Historische BoekenCast

• Het credo ‘rust, reinheid en regelmaat’ werd in 1905 gelanceerd door een wijkverpleegkundige en groeide tot de mantra van een natie. Toch hebben ‘de drie R’en’ niet alleen een goede naam: ze staan ook symbool voor de betutteling van de jaren vijftig. Ten onrechte, vindt schrijver en journalist Wilma de Rek, die de geschiedenis achter de oude wijsheid onderzocht. ‘We moeten de drie R’en weer herontdekken, maar dan wel op eigentijdse wijze.’

• De geschiedenis van de CPN is er een van idealisme, een gebrek aan werkelijkheidszin en achterdocht tegenover elkaar en Nederland. Het begon met een handjevol aanhangers – waaronder de dichter Herman Gorter – maar algauw bestond de partij uit starre stalinisten. Historicus Rob Hartmans beschreef de partijhistorie in Rode Kameraden. De Nederlandse communisten, 1909-1991. ‘Een boek met veel gevoel voor al te menselijke zwakke eigenschappen,’ aldus recensent Pieter van Os.

• Een klein clubje profeten predikte het evangelie van het neoliberalisme en wist zich dankzij een doordachte aanpak in bestuur en ambtenarij te nestelen, zo blijkt uit het proefschrift De marktconforme verzorgingsstaat van historica Naomi Woltring. Het boek heeft een wat duffe titel, maar de inhoud is een eyeopener. ‘Het volgt van stap tot stap hoe een kleine pressiegroep de macht verovert en bijna alle ambtenaren weet te socialiseren in het neoliberale denken,’ vertelt recensent Bas Kromhout.

Robin te Slaa schuift aan om te vertellen over zijn nieuwe boek De Rapaille Partijen. De historicus schrijft daarin over de Rapaille Partij die in 1921 in de Amsterdamse gemeenteraad kwam, en laat zien dat het antipolitieke sentiment onze democratie al vanaf het begin kenmerkt. De onvrede achter de succesvolle campagne van straatschuimer Had-je-me-maar trekt hij door naar de onvrede waar Geert Wilders nu op inspeelt.

Hij was de uitvoerende arm van Van Heutsz, liet in 1906 talloze vrouwen en kinderen vermoorden op Atjeh, en voldeed in alle opzichten aan het daderprofiel van de loyale militaire koloniaal. Anne-Lot Hoek bespreekt de biografie die historica Vilan van de Loo over de Atjeh-generaal Frits van Daalen schreef.

Thomas Malthus wist eeuwen geleden al zeker dat de aarde overbevolkt was. Honger en armoede sloten verdere groei van de mensheid uit, verkondigde hij. Zijn gedachtengoed lijkt door de klimaatcrisis actueler dan ooit. In Historisch Nieuwblad leest u deze maand een portret van de vader van de bevolkingsbeperking.

Zowel Louise de Coligny als Amalia van Solms waren krachtdadige Oranjevrouwen. De een bewerkstelligde Het Twaalfjarige Bestand tegen de wil van haar oorlogszuchtige stiefzoon Maurits, de ander ging in 1648 tegen de wens van haar zoon Willem II in door bij te dragen aan de Vrede van Münster. Femke Deen en Ineke Huysman vertellen over hun boek Moeders des Vaderlands.

De orgasmekloof, slutshaming en wederzijds consent. Het heette toen niet zo, maar het bestond al in de tijd we de Oudheid herontdekten. Zo blijkt uit Seks in de Renaissance van historica Marlisa den Hartog. Pieter van Os bespreekt het boek over standjes en standpunten.

De Holocaust zit onze kijk op de geschiedenis als een rationeel en begrijpelijk fenomeen voor altijd in de weg, en speelt tot op heden mee als we praten over Israël en Gaza. Wim Berkelaar bespreekt de klassieker Voorbij de verboden drempel. De Shoah in ons geschiedbeeld van Hermann Walter von der Dunk.

‘Dat onderduiken de enige kans was om te overleven, was de eerste horde die genomen moest worden. De eigen wil loslaten was de volgende.’ Michal Citroen vertelt over haar nieuwe boek Een adres. De geschiedenis van de joodse onderduik. Het boek laat maar één conclusie: tegen de polderstroom van dociliteit in kwamen de Joden in verzet door onder te duiken.

