Moderne Profeten

Als je internationaal vraagt naar invloedrijke Nederlandse, christelijke stemmen, hoor je drie namen die steeds terugkeren. Dat hebben we in Nederland zelf niet altijd door, maar dit zijn onze grote drie: Henri Nouwen, Corrie Ten Boom en Anne van der Bijl. Ze zijn alle drie internationaal zeer geliefd en ze hadden een enorm bereik. 

Anne van der Bijl is bekend geworden als schrijver van Gods Smuggler, Gods Smokkelaar. En dat deed hij. Bijbels smokkelen naar o.a. de landen achter het IJzeren Gordijn en naar China. 

Maar hij deed meer. Hij werkte ook hartstochtelijk mee aan vrede. Van der Bijl reisde over heel de wereld, ook naar Gaza. Het was in de tijd van de Eerste Intifada, eind jaren ’80, begin jaren ’90. Oplaaiend heftig geweld. Tussen Hamas, de PLO en de Israei. We zitten er opnieuw midden in. Dat maakt dat deze stem je aan het denken zet, waar je ook precies staat in dit diepe conflict. Ook daarin is zo’n behoefte aan: Herders. Aan mensen die durven zeggen en die belichamen: ‘Geen mens is je vijand’. Anne van der Bijl zei: Vrede verklaren is een creatieve daad. Het is een daad die duisternis wil breken, die scheppend kan zijn zodat een toekomst zich opent. 

In het tweede deel van de aflevering hoor je Romkje Fountain. Zij was lang in de buurt bij ‘2 van de grote 3’: ze was de rechterhand van Corrie ten Boom en ze werkte samen met Anne van der Bijl. Ze is de oprichtster van Jeugd met een Opdracht in Nederland. Na 51 jaar is ze nog steeds betrokken op deze missie, en we luisteren naar wat zij geleerd heeft en naar wat zij heeft zien veranderen.

Kees van Ekris en Daan Molenaar voeren een gesprek met Hein Pieper. Hein is dijkgraaf, katholiek en politicus. Het gesprek gaat over de grote uitdagingen van deze tijd, goed bestuur en de geestelijke bronnen om persoonlijk en collectief een weg te vinden. 

In onze tijd zijn er veel goeroes. Mensen met charisma, een eigen visie en met antwoorden op grote zaken. We hebben financiele goeroes, genezingsgoeroes, yogagoeroes, self-helpgoeroes, christelijke goeroes, ga zo maar door. 

Ze werken volgens een bepaald patroon, maar wat vaak verdwijnt in hun houding, woorden en in hun geest is: de liefde. 

Roger Schutz is anders. Na de Tweede Wereldoorlog was hele continent knock-out, ook de jonge mensen in Europa. En dus wilde Roger Schutz een ‘andere plek’ creëren, een huis van stilte, van vrede en van gebed. Een huis met een paar toegewijde broeders, die met elkaar bidden, en gastvrij zijn. Dat kleine huis werd Taizé. Taizé is op dit moment de grootste christelijke inspiratieplek in heel Europa.

In het tweede deel van de podcast hoor je iemand die haar leven lang is opgetrokken met jonge mensen, Els van Dijk, de vroegere directeur van de Evangelische Hogeschool. Wat zijn haar levenslessen in het omgaan met allerlei jonge mensen? Wat voelt ze in hen aan angst, verlangen en kracht? En hoe kun je een herder zijn voor jonge mensen van nu?

Thomas Merton was monnik. En schrijver. Eén van de grotere katholieke schrijvers van de vorige eeuw. Hij correspondeerde met zoveel mensen, met Moslimleiders, Aziatische goeroes, met Dorothy Day, met journalisten, activisten en politici. Hij was betrokken op zijn tijd en cultuur. De dag was verder gevuld met een afwisseling van meditatie, arbeid en eten. Iemand noemde hem ‘een gedoopte Picasso’. Creatief, onrustig, eigenzinnig, begaafd, en: gedoopt. Je hoort wie hij was en hoe hij de weg naar God vond en naar binnen. 

