OVT Zomers

De historicus en de romanschrijver lijken tegenpolen: de één verdiept zich in de feiten, de ander verliest zich in fictie. In de vijfdelige serie Verzonnen verleden gaan journalisten Pieter van Os en Julie Blussé in gesprek over vijf beeldbepalende historische romans. Met deze week deel 4: 'Heren van de thee'

Heren van de thee is een meeslepende vertelling die de lezer onderdompelt in de levens van enkele Nederlandse plantersfamilies op Java, in de tweede helft van de negentiende eeuw. Dat het hier een roman betreft, fictie, en tegelijk een boek, is gebaseerd op dat wat doorgaat als ‘waargebeurde feiten’ lijkt niet cruciaal voor de leeservaring, maar is het dat voor de auteur wel. Hella Haasse, die deze populaire historische roman schreef in 1992, voorzag haar roman van een uitgebreide verantwoording: “De stof is […] niet verzonnen, maar wél geselecteerd en gearrangeerd volgens de eisen die een roman-aanpak stelt.”

Waarom al deze bijsluiters? Nelleke Noordervliet, zelf auteur van historische romans als Tine en groot liefhebber én kenner van het werk van Hella Haasse gaat samen met letterkundige Dik van der Meulen in gesprek over deze en andere vragen. Noordervliet zoekt onder meer een verklaring in de minachting waarmee in Nederland doorgaans wordt gesproken over de historische roman. Wat verklaart dat dedain, en in hoeverre houdt de kritiek stand op dit genre, dat W.F. Hermans ooit typeerde als “een gasfornuis dat is aangesloten op de waterleiding”?

De historicus en de romanschrijver lijken tegenpolen: de één verdiept zich in de feiten, de ander verliest zich in fictie. In de vijfdelige serie Verzonnen verleden gaan journalisten Pieter van Os en Julie Blussé in gesprek over vijf beeldbepalende historische romans.

Met deze week deel 3: Gejaagd door de wind. “Het Noorden won de oorlog, maar het Zuiden won de strijd om de geschiedenis,” zo zegt men in Amerika over de burgeroorlog die daar van 1861 tot 1865 woedde. Daarmee wordt bedoeld, dat veel Amerikanen de zaak van het Zuiden inmiddels bezien als nobel en rechtvaardig; de zogeheten Lost cause. In deze interpretatie ging de oorlog niet over slavernij maar over ‘states’ rights’, over een manier van leven.

Het belangrijkste wapen in deze cultuurstrijd is misschien wel Gejaagd door de wind, de roman die Margaret Mitchell schreef in 1936. Heel Amerika, in zuid én noord, genoot ervan. En als niet van het boek, dan wel van de film, tot op de dag van vandaag de best bezochte bioscoopfilm aller tijden. Wat verklaart toch de verleiding van deze geïdealiseerde geschiedenis over het leven van slavenhouders in Georgia, “waar galanterie zijn laatste buiging maakte”? Daarover zijn te gast OVT-redacteur Dominique van Varsseveld en Gustaaf Peek, schrijver van onder andere de historische roman A.D..

De historicus en de romanschrijver lijken tegenpolen: de één verdiept zich in de feiten, de ander verliest zich in fictie. In de vijfdelige serie Verzonnen verleden gaan journalisten Pieter van Os en Julie Blussé in gesprek over vijf beeldbepalende historische romans.

Met deze week deel 2: 'De klokkenluider van de Notre-Dame'. Dit boek uit 1831 gaat over de befaamde gebochelde Quasimodo, maar ook over de Notre-Dame waar deze klokkenluider woont, over het Parijs waar die kathedraal het centrum van is, over het land waar Parijs het hart van vormt, én over de tijd waarin Frankrijk zich volgens Hugo op haar hoogtepunt bevond: de middeleeuwen.

Te gast over dit boek vol Droste-effecten zijn schrijver van historische romans Jan van Aken, bekend van Het xoanon, en middeleeuwenkenner Sanne Frequin. Vormt volgens hen de Notre-Dame inderdaad een perfect pars pro toto voor de middeleeuwen? En klopt het dat Victor Hugo met dit boek de Notre-Dame van de vernieling wist te redden?

Een epische historische roman vol seks, moordpartijen en machtspolitiek over het leven van een historicus. Kan dat? Ja, als die historicus Claudius heet: de man die in 41 na Christus, na de moord op Caligula, trillend vanachter een gordijn geplukt werd, en tot keizer van het Romeinse Rijk werd gekroond.

De Britse schrijver Robert Graves schreef met de fictieve autobiografie Ik, Claudius in 1934 misschien wel de bekendste historische roman aller tijden. Te gast over dit boek zijn hoogleraar Oude Geschiedenis Olivier Hekster en oudheidkundige Willemijn van Dijk, die ook historische romans schrijft over de keizertijd, zoals Het wit en het purper.

De menselijke natuur #7: Terug naar de natuur
Roger Cox over Into the Wild van Jon Krakauer

Waar is het toch ooit zo misgegaan, tussen mens en natuur? In de 8-delige serie 'De menselijke natuur' onderzoeken Jos Palm en Julie Blussé met filosoof Thomas Muntz en 8 uitgelezen gasten 8 teksten die ons natuurbeeld bepaalden. Deze aflevering: Roger Cox over Into the Wild van Jon Krakauer.

Parlementaire enquête van 2002-2003

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze aflevering: de enquête naar de gebeurtenissen rond de uitzending van militairen naar Srebrenica.

Die gebeurtenissen kwamen bekend te staan als de ‘ernstigste tragedie sinds de Tweede Wereldoorlog’: de val van de door Nederlandse militairen bewaakte enclave Srebrenica in juli 1995, en de daaropvolgende genocide van 8000 moslimmannen door Bosnische Serviërs.