‘Al wordt de vogel in de kooi wel verzorgd, en al ziet hij er nog zo goed uit, dat is geenszins wat vrijheid is.’ Aan het woord is een van de tot slaaf gemaakten in Ooggetuigen van de Nederlandse slavernij, waarin de auteurs op zoek zijn gegaan naar de autonome stem van mensen die de Nederlandse slavernij meemaakten. Die stem is te horen in snippers, vertelt Anne-Lot Hoek.

Onlangs overleed Willem Frijhoff op 81-jarige leeftijd. De historicus wilde weten hoe gewone mensen leefden en dachten. Niet de grote mannen, maar de ongeziene mannen en vrouwen waren het onderwerp van zijn zogenoemde integrale geschiedschrijving. Wim Berkelaar blikt terug op Frijhoffs werk en leven.

Engeland en Frankrijk verklaarden Duitsland na de inval in Polen de oorlog. Maar het duurde lang voordat de geallieerden daadwerkelijk in actie kwamen. Zo blijkt uit een artikel in het nieuwste nummer van Historisch Nieuwsblad, vertelt hoofdredacteur Bas Kromhout.

‘Als Trump het wordt, kan de Amerikaanse democratie worden begraven. Maar hij wordt het niet.’ Dat voorspelt historicus en Amerikakenner Frans Verhagen. Hij schreef De Amerikaanse president. De geschiedenis van het machtigste ambt ter wereld en vertelt troostrijk en bezorgd over zijn Amerika.

Toen dwangarbeiders na de Tweede Wereldoorlog terugkeerden uit Duitsland, werden ze dikwijls wantrouwend bejegend. Wat hadden ze eigenlijk te zoeken gehad in nazi-Duitsland? En waren ze misschien uit vrije wil gegaan? Recensent Manon van der Heijden bespreekt het boek Tewerkgesteld. Getuigenissen van de Arbeidseinsatz van Renske Krimp-Schraven.

De succesvolle EO-serie over De Joodse Raad geeft een genuanceerd beeld van de organisatie. In 1983 werd er heel anders tegen de Joodse Raad aangekeken. In zijn afrekeningsboek De Joodse Raad. Het drama van Abraham Asscher en David Cohen oordeelde Hans Knoop genadeloos over de acties van de Joodse Raad. Recensent Wim Berkelaar bespreekt het geruchtmakende boek van Knoop.

Schokland moest in 1859 ontruimd worden omdat het behoud ervan te duur was. De vissersbevolking ´met hunne kwalijke hebbelijkheden´ werd herplaatst. Eva Vriend schreef hun verhaal op invoelende wijze op. ´De geschiedenis van de Schokkers leert dat heimwee naar je verloren cultuur en integratie heel goed samen kunnen gaan.´

Waarom romantiseren wij het eilandleven toch zo? Uit Eilanden van goed en kwaad van Adwin de Kluyver blijkt dat eilanden het slechtste in de mens naar boven halen. Pieter van Os bespreekt het boek.

De Amerikanen geloven werkelijk in het cliché van de cowboy als echte Amerikaan. Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over de mooiste artikelen in de nieuwste editie van Historisch Nieuwsblad.

Captain of industry Karel van der Mandele was een economisch collaborateur. Toch zat hij na de oorlog in de zuiveringscommissie en had hij veel aanzien. Historica Merel Leeman ontdekte deze foute Rotterdammer als ‘bijvangst’ tijdens haar onderzoek naar het Rotterdams studentenverzet. Ze schreef er het boek De Keien over: ‘De oorlog was voor die jongens een soort ontgroening.’

Graaf de Ferraris zou het tot maarschalk schoppen, maar zijn grootste wapenfeit was een atlas. Deze zogenoemde Ferrariskaart uit 1777 was de eerste landkaart van België. Pieter van Os bespreekt zijn biografie, geschreven door Karen de Coene. ‘Een lekker meanderend boek over een beroepsopportunist, zoals je er toen wel erg veel had aan het hof.’