In het tweede deel van de podcast spreekt Hein Pieper mee. Over die grote thema’s: loutering en transformatie, over levenslessen voor je werk, je geloof en hoe je bestuurt. Hij is schrijver, dijkgraaf, politicus, katholiek, theoloog. Hij houdt zich op allerlei manieren bezig met de grote vragen van deze tijd. Hij staat midden in de traditie van bidden en het goede doen. 

Op nieuwjaarsdag 1944 hield Kaj Munk, een Deense predikant, een preek die hij móest houden. 

Hij wist wat hij deed. Al wekenlang vroeg hij zich af: ‘Wanneer komen we me halen’? ‘Ze’ dat is de Duitse Gestapo. Denemarken had zich in 1940 zonder slag of stoot overgegeven aan de Duitsers. En tot ver in de oorlog was er samenwerking met de Duitsers en amper verzet. Maar vanaf 1943 begon dat te veranderen. En dus besloot de Gestapo-chef in Denemarken, Pancke, dat die verzetsbeweging gebroken moest worden. Hij maakte een lijstje met namen, een dodenlijst, met vooral mensen die cultureel en religieus gezag hadden, die het geweten konden raken. Hoog op die lijst stond een dominee: Kaj Munk.

Op 4 januari kwamen ze hem halen. Wat is er zo dringend dat je je geluk, je gezinsleven, je leven zelf, op het spel zet, om je uit te spreken tegen slechte machten?

Kan een christen een atheïst begrijpen? Een katholiek een protestant? Kun je je echt inleven in het denken en voelen van iemand die anders is dan jij? Kan een PVV’er het punt van een D’66-er overwegen en recht doen? Kan een Palestijn de angst van een Jood begrijpen en de horror, en andersom? Kan dat?

Nee, zeggen sommige leiders. Nee. Er zijn leiders die leven van tegenstellingen. Ze wakkeren ze aan. Ze noemen de ander vreemd, achterlijk, slecht, onwaardig. Wegwezen jullie! En ze bedienen de eigen groep, want die zijn oke, die worden miskend, en voor hen komt de leider voor op. Alleen voor hen.

Een Moderne Herder is anders. Die kan tegenstellingen overbruggen. Hoe leer je dat? Als je kijkt naar Moderne Herders proef je hun innerlijke weg. Ze hebben spanningen in zichzelf overwonnen. Dat maakt je echt heel sterk.

Tomas Halik, een Tsjechische priester, maar ook psychoanalyticus, schrijver en biechtvader. Zijn leven groeide door conflicten heen, door strijd met zichzelf, en met een communistische dictatuur, en met de kerk waar hij van houdt. Maar hij werd niet bitter, of zwart-wit, hij werd ruim en een herder.  

Satcha Maduro-Valies is ook gerijpt in het leven, gepokt en gemazeld, verlaten en gevonden, en nu probeert ze anderen te helpen om te rijpen. We luisteren naar haar ervaring en advies.

Een ander vindt iets, zegt iets, gelooft iets, dat jij akelig vindt. Je wilt het niet meer horen en dus streep je iemand door. Of: er komt iets op tafel van een ander, iets heel pijnlijks, van vroeger of van recent, iets wat niet had moeten gebeuren, en de reflex is: ik schrap jou uit mijn contacten. Of er was liefde voor een geliefde, een broer, een kind, maar de liefde is omgeslagen in een gevecht en in haat.

En het gaat helemaal hard als dat in een groep gebeurt, op je werk of in de media: als iemand uitgestoten wordt. Iemand noemde cancellen agressieve meutevorming. Iemand begint iets te roepen over een ander, het gaat viraal, de kudde loopt achter de schreeuwer aan, en de zondaar moet uit de kudde gestoot worden. Een zondebok, waardoor we niet naar onszelf hoeven kijken.

Maar er zijn ook mensen met geestelijke onafhankelijkheid die daar niet aan meedoen. Die niet geloven in simpele veroordelingen van mensen. Die niet geloven in scheiding van wat bij elkaar hoort.