'Missie zonder vrede', zo luidde de titel van het eindrapport van de enquêtecommissie. Het rapport verscheen in 2003, meer dan 7 jaar nadat de tragedie zich voltrok. Hoe verliep de enquête en wat leverde ze uiteindelijk op?

We bespreken het met journalist en voormalig Joegoslavië-correspondent Frank Westerman, toenmalig commissievoorzitter Bert Bakker en cultuurhistoricus en psycholoog Eelco Runia.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze week: de parlementaire enquêtes in de nabije toekomst.

Want terwijl de parlementaire enquête over gaswinning in Groningen aan de gang is, staan er nog twee op het programma voor de komende maanden: één naar het corona-beleid, en een tweede naar de toeslagenaffaire. Wat mogen we verwachten van de parlementaire onderzoekscommissies? En, terugziend op de enquêtes die sinds 1887 zijn gehouden: lijkt de overheid echt te kunnen leren van haar kritische zelfonderzoek?

Met journalist Kustaw Bessems, historicus Chris van der Heijden en politicus Rob van Gijzel blikken we vooruit.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze aflevering: de enquête naar grootschalige bouwfraude.

Lange tijd waren we er in Nederland van overtuigd dat onze bouwondernemers sluw en handig waren, en onze ambtenaren bureaucratisch en traag. En dat er, op een enkele louche uitzondering na, in ons gidsland geen ruimte was voor fraude en corruptie.

In 2001 kwam aan het licht hoe naïef dat idee was. Bouwbedrijven, van klein tot groot, belazerden de boel. Niet af en toe, maar structureel. Dat gebeurde via de aanbesteding van grote projecten als de Schipholtunnel. Het ging om honderden miljoenen aan belastinggeld.

Met bouwondernemer en klokkenluider Ad Bos, journalist Jos van Dongen en politicus Peter Rehwinkel blikken we terug.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze aflevering: de enquête naar de Bijlmer vliegramp.

Te gast in deze aflevering: huisarts en publicist Nizaar Makdoembaks, politicus Rob van Gijzel en journalist Vincent Dekker.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze week: de enquête naar de opsporing en aanpak van welig tierende drugscriminaliteit.

In de jaren 90 was de zware criminaliteit rondom drugsimperia nog een nieuw fenomeen. Dat vroeg dan ook om een strenge aanpak en moderne opsporingsmethoden. Een ontwikkeling die, volgens de parlementaire enquêtecommissie, tot een crisis leidde waarbij Openbaar Ministerie en politie er ordinair ruziënd een enorme puinhoop van hadden gemaakt. De miljoenen die de overheid betaalde voor doorgesluisde drugs en gevaarlijke infiltraties bleken geen oplossing, zo werd pijnlijk duidelijik.

Misdaadjournalist Bart Middelburg, lid van de toenmalige enquêtecommissie André Rouvoet en oud-minister van Justitie Winnie Sorgdrager blikken terug.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze week: de enquête naar de overheidssteun aan scheepsbouwconcern Rijn-Schelde-Verolme.

Heel Den Haag wist van dit schandaal, maar niemand durfde in te grijpen. Want Nederlands trots, onze scheepsbouw die de concurrentie met Japan niet aan kon, stond op het spel. De overheid pompte in totaal 2,2 miljard in de zieltogende bedrijfstak, waarvan geen cent werd terug gezien. In 1983 was de maat vol: het was tijd voor een enquête.

De commissie concludeerde dat de staat zich had laten oplichten, en stelde een pakket maatregelen samen om dat in de toekomst te voorkomen. In het nationale geheugen bleef vooral het beeld hangen van zichzelf goedpratende topbestuurders, die tijdens de drie grote enquêtes van nu weer de beeldbuis zullen vullen.

Met voormalig kamerlid Arie van der Hek, ex-woordvoerder Economische Zaken Jan Schoenmakers en journalist Robert Jan Blom blikken we terug.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze week: de enquête naar het regeringsbeleid van 1940-1945.

Kort na de oorlog verscheen een vernietigend rapport: zowel de regering in Londen als het Rode Kruis hadden gefaald bij de hulpverlening aan gedeporteerde Joden en politieke gevangen. Het vormde de aanzet voor de enquête naar het regeringsbeleid 1940-1945. Want als het Londense oorlogskabinet bij zoiets cruciaals als de opvang van overlevenden tekort was geschoten, had het dat misschien meer steken laten vallen?

In negen jaar tijd werden 1250 getuigen en deskundigen gehoord en 100.045 vragen gesteld. Na dat alles was de slotsom: naar omstandigheden had men het in Londen best aardig gedaan.

Een oordeel dat met de kennis van nu misschien wel onhoudbaar is, en te denken geeft over het functioneren van de enquête als zelfkritisch instrument. We leggen het voor aan historici Chris van der Heijden en Peter Romijn.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. In de eerste aflevering staan we stil bij het fenomeen van de enquête, en keren we terug naar 1887. Wat nu vanzelfsprekend lijkt, gebeurde toen voor het eerst: het middel werd ingezet om een misstand bloot te leggen.

De ‘Enquête betreffende werking en uitbreiding der wet van 19 september 1874 en naar den toestand van fabrieken en werkplaatsen’, zoals ze officieel heette, onderzocht de arbeidsomstandigheden in Nederland. Als initiatief van vooruitstrevende liberalen werd de enquête na veel mitsen en maren geaccepteerd door behoudende kamerleden. Want ook zij begrepen wel dat er iets helemaal mis was met ‘de toestand der werkende klasse’.

En dat was nog zacht uitgedrukt: arbeidsdagen van dikwijls achttien uur waren geen uitzondering en de wet tegen kinderarbeid werd vaak op slinkse wijze ontdoken. De fabrieksarbeid was moordend ongezond.

Met journalist Kustaw Bessems en historici Dennis Bos en Dirk Jan Wolffram bespreken we wat de enquête aan het licht kreeg, en of dat daadwerkelijk voor verbetering zorgde.

