, gdzie odkryła nowe gatunki motyli.

Historia opowiedziana w książce i filmie "Into the wild", czyli polskim "Wszystko za życie" od dwudziestu lat rozpala wyobraźnię ludzi, marzących o znalezieniu własnej wolności. To historia młodego Chrisa McCandlessa, który w poszukiwaniu innego życia oraz siebie samego rusza w świat, wcześniej paląc pieniądze i zrywając kontakt z rodziną. Po dwóch latach trafia na Alaskę, gdzie postanawia zaszyć się w głuszy i samotnie żyć po trapersku. Historia nie ma happy endu, bo Chris na Alasce umiera w starym porzuconym autobusie, nazwanym magic bus.

Ale to dopiero pierwsza część historii, bo wokół postaci Chrisa stworzył się cały kult gloryfikujący jego przygodę i dodający romantyzmu do jego śmierci. Turyści pragnący dotknąć świata Chrisa zaczęli pielgrzymować do busa, przynosząc tam ze sobą wiele z tych rzeczy i spraw, przed którymi sam Chris uciekał. Część zginęła próbując się dostać na miejsce, wielu nieprzygotowanych miało po drodze wypadek. Dlatego ostatnio stan Alaska zdecydował się usunąć kultowy autobus, żeby nie prowokować więcej takich sytuacji.

O osobistych wyborach, o prawdziwej cenie, jaką płacimy za podróże, trendach wśród współczesnych backpackerów i granicach wolności osobistej w podróży rozmawiam w parkowych okolicznościach przyrody z Tomkiem Michniewiczem. Tomek jest dziennikarzem, reportażystą, fotografem oraz organizator wypraw i ekspedycji, który podejmuje się trudnych i niebezpiecznych projektów reporterskich.

Tracimy owady – każdej dekady znika ich aż 10% z powodu pestycydów, degradacji środowiska czy intensywnego przemysłu. Dużo mówi się o  wymieraniu pszczół i problemach, które to wymieranie za sobą niesie, ale problem nie leży tylko w pszczołach. Potrzebujemy wszystkich owadów, nawet tych, których nie lubimy, czy które nas irytują - bo bez nie będzie życia na Ziemi. Co więcej, to właśnie owady mogą nam znacząco pomóc w naszych globalnych wyzwaniach z wyżywieniem ludzkości – i bezpośrednio jako doskonałe dla nas źródło białka i tłuszczów, ale też pośrednio, w produkcji paszy dla zwierząt hodowlanych.

O makroproblemach w mikrokosmosie rozmawiam z dr Jakubem Urbańskim, doktorem biologii molekularnej, pionierem przemysłowej hodowli owadów i założycielem pierwszej w Polsce profesjonalnej hodowli owadów Fabryka Owadów.

Wystrzelamy w kosmos kosmiczne pieniądze. Można by spytać dlaczego, skoro na naszej planecie mamy dość kłopotów, z którymi musimy sobie poradzić tutaj i na które warto by przeznaczyć te pieniądze. Czy dla potrzeby udowodnienia, zaspokojenia ludzkiej próżności, a może jednak z powodu rozwoju nauki?

O tym, jaka jest prawdziwa cena lotów w kosmos – nie tylko ta liczona w dolarach - rozmawiam z Adamem Adamczykiem, popularyzatorem nauki w dziedzinie fizyki, pasjonat kwantów, kwarków i kwazarów, autorem strony kwantowo.pl i podcastu Gwiazdozbiry.

„Biało na czarnym” to samotna wyprawa kajakiem morskim po Pacyfiku w poszukiwaniu najrzadszego typu niedźwiedzi na świecie, tak zwanych niedźwiedzi duchów. Dzięki rzadkiej mutacji niedźwiedzie czarne są całkowicie białe i nie są to albinosy. Żyją w soczyście zielonych północnych lasach deszczowych, więc białe zwierzęta wyglądają w nich całkowicie nierealnie.

Ale niedźwiedzie to tylko przyczynek do mówienia o niezwykle cennym środowisku, dramatycznej sytuacji w morzach i oceanach i walce o jeden z najcenniejszych zakątków świata.

Decyzja o rodzicielstwie bywa trudna, trzeba wiele rzeczy wziąć pod uwagę i rodzą się nowe pytania. A kiedy uprawiasz sporty ekstremalne, takie jak wspinaczka w górach, pojawia się jeszcze jedno pytanie - czy w ogóle powinieneś decydować się na dziecko? Czy wolno Ci być rodzicem?
Nie tylko o sportach ekstremalnych, ale przede wszystkim o ekstremalnie trudnych decyzjach rozmawiam z Elizą Kubarską, reżyserką, wspinaczką z 20-letnim stażem i mamą pięcioletniego Kaia.