Het fluïdum, oftewel de levensvloeistof, moest vrijuit kunnen stromen, vond wonderdokter Anton Mesmer eind achttiende eeuw. De blokkades in het lichaam moesten worden opgeheven zodat de kosmische harmonie kon worden hersteld. Mesmers therapeutische evangelie ging een curieus huwelijk aan met de leer van revolutie en opstand. Nelleke Noordervliet schuift aan om te vertellen over de klassieker Het Mesmerisme en het einde van de Verlichting van Robert Darnton. ‘Een boek dat leert dat vaker dan ons lief is charlatans de wereld in beweging brengen.’

Ze zochten het land van Rembrandt, Vermeer en Frans Hals en vonden dat in Volendam. Het vissersdorp was eind negentiende eeuw een exotisch wonder voor buitenlandse schilders die het even verstilde als roerige Zuiderzeeleven wilden vastleggen −van kermis tot gebed. Jan Brokken schreef over het dorp dat hem tot eigen verbazing ontroerde in De ontdekking van Holland.

Alles wat ze dragen kon heet het nieuwe boek van de vermaarde Amerikaanse historica Tiya Miles. Ze beschrijft het verhaal van een tas, of beter gezegd, een zak, die symbool staat voor het stille verzet van een zwarte moeder als haar dochter van negen wordt verkocht. ‘Een aangrijpend boek, dat eigenlijk gaat over de waardigheid die een negentiende-eeuwse tot slaaf gemaakte vrouw zich toe-eigent tegen alle rechteloosheid in,’ aldus Anne-Lot Hoek.

Dat de Britten in de negentiende eeuw aan kunstroof deden is bekend, maar ze deden ook aan mensenroof. Zo kidnapten ze in 1868 het Ethiopisch prinsje Alamayou. De prins is inmiddels al meer dan 100 jaar dood, maar mag nog steeds niet terug naar huis. Zijn stoffelijk overschot moet Brits bezit blijven, zo blijkt uit een verhaal in het nieuwste nummer van Historisch Nieuwsblad.

De Europese vakantie van de wereldgeschiedenis was voorbij, klonk het nadat Rusland Oekraïne binnenviel. Bij de oorlog in Gaza is eenzelfde commentaar te horen. Europa staat niet buiten de geschiedenis, vertelt Ivo van de Wijdeven. We zitten er tot over onze oren in. De auteur van Alle rafelranden van Europa vertelt over de geschiedenis die het Westen achter zich aan sleept.

‘Je struikelde er over de honden, en koetsen waren nog gevaarlijker dan de fatbikes van nu. En ook toen al stonden de vrouwen niet allemaal achter het aanrecht, maar liepen ze frank en vrij op straat.’ Manon van der Heijden vertelt over Zo veel leven voor de deur. Een geschiedenis van alledaags Amsterdam in de zeventiende en achttiende eeuw van historicus Bob Pierik

‘Een processie van resten,’ zo noemde de schrijver Joseph Roth een optocht van invalide oorlogsveteranen die hij in 1919 beschreef. Pieter van Os bespreekt zijn bundel Tussen de Legers. Grensreportages. Roths grootste gave was dat hij met een terloopse opmerking een wereld kon oproepen.

´Ik werd meer dan wakker, zeg maar woke´, aldus Adriaan van Dis in zijn essay De kolonie mept terug. De schrijver vertelt over ´de aanpassing aan de lompe Hollanders´ uit zijn jeugd, over zijn ooit witte kijk op de geschiedenis en zijn persoonlijke dekolonisatie.

‘Extremisme was er wel in ons land, maar het kon nooit werkelijk de democratie ondermijnen’, zegt Hans Schoots. Hij schreef Grootse gedachten. Extremen in democratisch Nederland 1918-2019. Nederland maakt nu voor het eerst mee dat een extreme partij werkelijk macht dreigt te krijgen, en dat is uitzonderlijk, concludeert de historicus.

Deze maand in Historisch Nieuwsblad: de vervolging van de laatste Tasmaniërs door Britse kolonisten en de desillusie van Kronstadt, waar Sovjetleider Vladimir Lenin in 1921 een opstand van jonge, idealistische matrozen keihard liet neerslaan.

Dat Wilders 'Nederland terug wil geven aan de Nederlanders' en Baudet een 'Forumland' voor ogen heeft, zijn geen toevallige bedenksels, maar komen voort uit het ideologische fundament van het populisme. Al in 2000 beschreef politicoloog Paul Taggart de sleutel tot de populistische strategie en het populistische geloof in zijn klassieker Populisme. Historicus en populismekenner Koen Vossen bespreekt het boek.