Kunnen klassieke boeken ons helpen de moderne mens te begrijpen? OVT zoekt het uit in de zomerserie Modern Man: klassiekers over de mens van nu.
Met deze week deel 8 (laatste deel), The First Stone van schrijfster Helen Garner. Een scherp zelfonderzoek naar haar geconditioneerde reactie op een ‘klein’ seksueel incident op een Australische universiteit. Een boek over Me Too toen er nog geen Me Too was.
Met journalist van de Groene Amsterdammer Marja Pruis, schrijfster Bregje Hofstede en hoofdredacteur van de Groene Amsterdammer Xandra Schutte. Presentatie Julie Blussé en Jos Palm

Kunnen klassieke boeken ons helpen de moderne mens te begrijpen? OVT zoekt het uit in de zomerserie Modern Man: klassiekers over de mens van nu.
Met deze week deel 7: It can’t happen here van Sinclair Lewis. Een dystopie over een fictieve Amerikaanse president die Amerika in de jaren dertig in een dictatuur verandert. America First, oftewel het mooiste land ter aarde behoort aan de mooiste blanke mensen op aarde, is zijn lijfspreuk.
Met de historici en journalisten Anton Jager en Casper Thomas en met Xandra Schutte, hoofdredacteur van de Groene Amsterdammer. Presentatie Julie Blussé en Jos Palm

Kunnen klassieke boeken ons helpen de moderne mens te begrijpen? OVT zoekt het uit in de zomerserie Modern Man: klassiekers over de mens van nu.
Deze week deel 6, Vonnegut's Player Piano. Dat het geen onverdeeld genoegen zou zijn, als robots het werk van de mens zouden overnemen, dat voorzag Kurt Vonnegut al in 1952. Hij schreef het boek Player Piano over de getergde overbodige mens en het robottijdperk. Met journalist van de Groene Amsterdammer, Jaap Tielbeke, amerikanist Markha Valenta en Xandra Schutte, hoofdredacteur van de Groene Amsterdammer. Presentatie Julié Blussé en Jos Palm

Kunnen klassieke boeken ons helpen de moderne mens te begrijpen? OVT zoekt het uit in de zomerserie Modern Man: klassiekers over de mens van nu.
Met deze week, deel 5: The Fire Next Time van James Baldwin. “Dit is jouw thuis, mijn vriend, zorg dat je er niet uit verdreven wordt,” zo drukt Baldwin zijn 14-jarige neefje op het hart in dit klassieke boek. Met dat “thuis” bedoelt Baldwin het gecompliceerde Amerika van 1963, waarin president Kennedy vermoord werd en de zwarte bevolking de March on Washington hield. Met schrijver Stephan Sanders, journalist Harriet Duurvoort en Xandra Schutte, hoofdredacteur van de Groene Amsterdammer. Presentatie Julie Blussé en Jos Palm

Kunnen klassieke boeken ons helpen de moderne mens te begrijpen? OVT zoekt het uit in de zomerserie Modern Man: klassiekers over de mens van nu.
Met deze week deel 4, A room of One’s Own van Virginia Woolf. “Het enige wat ik kon doen was u een mening geven over een klein punt: een vrouw moet geld hebben en een kamer voor zichzelf om romans te kunnen schrijven,” aldus Woolf, die in deze klassieker niettemin de lezer veel meer feministische pareltjes van wijsheid biedt. Met schrijvers Marjolijn van Heemstra, Jannah Loontjens en Xandra Schutte, hoofdredacteur van de Groene Amsterdammer. Presentatie Julie Blussé en Jos Palm

Kunnen klassieke boeken ons helpen om de moderne mens te begrijpen? OVT zoekt het uit in de zomerserie Modern Man. Met deze week deel 3, Joseph Conrads The Secret Agent, een onthutsende roman over de terroristische state of mind uit de vroege twintigste eeuw.
Met Rutger van der Hoeve, buitenlandredacteur van De Groene Amsterdammer, Beatrice de Graaf, hoogleraar Universiteit Utrecht, Xandra Schutte, hoofdredacteur De Groene Amsterdammer. Presentatie: Jos Palm en Julie Blussé

Kunnen klassieke boeken ons helpen om de moderne mens te begrijpen? OVT zoekt het uit in de zomerserie Modern Man. Met deze week deel 2, Dostojevski’s Aantekeningen uit het ondergrondse, een filippica tegen alle moderne negentiende-eeuwse optimistische dromerijen van een boze kelderman.
Met Hans Boland, vertaler uit het Russisch en Xandra Schutte, hoofdredacteur van De Groene¸ Presentatie: Jos Palm en Julie Blussé

De Zomerserie van 2018. Kunnen klassieke boeken ons helpen om de moderne mens te begrijpen? OVT zoekt het uit in de zomerserie Modern Man en trapt deze week af met Herman Melville’s The Confidence-Man, een genadeloze 19e-eeuwse analyse van Amerika als narrenschip vol zwendelaars, oplichters en hun goedgelovige slachtoffers. Met hoofdredacteur van de Groene Amsterdammer Xandra Schutte, Amerikanist Eduard van de Bilt en essayist Jan Postma. Presentatie: Jos Palm en Julie Blussé.