Deze aflevering gaat over Richard von Weizsäcker, van 1984-1994 de zesde bondspresident van Duitsland. Zijn vader was staatssecretaris Buitenlandse Zaken onder Adolf Hitler. Gedurende de hele oorlog. Cancellen dus, die vader? Of proberen te begrijpen? En misschien zelfs: bijstaan? Is een mensenleven misschien complexer en rijker dan het stempel dat anderen geven? Heb je iemand begrepen voor je oordeelt?

Jolanda Nooteboom is trainer en coach van leiders. Hoe kunnen we volgens haar geestelijke onafhankelijkheid ontwikkelen? Welke bronnen bieden het christelijk geloof daarvoor, volgens haar?

Kees van Ekris en Daan Molenaar voerden een gesprek met burgemeester Jos Wienen van Haarlem over o.a. het burgemeesterschap als herderschap, hoe de klappen van het leven hem hebben gevormd en over moed als het erop aankomt. 

De jonge jaren van Ann Voskamp staan bol van pijnlijke ervaringen. Bespot op school, thuis verantwoordelijk voor de opvoeding van haar broertje en zusje. Ze ging zichzelf haten en in zichzelf snijden, om een moment van verlossing te beleven.  

Maar Ann Voskamp is het gevecht aangegaan, en ze is eruit gekomen. Ze is vandaag een schrijver en een spreker die miljoenen mensen herkenning geeft en bemoediging. Ze is een herder in haar woorden. In haar boeken zit hoop: ze zegt dat je niet hoeft weg te kijken van je pijn, dat je je niet hoeft te schamen voor wat mis ging, dat gebrokenheid een onontkoombare werkelijkheid is, die zowel pijn doet als dat het je kan openen.

In het tweede deel van de podcast horen we ook de stem en de ervaring van Jos Wienen, burgemeester van Haarlem. Hij reflecteert over de klappen die hij als burgemeester en als mens moest opvangen, wat je leert in die periodes, wat het vraagt en wat het geef.

Deze aflevering van Moderne Profeten gaat over ‘klappen opvangen’, hoe je dat doet en hoe je dat vormt. Een herder heeft vaak zelf ook klappen gehad. Die klappen maken soms groggy, down en donker, maar een herder is erdoorheen gekomen en door haar woorden kan ze anderen leiden, en een weg wijzen. Iets in ons hoort in sprekers of ze werkelijk weten hoe verdwaald je kan zijn en hoe eenzaam. En als wij dat voelen, dan luistert iets in ons naar deze stemmen. 

Nick Cave kent het dal waar de schaduw van de dood over hangt. Ooit was hij een duistere gast: podiumbeest, agressief, intimiderend. Twee lange decennia verslaafd aan heroine. Toen kwam een nog dieper dal. Daar is iets gebeurd.

Daar is hij veranderd en voor sommigen een pastor geworden. Duisternis kan je ook herder maken, een moderne herder. Je wilt anderen in hun duisternis vergezellen en ze erdoorheen trekken. Moderne Herders hebben iets profetisch. Ze weten over het duister, wat het is en waar het is, en hoe je ermee om kunt gaan. 

Gerjanne van Lagen heeft tienduizenden volgers op Instagram. Daar verwoordt ze iets ‘voor anderen’, iets waar anderen geen woorden voor hebben of aan voorbij leven. Maar als zij het beschrijft, herkennen ze het. Het heeft iets herderlijks, iets van ‘weiden’, laten zien waar groen gras is.

Nick Cave en Gerjanne van Lagen, twee mensen die tegen wil en dank een public pastor zijn geworden. 

Vanaf komende maandag start een nieuwe serie Moderne Profeten. In deze serie gaan we op zoek naar moderne herders. Wie zijn de mensen die verantwoordelijkheid nemen over hoe wij samen kunnen leven? En hoe doe je dat?