De Chinezen hebben de Zijderoute helemaal niet uitgevonden, schrijft Daan Nijssen in Alle wegen leiden naar Babel. In het Midden-Oosten waren al duizenden jaren complexe handelsnetwerken aanwezig waarvan Babel, in het oude Mesopotamië, het kloppende hart was.

Het moederinstinct zou een uitvinding zijn van de burgerlijke negentiende eeuw, want voor die tijd bestond het niet of nauwelijks. Vrouwen stonden hun zuigelingen vaak af aan een min, en talloze kinderen kwamen om door verwaarlozing. Dat zou blijken uit Elisabeth Badinters klassieker De mythe van het moederschap uit 1980, dat nu opnieuw is uitgegeven. Recensent Manon van der Heijden las het boek, dat als feministisch pamflet heel geslaagd is, maar als historische studie achterhaald.

De hooggeplaatste nazi Willi Lages telde de kogels bij de executies, zodat het Derde Rijk niets zou verspillen bij de eliminatie van de vijand. Dat schrijft Sytse van der Zee in de biografie Willi Lages. Ceremoniemeester van de dood. In deze aflevering vertelt Van der Zee over het amorele leven ‘het reptiel van de nazi’s'.

Het standbeeld van Tula, de leider van de slavenopstand op het achttiende-eeuwse Curacao, bleef lang in een kast staan. Want Tula's beeltenis was naakt en bovendien gemaakt door een witte kunstenares. Journalist Lodewijk Dros beschreef de geschiedenis van dit vergeten en verguisde beeld. Een overtuigende reconstructie van een klein koloniaal drama, aldus recensent Pieter van Os.

En deze maand in Historisch Nieuwsblad: deportaties en kinderroof in de twintigste eeuw, de historische vijandigheden tussen Israël en Iran en de waarheid achter de wilde verhalen over de amazones.

Napoleon maakte goede sier met zijn exotische lijfwacht Roestam de Mammeluk. Maar wie was deze schildwacht die 's nachts op een kleedje voor het bed van de keizer lag? Zijn biograaf Jos Gabriëls schuift aan om verhaal te vertellen van Napoleon en zijn favoriete lijfknecht.

Het Tokio Tribunaal was een rechtspraak van de overwinnaars en vanaf het begin omstreden in Azië. Wie waren de Amerikanen en andere westerlingen om Japan moreel de les te lezen, vroegen veel betrokkenen zich af. Anne-Lot Hoek bespreekt Het Tokio Tribunaal, een opzienbarend boek van Gary J. Bass over Aziatische tegenhanger van Neurenberg.

Johan Huizinga, Nederlands beroemdste historicus, is vooral bekend van zijn klassieker Herfsttij der Middeleeuwen. Een van zijn andere boeken, Homo Ludens, gaat over de spelende mens. Het was een waarschuwing tegen de vervlakkende tijdsgeest en een treurzang over een voorgoed vergane wereld. Pieter van Os beveelt de eerste dertig bladzijden van harte aan.

Annet Mooij schuift aan om te vertellen over haar biografie Alles gaat op vroeger terug. Ischa Meijer 1943-1995. Hij was een even hoekige als onmogelijke bevrijder van de 'tweede generatie oorlogsslachtoffers' en leed aan wat we nu extreem grensoverschrijdend gedrag zouden noemen. 'Hij noemde zichzelf slachtoffer van de slachtoffers en schreeuwde dat van zich af.'

Het tafelkleedje voor Hitler zou de familie van historicus Bas Von Benda-Beckmann behoed hebben voor het verlies van hun zuivere Arische stamboom. De leugen dat de Von Benda's geen of goede nazi's waren, wordt door de historicus in deze voorbeeldige familiegeschiedenis volledig ontkracht, aldus boekbespreker Bas Kromhout.

En deze maand in Historisch Nieuwsblad: een dossier over nepnieuws, onzin en opruiing. De boekdrukkunst leidde tot miljoenen publicaties. Maar was alles wat gedrukt werd waar? Veel Europeanen betwijfelden dat – en raakten met elkaar in conflict. 