Een volledig geïslamiseerd Frankrijk is niet alleen de angstdroom van Marie Le Pen, maar van veel Fransen. Ze worden op hun wenken bediend door provocateur Michel Houellebecq. Zijn roman Onderworpen schetst een nachtmerrie vol vrouwen in broekpakken, en van een Sorbonne in het bezit van Saoedie-Arabië.
Te gast zijn, naast onze huisfilosoof Maarten Doorman, literatuurwetenschapper Liesbeth Korthals-Altes en filosoof en literatuurwetenschapper Maarten van Buren. Presentatie Julie Blussé en Jos Palm

“Make Margaret Atwood fiction again” en “The Handmaid’s Tale is geen gebruiksaanwijzing”; dat stond er op protestborden te lezen tijdens de Women’s March dit jaar. Het is een teken dat voor veel Amerikanen Margaret Atwood’s dystopie "The Handmaid's Tale", waarin vrouwen volledig ondergeschikt zijn aan mannen, de afgelopen maanden ongemakkelijk dichtbij is gekomen. Een televisieserie die dit jaar van het boek werd gemaakt is in Amerika dan ook een hit.
Te gast zijn, naast onze huisfilosoof Maarten Doorman, mediawetenschapper Dan Hassler-Forest en literatuurwetenschapper Kristine Steenbergh. Presentatie: Julie Blussé en Jos Palm

1984 van George Orwell en Brave New World van Aldous Huxley voorspelden allebei een gitzwarte, totalitaire toekomst: In 1984 wordt het individu met geweld vermorzeld, in Brave New World juist met drugs en seks geknecht. En het gekke is, beide zijn weer razend populair en - op hun eigen manier – wellicht profetisch.
Te gast zijn, naast onze huisfilosoof Maarten Doorman, mediawetenschapper Dan Hassler-Forest en literatuurwetenschapper Kristine Steenbergh. Presentatie: Julie Blussé en Jos Palm

Het visioen van Karl Marx, de man wiens naam dankzij het boek van Thomas Piketty over het kapitaal in de 21ste eeuw weer is opgepoetst. Marx wist zeker dat het kapitalisme op instorten stond. Hij schreef er samen met zijn vriend, Friedrich Engels, een boekje over: Het Communistisch Manifest. Het verscheen in 1848, telde amper 40 bladzijden en zou, meenden de auteurs, belangrijker worden dan de Bijbel.
Te gast zijn, naast onze huisfilosoof Maarten Doorman, historici Dennis Bos en Jolanda Withuis. Presentatie Julie Blussé

Rousseau's Emile

Het is hét boek over de opvoeding. Het verscheen in 1762, en werd geschreven door de filosoof die de mens gecorrumpeerd wist door de beschaving. De hoofdfiguur uit zijn boek moest koste wat kost worden behoed voor de gevaren van de civilisatie. Hij was van oorsprong, goed, onbedorven en kant en klaar voor een geheel echt en natuurlijk bestaan. We hebben het over het vegetarische ventje Emile, de hoofdpersoon van het gelijknamige boek ‘Emile’ van Jean-Jacques Rousseau.

Te gast zijn, naast onze huisfilosoof Maarten Doorman, filosofen Daan Rovers en Johan van de Gronden. Presentatie: Julie Blussé en Jos Palm

Iedereen kent wel het Luilekkerland van de kinderversjes. Met bergen rijstebrij en limonade. Dat Luilekkerland oftewel Cocagne een alternatief land was voor de harde aardse werkelijkheid van de Middeleeuwen, is minder bekend. De middeleeuwers droomden van Cocagne zoals nu economische vluchtelingen dromen van West-Europa. Cocagne was een troost, een illusie, een dekentje voor in het donker.
Te gast zijn, naast onze huisfilosoof Maarten Doorman, mediëvisten Herman Pleij en Sanne Frequin. Presentatie: Julie Blussé en Jos Palm

Plato's Republiek
Een land waarin de filosoof koning is. Zo zag filosoof Plato de ideale staat voor zich. In Plato´s Republiek filosofeert Socrates honderden pagina’s lang over taakverdeling, opvoeding, onderwijs en propaganda in de ideale staat, en daarmee vormt dit boek, uit 381 voor Christus, de eerste utopie uit de westerse traditie.
Te gast zijn, naast onze huisfilosoof Maarten Doorman, classici Gerard Boter en Marije Martijn, presentatie Julie Blussé en Jos Palm

Een boek over een democratisch land, zonder privébezit, zonder religieuze twisten en met een zesurige werkdag. Utopia sloeg in 1516 in als een bom en doet nog altijd modern aan.
Te gast zijn, naast onze huisfilosoof Maarten Doorman, de filosofen Wil Derkse en Tinneke Beeckman, presentatie Julie Blussé en Jos Palm

In onze serie De Ware Aard bespreken we hoe in tijden van crisis de menselijke natuur komt bovendrijven. We kijken diep in de spiegel en bespreken 8 menstypes aan de hand van 8 boeken

Te gast: milieu-activist en directeur van Urgenda Marjan Minnesma en Thomas Muntz, filosoof en politicoloog.

In onze serie De Ware Aard bespreken we hoe in tijden van crisis de menselijke natuur komt bovendrijven. We kijken diep in de spiegel en bespreken het menstype. Vandaag het menstype De Gutmensch, aan de hand van het boek A Paradise built in hell van Rebecca Solnit. Gespreksleiders Julie Blussé en Jos Palm.

De Zomerserie van 2020, Te gast: schrijver/journalist Stephan Sanders en Thomas Muntz, filosoof en politicoloog.

In onze serie De Ware Aard bespreken we hoe in tijden van crisis de menselijke natuur komt bovendrijven. We kijken diep in de spiegel en bespreken het menstype. Vandaag het menstype De Hypocriet, aan de hand van het boek Belijdenissen. Gespreksleiders Julie Blussé en Jos Palm.

De Zomerserie van 2020. Te gast: Beatrice de Graaf, hoogleraar Geesteswetenschappen en Thomas Muntz, filosoof en politicoloog.

In onze serie De Ware Aard bespreken we hoe in tijden van crisis de menselijke natuur komt bovendrijven. We kijken diep in de spiegel en bespreken het menstype. Vandaag het menstype Het Getemde Beest, aan de hand van het boek Leviathan van Thomas Hobbes. Gespreksleiders Julie Blussé en Jos Palm.

De Zomerserie van 2020. Te gast: Esther-Mirjam Sent, hoogleraar Economie en filosoof en politicoloog Thomas Muntz.