Wędrówka w górach dziś ma wiele ułatwień: mamy świetne technologie sprzętu i ubrań, do celu prowadzą nas zaawansowane aplikacje. Czasami jednak łatwo się zatracić w przekonaniu, że sprzęt jest najważniejszy, a ciągłe uzywanie aplikacji sprawia, że podążamy za nią, a nie naszym doświadczeniem. Dla niektórych góry stają się jedynie dodatkiem do gadżeciarskiego sprzętu. O nadgorliwym podejściu do trendów w górach rozmawiam z Łukaszem Superganem, który przeszedł tysiące kilometrów górskich szlaków długodystansowych - na Islandii, w Alpach, w Izraelu, Iranie i w Polsce - wiele z nich jako pierwszy na świecie.

Wielu zachodnich turystów jedzie do peruwiańskiej Amazonii, żeby wziąć udział w przygotowanych specjalnie dla nich mistycznych ceremoniach, w czasie których często są pod działaniem psychodelicznych roślin, w tym słynnej ayahuaski. Są przekonani, że biorą udział w czymś pradawnym, mistycznym i bardzo autentycznym. Tymczasem sprawa jest dużo bardziej skomplikowana, a neoszamanizm ma silny wpływ na lokalne społeczności.

Rozmawiam z Zuzą Ogorzewską, latynoamerykanistką i miłośniczką Amazonii o tym, jak pod wpływem turystyki przeksztacają się rdzenne ceremonie szamańskie oraz życie mieszkańców.

Interesowało mnie, jaki realny wpływ na to, jak widzimy świat, mają słowa, którymi go opisujemy. I czemu słowa są takie ważne, skoro to tylko słowa?

Do rozmowy zaprosiłam dr Kasię Siudę - Krzywicką z paryskiej Sorbony, badaczkę z Paris Brain Institute, która pokazuje, jak pracuje nasz mózg, kiedy nauczy się jakiś słów - pozytywnych lub negatywnych - którymi opisujemy świat.

Jak należy fotografować zwierzęta nie narażając ich na stres i nie przyzwyczajać ich do obecności człowieka? Jakie są praktyki w Polsce, Finlandii czy Niemczech? Czy mogą być jakieś pozytywne skutki dokarmiania zwierząt w celach fotograficznych? I w końcu - co jest ważniejsze od nawet najlepszego zdjęcia przyrodniczego?

O tym wszyskim rozmawiam z Marcinem Dobasem, fotografem National Geographic. Nie tylko nieprawdopodobnie pięknie fotografuje niedźwiedzie, pelikany czy foki, ale przede wszystkim pokazuje, jak działać, żeby pasja przyrodnicza nie była szkodliwa dla zwierząt.

Etyka fotografii przyrodniczej
Dzisiaj, kiedy nasze miasta i zachowania wpływają na życie zwierząt bardziej niż kiedykolwiek, powinniśmy zwracać szczególną uwagę na ich ochronę i dobro. Dotyczy to również fotografowania ich, kiedy pomimo całej naszej miłości do natury, możemy nieświadomie zrobić jej krzywdę.

Zwierzę, które zbytnio przywykło do obecności człowieka jest narażone na to, że będzie musiało zostać zabite lub nie poradzi sobie samodzielnie. Dlatego ogromnie ważna jest wiedza o danym gatunku - jak się zachowuje i przede wszystkim w jaki sposób możemy je narazić na stres. Bo etyczna fotografia często polega na całkowitym zrezygnowaniu ze zdjęcia.

Rozmawiamy o przypadkach z Polski, Finlandii, Niemiec, Afryki, Sri Lanki, Rumunii, Kanady czy Stanów Zjednoczonych a nawet z mórz i oceanów. Mówimy o roli wydawców i konkursów fotograficznych.

Dokarmiać czy nie?
Najbardziej gorącym tematem w etycznym fotografowaniu jest dokarmianie zwierząt i ich zanęcanie. W większości przypadków łatwo stwierdzić, że jest to jednoznacznie złe - ze względu na partyzantkę, brak regulacji, niedostosowany pokarm czy zanęcanie innymi żywymi zwierzętami. Są jednak przypadki, o których opowiada Marcin, które nie są tak jednoznaczne w ocenie.

Zwiastun podcastu Drzazgi Świata.