'Inclusieve politiek bestond al in de vroege negentiende eeuw, ver voordat wij het uitvonden', zegt Joris Oddens. 'Burgers dienden voor alles en nog wat verzoekschriften in bij een bepaald niet dove overheid.' Hij schreef Op veler verzoek, over de petitie-rage van vroeger. 'De roemruchte kloof zou ermee gedicht kunnen worden,’ meent de historicus.

Hij liet zijn gasten op scheetkussens zitten en liet na het diner soms tamme leeuwen en luipaarden op ze los. Mary Beard begint haar nieuwste boek met de slechtste Romeinse keizer ooit, Elagabalus. Hij was geen uitzondering, maar epidemisch voor hoe de keizers regeerden. 'In het Romeinse rijk heerste het theater van angst, zo maakt de auteur overtuigend duidelijk,' vertelt recensent Manon van der Heijden.

'Je kunt hem zien als de Elon Musk van zijn tijd, maar hij was de Erasmus van het drukkersvak, een wijze en gematigde middenstander.' Annegreet van Bergen vertelt over de invloedrijke zestiende-eeuwse drukker en uitgever Christoffel Plantijn, en het boek dat zijn biograaf Sandra Langereis schreef: De Woordenaar.

Een flesje balsemolie voor het lijk van Willem van Oranje en een potje poeder uit de pruikentijd. Gewapend met geur-attributen vertellen Inger Leemans en Caro Verbeek over hun boek Neuswijzer. Geuratlas van de Lage Landen. 'Het verleden moet je ruiken,' zeggen de geurhistorici.

'Bruno de Wever is een beetje de Loe de Jong van Vlaanderen,’ aldus Wim Berkelaar. 'De Belgische historicus dook in het foute Vlaamse verleden van zijn familie en schreef zijn leven lang over de schaduwkant van het Vlaamse nationalisme, dat nog altijd een tijdbom is bij onze zuiderburen.'

'Het is de enige en unieke foto van een slaapzaal in het Lloyd-Hotel waar vóór de oorlog Joodse vluchtelingen werden opgevangen. Je begrijpt het meteen als je dit ziet, dit was het Ter Apel van eind jaren dertig.' Bas Kromhout over een zeer bijzondere fotobijlage in het nieuwste nummer van Historisch Nieuwsblad.

Voor deze extra aflevering van de Historische BoekenCast strijken Jos Palm, Wim Berkelaar en Manon van der Heijden neer op het Geschiedenis Festival in Haarlem. Tijdens een live-opname met publiek schuiven historici aan om te vertellen over hun boeken en leestips.

Philip Dröge fietste door Amerika om de laatste resten van ‘de tawl’ te ontdekken: de taal van Nederlandse immigranten die moest wijken voor het moderne Amerikaans. Het klonk, aldus een beschaafde tijdgenoot, als 'het kwaken van kikkers' en werd gesproken door 'wild, onbehouwen, ruig en meestal dronken volk.' Zo brengt De Tawl van Philip Dröge je rechtstreeks naar een voorgoed verloren gewaande tijd.

Beatrice de Graaf bespreekt een van haar favoriete klassiekers: Van Hollandse jongens in de Franse tijd van W.G. Van Hulst. Het boek verhaalt hoe de dappere Jan Pommer – als een Hansje Brinker – Holland redde van de Franse bezetter in de vroege negentiende eeuw.

Er wordt nogal wat overhoop gehaald in De Patriarchen. De oorsprong van de ongelijkheid van wetenschapsjournalist Angela Saini. Het boek knaagt doortastend aan de wortels van de gewaande mannelijke almacht als historische onvermijdelijkheid. Saini bewijst dat het patriarchaat steeds weer opnieuw moet worden bevochten door de heren der schepping, oordeelt recensent Manon van der Heijden.

Ze was geen prinses als Sissi, maar een keiharde tante en ook nog eens mooi en charmant. Elizabeth Stuart, de kleindochter van de onthoofde Mary Stuart, kreeg in haar tijd een slechte pers: ze zou meer van haar aapjes houden dan van haar kinderen. Ten onrechte, vindt biografe Nadine Akkerman. 'Stuart was een zelfstandige vrouw, dat was een beetje wennen in de zeventiende eeuw.' Haar boek De Hartenkoningin maakt van Stuart een serieus te nemen vrouw.