In onze serie De Ware Aard bespreken we hoe in tijden van crisis de menselijke natuur komt bovendrijven. We kijken diep in de spiegel en bespreken het menstype. Vandaag het menstype De Homo Economicus aan de hand het boek The Wealth of Nations (Welvaart van Landen)van Adam Smith. Gespreksleiders Julie Blussé en Jos Palm.

De Zomerserie van 2020. Te gast: bioloog en etholoog Frans de Waal en Thomas Muntz, filosoof en politicoloog.

In onze serie De Ware Aard bespreken we hoe in tijden van crisis de menselijke natuur komt bovendrijven. We kijken diep in de spiegel en bespreken het menstype. Vandaag het menstype Het Alfamannetje, aan de hand van het boek Descent of Man (De afstamming van de mens) van Charles Darwin.
Gespreksleiders Julie Blussé en Jos Palm.

De zomerserie van 2020. Te gast: arts, filosoof en schrijver Bert Keizer, en filosoof en politicoloog Thomas Muntz.

In onze serie De Ware Aard bespreken we hoe in tijden van crisis de menselijke natuur komt bovendrijven. We kijken diep in de spiegel en bespreken het menstype. Vandaag het menstype De Neuroot aan de hand van het boek Het onbehagen in de cultuur van Sigmund Freud. Gespreksleiders Julie Blussé en Jos Palm.

De Zomerserie van 2020. Te gast: schrijver Arnon Grunberg, en Thomas Muntz, filosoof en politicoloog.

In onze serie De Ware Aard bespreken we hoe in tijden van crisis de menselijke natuur komt bovendrijven. We kijken diep in de spiegel en bespreken het menstype. Vandaag het menstype De Overlever, aan de hand van het boek De Overlever aan de hand van het boek Is dit een mens van Primo Levi. Gespreksleiders Julie Blussé en Jos Palm.

De Zomerserie van 2020. Te gast: jurist mensenrechtenschendingen Liesbeth Zegveld, en Thomas Muntz, filosoof en politicoloog.

In onze serie De Ware Aard bespreken we hoe in tijden van crisis de menselijke natuur komt bovendrijven. We kijken diep in de spiegel en bespreken het menstype. Vandaag het menstype De Meeloper, aan de hand van het boek Eichmann in Jeruzalem van Hannah Arendt. Gespreksleiders Julie Blussé en Jos Palm.

De Zomerserie van 2019. Het heeft er alle schijn van dat de beste Batman-film ooit verwijst naar de meest schokkende terroristische aanslag in het Westen, naar nine eleven, naar de aanval op het World Trade Center in 2001. Want de stad van Batman, Gotham, dreigt op het eind van de film ten onder te gaan door toedoen van het kwaad dat uit haat en afgunst paniek zaait en chaos oogst. De verpersoonlijking van dat kwaad is niemand minder dan De Joker, een volslagen onberekenbare zelfbenoemde vijand van geluk en vooruitgang, die allerhande agressieve lakeien achter zich heeft staan die over de modernste superieure wapens beschikken. De stad staat dankzij hun onvoorspelbare gewelddadigheden in vuur en vlam en de burgers kunnen zich alleen redden door per schip te vluchten. Maar De Joker, zo blijkt, heeft buiten Batman, the Dark Knight, gerekend. Door een combinatie van halsbrekende toeren, intelligente analyse, onversaagde stoutmoedigheid en superieur inzicht weet hij Gotham op het nippertje te redden van de op handen zijnde apocalyps.Fantasy als voertuig van eigentijdse angsten en obsessies. Het is zo oud als het genre zelf. En het is in The Dark Knight opnieuw aan de orde. De echte Batman-liefhebber moet wel even slikken, want de schattige Batman van vroeger met zijn klungelige Batmobiel en zijn homo-erotische hulpje Robin is in deze film nergens te bekennen. Batman is zwart van binnen en van buiten en staat desondanks toch in dienst van het goede.De film wordt besproken door film- en cultuurwetenschapper Dan Hassler-Forest, acteur en Batman-fan Sadettin Kirmiziyüz en filmjournalist Floortje Smit.

De Zomerserie van 2019. Een film waarin travestie voorkomt en waarin toespelingen op homoseksualiteit worden gemaakt. Kon dat in het Amerika van eind jaren vijftig? Het kon. Zo bleek in de film Some like it hot van Billy Wilder uit 1959, waar vooraf wel wat morele bedenkingen tegen bestonden in Hollywood. Het verhaal is simpel: twee mannelijke muzikanten -- Jack Lemon en Tony Curtis -- verkleden zich als vrouw om in dienst te treden van een damesorkest, mede ook omdat ze op de vlucht zijn voor een gangsterbende. Het geluk of ongeluk wil echter dat de zangeres van het vrouwenbandje niemand minder is dan de platinablonde welgevormde Sugar Kane --Marilyn Monroe. Een van de twee heren in dameskledij wordt vanzelfsprekend smoorverliefd op haar, terwijl de ander achternagezeten wordt door een dolzinnig verliefde miljonair. Op het eind van de film bekent laatstgenoemde, ten huwelijk gevraagd, dat er een klein probleempje is, omdat ‘zij’ een hij is. ‘Ach,‘nobody is perfect’, zegt de minnaar-miljonair.De komedie bleek indertijd een hit. Maar hoe kijken we 60 jaar later met genderbewuste ogen naar de gepresenteerde vrouwelijkheid van Marilyn en naar de getravesteerde heren op het witte doek? De film wordt besproken door regisseur Martin van Koolhoven, historica Anna Tijsseling en filmjournalist Floortje Smit.