Wat is radicaliteit? Wie is radicaal? Is dat een woord dat je uitnodigt, of fascineert? Of zit het in de hoek van fanatisme, van: ‘radicalisering’. Is er ook een radicaal leven mogelijk waarin je kiest voor goede dingen, voor wie in armoede leeft, voor geweldloosheid, voor gerechtigheid? Profeten zijn radicale mensen, maar op een heel eigen manier. Dorothy Day was zo iemand. 

De quotes van Dorothy Day worden voorgelezen door Margriet Bos. Zij woont in de Catholic Worker-gemeenschap in Amsterdam, geinspireerd op het leven en werk van Dorothy Day. 

Toen begin jaren ’90 Nelson Mandela na 27 jaar gevangenschap vrijkwam en later president zou worden, kreeg Zuid-Afrika hoop. Maar ook werd duidelijk hoe getraumatiseerd het land was. Vijftig jaar apartheidspolitiek had zoveel stuk gemaakt. Er was zoveel angst gezaaid, er was zoveel geweld gebeurd, al die martelingen, zoveel doden… niemand was onschuldig gebleven. Hoe bouw je dán aan een gemeenschappelijke toekomst?

In 1995 werd besloten tot een Truth & Reconciliation Comittee, een proces van waarheid en verzoening. Bisschop Desmond Tutu was voorzitter van deze commissie. 

Zuid-Afrika bleek leek verstomd door het trauma. Profeten zijn mensen die juist dan iets te zeggen hebben. Soms zingen ze het. Desmond Tutu kon dat. Hoe kwam hij aan die woorden?

De quotes van Desmond Tutu worden voorgelezen door Minella van Bergeijk. 

Bij deze podcastserie is ook een boek gemaakt. Om door te denken en te praten over het leven van acht moderne profeten uit deze serie. Bestel dit boek via www.moderneprofeten.nl

2015, eind augustus, begin september. Het was de tijd van de bootvluchtelingen, de dobberende mensen op de Middellandse Zee, de volgepakte boten, de zeebodem als graf, de uitgeputte blikken van de overlevenden. En ook: de honger naar vrijheid en veiligheid. Zo trokken ze verder in Europa in. 

De regeringen overlegden koortsachtig. Wat te doen? Terugsturen? Grenzen dichtgooien?

Achter de schermen was er in ieder geval één iemand die steeds zei: wij hebben hier een opdracht, wij mogen dit niet laten escaleren in verdriet en bloedvergieten: Angela Merkel, bondskanselier van Duitsland. 

Als er in zo’n crisissituatie zoveel vluchtelingen voor de deur staan die snakken naar een plek van vrijheid, wat doe je dan? Als je dan ook nog eens domineesdochter bent, en bijbelstudies hebt gehouden over profetenteksten, wat betekent dat dan voor de keuzes die je maakt?

De quotes van Angela Merkel worden voorgelezen door Talitha Muusse. 

Bij deze podcastserie is ook een boek gemaakt. Om door te denken en praten over de hoofdpersonen uit deze serie. Kijk voor meer informatie op www.moderneprofeten.nl

Kun je inzicht krijgen in de toekomst? Kun je patronen van vandaag zo scherp observeren en doorzien dat je kunt uitleggen wat dat waarschijnlijk gaat uitwerken? Als je het nu goed begrijpt, weet je wat ons te wachten staat. Profeten hebben iets met de toekomst. Ze waarschuwen vaak. Kijk uit met dit! 

In onze tijd: Kijk uit met techniek bijvoorbeeld, en met technologie. Kijk uit, want voor je het weet tuig je iets op dat sterker wordt dan jou. Want wij mensen kunnen in de greep komen van dingen die we zelf hebben gemaakt. Machines, kunstmatige intelligentie, wapens, bureaucratieen. Wat kun je doen?

De Franse Jacques Ellul zag al vroeg wat de aard van techniek. Het gaat, zo zegt hij, altijd over: sneller, beter, meer, goedkoper, slimmer… Dat lijkt mooi, maar in the end gaat dat wel ten koste van mens en natuur. Welk perspectief wijst Ellul ons? Wat heeft zijn geloof in Jezus daarmee te maken?