In deze aflevering van de Historische BoekenCast schuift historicus Jeroen Koch aan om over zijn nieuwe boek De Kesslers te vertellen. Bas Kromhout bespreekt het boek Oorlogswinst van Gert Jan van Setten, die beschrijft hoe de Duitse bezetter aan de basis stond van onze verzorgingsstaat. Ten slotte tipt Luc Panhuysen het boek Mortal Secrets over Wenen en Sigmund Freud. De moderne mens was geen rationeel wezen, ontdekte de grondlegger van de psychoanalyse. De mens was maar een aap met verstand.

In de nieuwe aflevering van de Historische BoekenCast vertelt Frank Dragtenstein over zijn even indrukwekkende als ontluisterende boek Káasi, de rebellenleider. Het vroege verzet tegen de slavernij in Suriname. Anne-Lot Hoek bespreekt Een volksvreemd vermaak van Lizzy van Leeuwen: 'een verrassend boek over een ten onrechte verwaarloosde geschiedenis.’ Tot slot vertelt hoofdredacteur Bas Kromhout over de nieuwe verhalen in Historisch Nieuwsblad.

In deze aflevering van de Historische BoekenCast vertelt Tom Buijtendorp hoe Julius Caesar zich in de Lage Landen warmliep voor zijn dictatorschap in Rome. Manon van der Heijden las Zie de ander. Een open blik op migratie van Annemarie Cottaar, en Pieter van Os tipt een boek over Zog, de eerste en enige koning van Albanië.

In deze aflevering van de Historische BoekenCast waarschuwt kunsthistoricus Thijs Weststeijn voor de gevolgen van de klimaatcrisis voor werelderfgoed. Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over nieuwe artikelen uit Historisch Nieuwsblad, en het nieuwste boek van classicus Tom Holland, Pax, wordt besproken. Daaruit blijken het geweld, overspel en gekonkel aan het Romeinse keizerlijk hof. 

In deze aflevering van de Historische BoekenCast vertelt historicus Wim Willems over de stille emancipatie van zijn generatie. Recensent Manon van der Heijden bespreekt een boek over de geschiedenis van Zuid-Azië. Hans Goedkoop tipt een boek over de Shoah en Olaf van Nimwegen vertelt over Willem V, waarin hij pleit voor een eerlijker beeld van deze Oranje. 'De man verdient beter dan zijn reputatie, want hij werd gedemoniseerd door zijn politieke tegenstanders.'

In deze aflevering van de Historische BoekenCast bespreekt Anne-Lot Hoek de dubbelbiografie van Nelson en Winnie Mandela. Monique Doppert wordt geïnterviewd over de roze geschiedenis van Amsterdam, en Wim Berkelaar bespreekt In de schaduw van het kwaad, waarin Ian Buruma een beroemd essay van Hannah Arendt toetst aan de huidige tijd.

In deze aflevering van de Historische BoekenCast vertelt Frits van Oostrom over zijn boek De Reynaert. Trudy Dehue wordt geïnterviewd over haar boek Ei, foetus, baby: een nieuwe geschiedenis van de zwangerschap. Manon van der Heijden bespreekt een boek over middeleeuwse geuren in de kathedraal van Antwerpen, en Pieter van Os tipt het dagboek van een ghetto-politieman.

In deze aflevering van de Historische BoekenCast schuift Rolf Falter aan om over zijn nieuwe boek over de Guldensporenslag te vertellen. Historicus Geertje Dekkers wordt geïnterviewd over Antoni van Leeuwenhoek en Anne-Lot Hoek bespreekt het boek De vloek van de nootmuskaat van de Indiase auteur Amitav Ghosh. Ook geeft schrijver Abdelkader Benali zijn historische boekentip.

Luister naar de Historische BoekenCast met Jos Palm, een podcast over boeken die geschiedenis maken. Blijf op de hoogte van de belangrijkste nieuwe geschiedenisboeken en luister elke maand naar boekbesprekingen en interviews met schrijvers.

In de eerste aflevering van de Historische BoekenCast schuift Martin Bossenbroek aan om over zijn boek De Zanzibardriehoek te vertellen. Neuroloog Pim van Gool wordt geïnterviewd over Denkdwang en hoogleraar Manon van der Heijden bespreekt het boek Brand in New York van de Amerikaanse historicus Jill Lepore.