De Zomerserie van 2019. Het was in de tijd van de anti-psychiatrie dat de film furore maakte. Want One flew over the cuckoo’s nest bewees hoe verdorven en anti-humaan het klassieke psychiatrische instellingswezen zou zijn. Patiënten in een inrichting waren geen mensen, maar onderdrukten in een soort concentratiekamp dat ten onrechte de naam kliniek droeg. Dat ongeveer was het gevoel in de jaren zeventig.En dat is ook het thema dat het verhaal dat de film uit 1975 draagt. Een patiënt -- Jack Nicholson -- die zich als geesteszieke voordoet om gevangenisstraf te ontlopen, komt in een kliniek terecht, waar de hoofdverpleegster iedereen tiranniseert. Ze deelt straffen uit voor kleine vergrijpen en laat zwaardere gevallen bestraffen met elektroshocktherapie en lobotomie -- een hersenoperatie om psychische stoornissen te verhelpen. Want er mag geen twijfel bestaan over wie er in de kliniek de baas is, dat is zuster Ratched. Uiteindelijk ontvouwt zich een drama met alleen maar verliezers: de opstandige patiënt verandert na behandelingen in een kasplant en de zuster verliest na een half geslaagde wurging haar stem. Alleen de Indiaan in de inrichting, weet uit de kliniek te ontsnappen. Eind goed, al goed voor Native America, maar verder voor niemand dus.De film wordt besproken door psychiatrie-historica Gemma Blok, acteur Viktor Griffioen en filmjournalist Floortje Smit.

De Zomerserie van 2019. The King of the Monsters wordt dit jaar 65, en dus is Godzilla weer terug in de bioscoop. Ditmaal in een eco-apocalyptische toonzetting. Op z’n Amerikaans. Ooit, in 1954, begon het reptielachtige ondier zijn loopbaan op z’n Japans. En dat was allesbehalve toeval. Godzilla zou namelijk uit de diepte van de oceaan tot leven zijn gewekt door atoomproeven in de Pacific. En als men ergens wist wat atoomkracht voor een kwaad kon aanrichten dan was het wel in het naoorlogse Japan dat in Hiroshima en Nagasaki monumenten bezat van nucleair onheil.In de allereerste verfilming van Godzilla wemelt het dan ook van verwijzingen naar nucleaire ellende. Vissers komen terug van zee, met een bootje vol stenen, omdat de oceaan geen vis meer geeft en tijdens de speurtocht naar de oorzaak van de rampen die zich als vanzelf lijken te vermeerderen, zijn op het witte doek mannen in witte pakken te zien met apparatuur -- een soort transistor-zendertje -- om straling op te meten. Maar de grootste ramp in de filmtragedie is het opduiken van het prehistorisch zeemonster zelf. Godzilla --vertolkt door een man in rubber hagedissenpak -- doet bij zijn ontwaken de zee beven en verschijnt niet veel later in Japan waar het monster heel Tokio vertrapt. Geen militair geweld, alleen de wetenschap -- de Oxygen-destroyer -- blijkt Godzilla te kunnen stoppen. De film wordt besproken door monster- en filmkenner Axel Frühmann, Japanoloog Thomas Mes en filmjournalist Floortje Smit.

De Zomerserie van 2019. Zo kenden we Jezus nog niet: als revolutionair, die zoals revolutionairen nu eenmaal eigen is, zichzelf heel graag hoorde preken en praten. Totdat Pier Paolo Pasolini in 1964 zijn Il Vangelo Secondo Matteo maakte. Jezus heiligheid is daarin niet van de hemel, maar van de aarde, precies zoals het passend zou blijken in de jaren zestig, waarin de verlosser in hetzelfde rijtje terecht kwam als Che Guevara en andere mensheid bevrijders.Jezus wordt in de zwart wit-film gespeeld door een economiestudent, de oude moeder Maria door de moeder van Pasolini en alle andere rollen worden vertolkt door eenvoudige Italiaanse plattelanders. De film van de marxistische regisseur bracht in een speciale vertoning talloze prelaten in het Vaticaan aan het huilen en werd wereldwijd gezien als een compliment voor de echte Jezus, die niet van suiker, maar van staal was.De film wordt besproken door Italië-kenner en historicus Arthur Weststeijn, journalist en schrijver Stephan Sanders en filmjournalist Floortje Smit.

De Zomerserie van 2019. Natuurlijk hielp satire niet, weten wij achteraf, en Chaplin zelf zei nadien dat hij de film nooit gemaakt zou hebben als hij had geweten hoe verschrikkelijk Hitler was. Desondanks is The Great Dictator een monument: voor de humaniteit en tegen totalitaire megalomanie. De film vertelt het verhaal van een eenvoudige joodse kapper en van de dictator Adenoid Hynkel, in wie het onmogelijk is Hitler niet te herkennen. Hynkel is een geval. Hij spreekt een raar soort brabbel-Duits, maakt hysterische groteske gebaren, en is kinderlijk opgetogen over zijn wereldveroveringen. Als hij zich alleen in zijn kantoor onbespied acht, danst hij met een ballonachtige wereldbol die hij op zijn vingers rond laat rollen de ruimte rond totdat het ding tot zijn ontsteltenis knapt. De kleine joodse kapper daarentegen is een voorbeeld van eenvoudige menselijkheid, zeker wanneer hij in de laatste scene – door een persoonsverwisseling aangezien voor Hynkel – de wereld toespreekt en in kleine woorden bidt om vrede.De film uit 1940 sloeg in Amerika in eerste instantie niet aan en werd zelfs gezien als een aanval op ‘een bevriend staatshoofd’. Maar nadat na Pearl Harbor de Verenigde Staten betrokken raakte bij de Tweede Wereldoorlog werd The Great Dictator een hit.De film wordt besproken door Chaplin-kenner Matthijs de Ridder, acteur en theatermaker Jochem Stavenuiter en filmjournalist Floortje Smit.