De quotes van Jacques Ellul worden voorgelezen door Frank Mulder. Hij woont in leefgemeenschap Overhoop in het Utrechtse Overvecht en laat zich persoonlijk inspireren door het het denken en leven van Ellul. 

Bij de podcastserie is ook een boek gemaakt. Om verder te denken en te praten over het leven van de mensen uit deze serie. Ga voor meer informatie naar www.moderneprofeten.nl

Roeping is ongrijpbaar. Je kunt iets of iemand horen roepen, aandringen. Je weet: ik moet er iets mee. En ook dat je leven zin heeft, als je gehoorzaamt. Dat kan bijvoorbeeld gaan over een baan of dat je de zorg voor iemand op je moet en wilt nemen. 

Moderne Profeten gaat deze aflevering over de kracht van een roeping. Dietrich Bonhoeffer wist wat dat was: geroepen worden door God en gehoorzamen. Of heeft hij ook geprobeerd om te vluchten? 

De quotes van Dietrich Bonhoeffer worden voorgelezen door Gert-Jan Segers, voorzitter van de Tweede Kamerfractie van de ChristenUnie. 

Is het profetische bijzonder? Gaat het altijd om bijzondere figuren in de profetische traditie, getalenteerde en gedurfde mensen. Deze aflevering laat zien dat het profetische ook heel gewoon kan zijn. Tiny Muskens was een heel gewoon iemand. Een boerenzoon uit het kleine Brabantse dorp Elshout. 

Zijn gewoonheid is zijn kracht. Met die gewoonheid durfde hij de opgeblazenheid van mensen door te prikken en te provoceren. Hij was ook bijzonder: hij werd bisschop van Breda. En juist als bisschop durfde hij gewoon te blijven én te provoceren. 

Samen met zeven andere monniken bouwde broeder Christian de Chergé een kloostergemeenschap in Algerije in de jaren '90. Algerije was in die tijd levensgevaarlijk door oorlog en geweld. 

Ondanks doodsbedreigingen bleef Christian iedereen zijn broeder noemen. En ondanks dat hij wist dat hij en zijn mede kloosterbroeders in gevaar waren bleef hij in het klooster om de dorpsgemeenschap om hem heen te helpen. Hij koos in een ontvlambare, gepolariseerde omgeving voor liefde. Liefde voor God, liefde voor mensen, liefde voor zijn vijanden...

Henk Bouma van het Huis van Vrede in het Utrechtse Kanaleneiland vertolkt de stem van Christian de Chergé als hij wordt gequoot in de podcast.

Bij deze podcastserie is ook een boek gemaakt met dezelfde titel. Om verder te lezen, denken en praten over wat de woorden en daden van de acht moderne profeten uit deze serie voor jou en voor onze tijd betekenen. Bestel deze via www.moderneprofeten.nl 

Stakende vuilnismannen in Memphis waren bij elkaar gekomen, en MLK sprak hen toe, sprak over het visioen dat hij zag. Heel veel uit zijn leven komt hier samen. Deze aflevering draait om de laatste dag uit het leven van Martin Luther King. De dag van: I've been to the mountaintop, and I have seen the promised land. But I may not get there with you. 

Martin Luther King was een uitzonderlijk begaafd spreker die zijn toehoorders in vervoering wist te brengen. Maar als je goed naar zijn leven kijkt, zie je dat er meer was dan uitmuntende retoriek. Zijn spreken kwam voort uit het vermogen om goed te luisteren. Zijn toespraken hadden kracht omdat ze contact maakten met de lijdenden. 

Samuel Lee, voorganger in de Bijlmer, vertolkt de stem van Martin Luther King als hij wordt gequoot in de podcast.

Bij deze podcastserie is ook een boek gemaakt met dezelfde titel. Om verder te lezen, denken en praten over wat de woorden en daden van de acht moderne profeten uit deze serie voor jou en voor onze tijd betekenen. 

Moderne Profeten met Kees van Ekris