De Zomerserie van 2019. De film beleefde zijn wereldpremière negen maanden voor de rassenrellen in Los Angeles naar aanleiding van de mishandeling van de zwarte taxichauffeur Rodney King door blanke politieagenten. Het was alsof de actualiteit in 1992 het thema van de film Boyz n the Hood pijnlijk bevestigde. Diep ingesleten racisme aan de witte kant van de samenleving en fundamenteel geweld in de grootstedelijke getto’s. Er was geen ontkomen aan. In de werkelijkheid niet en in het verhaal van de film niet.Een jonge zwarte man wil iets van zijn leven maken, tegen alle treurige omstandigheden in. De wetten van het getto en de dienders van de wet beperken hem op dramatische wijze, en toch weet hij zichzelf te bevrijden. De film van de destijds debuterende regisseur John Singleton sloeg in 1991 in als een bom. En wordt gezien als een doorbraak voor het genre waarin het verhaal van zwart Amerika wordt verteld door zwart Amerika, ontdaan van alle stereotypen uit Hollywood. De film wordt besproken door filmjournalist Floortje Smit, Amerikaniste Markha Valenta en regisseur en acteur Maarten van Hinte.

De Zomerserie van 2019. Hij lijdt aan een zwaar Messiascomplex. Zijn zelfgestelde opdracht: de Arabieren in het Midden Oosten bevrijden van het Turkse-Osmaanse juk. Want dat de baardige en barbaarse bedoeïenen dat zelf kunnen is ondenkbaar. We hebben het over Lawrence of Arabia, de ooit werkelijk bestaande Engelse officier die in de gelijknamige film mythische proporties krijgt. In de zomerserie 'Cinema OVT, over filmklassiekers die het verschil maakten’ deze week: Lawrence of Arabia. Deze film werd in 1962 opgenomen in de woestijn, met doorbraakrollen voor Peter O'Toole en Omar Sharif. De klassieker wordt besproken door filmjournaliste Floortje Smit, Arabiste Ammeke Kateman en acteur Sadettin Kirmizyûz.

De menselijke natuur #8: De bovennatuurlijke natuur

Chihiro Geuzebroek over Gun Island van Amitav Ghosh.

Waar is het toch ooit zo misgegaan, tussen mens en natuur? In de 8-delige serie 'De menselijke natuur' onderzoeken Jos Palm en Julie Blussé met filosoof Thomas Muntz en 8 uitgelezen gasten 8 teksten die ons natuurbeeld bepaalden. Vandaag de laatste aflevering: kunstenares en klimaatactivist Chihiro Geuzebroek over Gun Island van Amitav Ghosh.

Deen Dalta wil zich niet voegen naar de stereotypen die er over Indiërs bestaan. 'Ik ben niet religieus en ik geloof niet in het bovennatuurlijke', benadrukt hij aan het begin van Gun Island. Maar al snelt tuimelt Deen Dalta als een Alice in Wonderland door een eigenaardige wereld die zijn denken op losse schroeven zet. Een wereld vol plotseling oprukkende bosbranden, dolfijnen op drift, en een wegzinkend Venetië. Het is in feite de verwarde wereld waar wij ook in leven: een wereld in klimaatcrisis.

Net als Deen buigen ook klimaatactivist Chihiro Geuzebroek en filosoof Thomas Muntz zich over de vraag: hoe moeten we over de natuur denken, als die zich steeds onnatuurlijker gaat gedragen? Presentatie: Jos Palm en Julie Blussé. Meer weten? Ga naar: vpro.nl/demenselijkenatuur. Meer OVT? Abonneer je ook op de OVT-podcast.

De menselijke natuur #6: Voorbij de natuur

kunstenares Tinkebell over Een Cyborg Manifest van Donna Haraway


Waar is het toch ooit zo misgegaan, tussen mens en natuur? In de 8-delige serie 'De menselijke natuur' onderzoeken Jos Palm en Julie Blussé met filosoof Thomas Muntz en 8 uitgelezen gasten 8 teksten die ons natuurbeeld bepaalden. Deze aflevering: kunstenares Tinkebell over Een Cyborg Manifest van Donna Haraway. Samen met ‘huisfilosoof’ Thomas Muntz zoekt ze de grenzen van ons hokjesdenken op.
Meer weten? Ga naar vpro.nl/demenselijkenatuur of ga naar onze podcast OVT Zomers. Meer OVT? ga naar de OVT podcast

5. De vervuilde natuur #5 - Heleen de Coninck over Silent Spring van Rachel Carson.
Waar is het toch ooit zo misgegaan, tussen mens en natuur? In de 8-delige serie 'De menselijke natuur' onderzoeken Jos Palm en Julie Blussé met filosoof Thomas Muntz en 8 uitgelezen gasten 8 teksten die ons natuurbeeld bepaalden. Deze aflevering: Heleen de Coninck over Silent Spring van Rachel Carson.

In Silent Spring sloeg de Amerikaanse biologe Rachel Carson alarm over hoe misbruik van pesticiden de gezondheid van ons milieu én onszelf bedreigde. Het boek had een enorme impact, vooral in Amerika, waar het leidde tot een verbod op DDT en de oprichting van de Environmental Protection Agency.
Klimaatwetenschapper Heleen de Coninck en filosoof Thomas Muntz bespreken de gevaren van de techniek in handen van de mens met een achterhaald natuurbeeld: schuilt achter al dat overmatig gifspuiten de aanname dat we de natuur kunnen beheersen? Presentatie: Jos Palm en Julie Blussé. Meer weten? Ga naar vpro.nl/demenselijkenatuur. Meer OVT? Abonneer je ook op de OVT-podcast.

4. De barbaarse natuur - Albert Helman met Raoul de Jong
Waar is het toch ooit zo misgegaan, tussen mens en natuur? In de 8-delige serie 'De menselijke natuur' onderzoeken Jos Palm en Julie Blussé met filosoof Thomas Muntz en 8 uitgelezen gasten 8 teksten die ons natuurbeeld bepaalden. Deze aflevering: Raoul de Jong over De stille plantage van Albert Helman.

Raoul de Morhang is de hoofdpersoon in de roman De stille Plantage uit 1931 van Albert Helman. Deze christelijke idealist wil een humane slavenplantage beginnen in de West, maar zijn utopische experiment loopt slecht af. Hij stuit op de stille, hardnekkige tegenstand van de geheimzinnige natuur.
Maar neemt de natuur wraak op de naïeve koloniaal? Of toont dit boek dat natuur en mens onvermijdelijk elkaars vijand zijn?
Schrijver Raoul de Jong en filosoof Thomas Muntz bespreken Morhangs gevecht met de wildernis. Presentatie: Jos Palm en Julie Blussé. Meer weten? Ga naar vpro.nl/demenselijkenatuur. Meer OVT? Abonneer je ook op de OVT-podcast.

3. De wonderlijke natuur - Jacob van Maerlant met Dirk-Jan Verdonk
Waar is het toch ooit zo misgegaan, tussen mens en natuur? In de 8-delige serie 'De menselijke natuur' onderzoeken Jos Palm en Julie Blussé met filosoof Thomas Muntz en 8 uitgelezen gasten 8 teksten die ons natuurbeeld bepaalden. Deze aflevering: dierenrechtenactivist Dirk-Jan Verdonk over Der Naturen Bloeme van Jacob van Maerlant.

Huilende krokodillen, eenhoorns, draken, zachtaardige steuren, en de geneeskrachtige werking van fijngewreven hazenlongen. Rond 1350 schrijft Jacob van Maerlant de eerste natuurencyclopedie voor het Nederlandse taalgebied, Der Naturen Bloeme, waarin tal van wonderlijke dieren opduiken. Van Maerlant maakt geen onderscheid tussen fabel en werkelijkheid, zo lijkt het. Geloofden de middeleeuwers soms echt in het bestaan van de eenhoorn?
Dirk-Jan Verdonk, dierenrechtenactivist en filosoof Thomas Muntz vragen zich af of onze eigen categorisering van de natuur ook zodanig zal verjaren dat we er over duizend jaar hard om zullen lachen. Presentatie: Jos Palm en Julie Blussé. Meer weten? Ga naar vpro.nl/demenselijkenatuur. Meer OVT? Abonneer je ook op de OVT-podcast.

2. De romantische natuur - Rousseau, met Johan van de Gronden

Waar is het toch ooit zo misgegaan, tussen mens en natuur? In de 8-delige serie 'De menselijke natuur' onderzoeken Jos Palm en Julie Blussé met filosoof Thomas Muntz en 8 uitgelezen gasten 8 teksten die ons natuurbeeld bepaalden. Deze aflevering: Johan van de Gronden over Vertoog over de ongelijkheid van Jean-Jacques Rousseau.

‘Alles is goed zoals het uit handen van de schepper komt en raakt verdorven in handen van de mens’, zo schreef de beroemde filosoof Rousseau. In zijn Vertoog over de ongelijkheid zet hij de natuur en de natuurmens op het voetstuk waar hij zijn geciviliseerde tijdgenoten van af schopt. Maar wat is dan eigenlijk de kwaliteit die de natuur in zich draagt?

Voormalig directeur van het Wereld Natuur Fonds Johan van de Gronden en filosoof Thomas Muntz bekijken de hoge muur die Rousseau tussen beschaving en natuur optrekt. Presentatie: Jos Palm en Julie Blussé. Meer weten? Ga naar vpro.nl/demenselijkenatuur Meer OVT? Abonneer je ook op de OVT-podcast.

1. De Ingeboren natuur - Zhuangzi, met Jan Terlouw.

Meester Zhuang, een van de grondleggers van het Taoïsme, leefde in de vierde eeuw voor Christus. Een tijd van constante oorlog in China, waarin hij in zijn geschriften, die bekend staan als de Zhuangzi, vol nostalgie terugkeek op een eerdere oertijd.

Volgens Zhuang is de mens het spoor bijster geraakt toen die op het idee kwam dat de natuur te verbeteren viel, door kennis te verwerven en zich met zaken als beschaving bezig te houden. Hij verlangt terug naar de natuur. Waarmee hij de oorspronkelijke en ongekunstelde staat van de dingen bedoelt: het ongerepte.

Schrijver Jan Terlouw en huisfilosoof Thomas Muntz gaan op zoek naar de paradijselijke natuurstaat van weleer. Presentatie: Jos Palm en Julie Blussé. Meer weten? Ga naar vpro.nl/demenselijkenatuur

Waar is het toch ooit zo misgegaan, tussen mens en natuur? Het is een van de vragen die onherroepelijk elke week zullen worden besproken in OVT’s nieuwe zomerserie. Want dat het niet goed gaat met de natuur – en dus ook niet met de mens – dát is wel duidelijk. Maar hoe hangt alle natuurproblematiek eigenlijk samen met hoe wij mensen over de natuur denken?

In acht afleveringen bespreken we boeken die ons natuurbeeld hebben bepaald – of reflecteren. Denk aan Rousseau, die terugverlangde naar de harmonieuze natuurtoestand waarin de primitieve mens verkeerde. Of Rachel Carson, de Amerikaanse wetenschapper die voor het eerst de aandacht vestigde op een fenomeen dat later milieuvervuiling ging heten. We bespreken de boeken met acht echte ‘natuurmensen’: van oud-politicus Jan Terlouw tot romanschrijver en oerwoudliefhebber Raoul de Jong, en van gerenommeerd klimaatwetenschapper Heleen de Coninck tot klimaatadvocaat Roger Cox, die onlangs nog Shell in de rechtszaal versloeg. Iedere week schuift Thomas Muntz aan als ‘huisfilosoof’. De presentatie is in handen van Jos Palm en Julie Blussé.